Morgunblaðið - 13.07.1974, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. JULl 1974

Utgefandi
F ramkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Askriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands
í lausasolu 35,00 kr. eintakið.
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson
Bjórn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
við Seðlabankann um 5000
millj. kr. um síðustu
mánaðamót. Fjölmargir
húsbyggjendur hafa haft
þann hátt á, að fá þriggja
mánaða greiðslufrest á
steypu og hefur þeim tekizt
á þeim tíma að koma hús-
um sínum fokheldum upp
og greitt steypuna síðan
með fyrrihlutalánum frá
húsnæðismálastjórn. Þetta
er nú ekki lengur hægt.
HÆKKUN
BYGGINGARKOSTNAÐAR
Verðbólguvöxturinn og
ástandið í fjármálum
landsins er nú farið að
koma óþyrmilega við hús-
byggjendur. í fyrradag var
frá því skýrt, að útsöluverð
á sementi frá Sements-
verksmiöju ríkisins hefði
hækkað um 37,5% og kem-
ur þessi hækkun til viðbót-
ar 35% hækkun í marz-
byrjun auk söluskatts-
hækkunar og verðjöfn-
unargjalds, sem lagt hefur
verið á sement. Á tæplega
fjórum mánuðum hefur
sement því hækkað um
90,5%. Þessi hækkun ein
út af fyrir sig veldur hús-
byggjendum, sem eru að
hefja byggingarfram-
kvæmdir nú á þessu sumri,
miklum erfiðleikum og út-
gjaldaauka, en til viðbótar
hefur það gerzt, að steypu-
stöðvarnar, sem hafa getað
lánað viðskiptamönnum
sínum andvirði steypunnar
í 75—90 daga, hafa nú til-
kynnt, að þær hafi stöðvað
öll lánsviðskipti af þessu
tagi.
Ástæðan fyrir stöðvun
lánsviðskipta af hálfu
steypustöðvanna er sú, að
viðskiptabankar þeirra
treysta sér ekki til að
veita þeim aukna fyrir-
greiðslu til samræmis við
stórhækkað verð á þeim
hráefnum, sem steypu-
stöðvarnar nota. Viðskipta-
bankarnir geta ekki aukið
fyrirgreiðslu við steypu-
stöðvarnar vegna þess, að
þeir eru nú flestir í mikilli
skuld við Seðlabanka, en
samtals námu yfirdráttar-
skuldir viðskiptabankanna
Tíl viðbótar þeim erfið-
leikum, sem hækkun
sements og annars
byggingarefnis og stöðvun
lánsviðskipta veldur hús-
byggjendum, ríkir fullkom-
in óvissa um lánveitingar
húsnæðismálastjórnar á
þessu ári og engan veginn
var úr því vandamáli greitt
með þeim ráðstöfunum,
sem vinstri stjórnin greip
til nokkrum dögum fyrir
kosningar. Þannig er nú
verðbólgan og ástandið í
fjármálum landsmanna
farið að sverfa mjög á hús-
byggjendum. Afleiðingin
verður óhjákvæmilega sú,
að draga mun úr fram-
kvæmdum við húsbygging-
ar, sem aftur veldur því, að
samdráttur verður í vinnu
við byggingarstarfsemi.
Ómögulegt er að segja,
hvaóa áhrif slíkar keðju-
verkanir hafa, en þau geta
verið geigvænleg. Hér er á
ferðinni eitt af fjölmörgum
dæmum um það hættu-
ástand, sem er að skapast í
efnahags- og atvinnumál-
um, og raunar er það svo,
að allt atvinnulíf lands-
manna stefnir hraðbyri í
átt til stöðvunar og hefði
stöðvazt nú þegar, ef
stærstu viðskiptabankarn-
ir hefðu ekki tekið þá
ákvörðun að halda atvinnu-
vegunum gangandi með
stórfelldum lánveitingum
til þeirra með peningum,
sem viðskiptabankarnir
verða að greiða hærri vexti
af en þeir fá af útlánum.
Slíkt er ástandið við lok
valdaferils vinstri stjórnar
og kemur raunar engum á
óvart.
VERÐLAGSMAL
IÐNAÐARINS
Frá því var skýrt í Mbl.,
f gær, að nokkrar grein-
ar framleiðsluiðnaðarins í
landinu ættu nú í miklum
erfiðleikum vegna þess, að
þær hafa ekki fengið að
hækka framleiðslu sína til
samræmis við erlendar
hækkanir á hráefni. Menn
taki eftir því, að hér er
ekki um að ræða hækkanir
vegna aukins innlends til-
kostnaðar, heldur vegna
hækkunar á erlendum
hráefnum, sem ríkisstjórn-
in virðist ætlast til, að þess-
ar iðngreinar taki á sig.
Hér er um mjög óvenju-
legt mál að ræða. Jafnan
getur verið umdeilanlegt,
hvaða hækkanir eigi að
leyfa vegna aukins til-
kostnaðar innanlands en
ljóst er, að fljótlega hlýtur
að koma til stöðvunar í inn-
lendum iðnaði, ef þess er
krafizt af fyrirtækjum,
sem nú þegar standa mjög
höllum fæti, að þau taki
einnig á sig hækkanir á
erlendum hráefnum án
þess að þær komi fram í
verðlagi. Jafnan áður hafa
slíkar hækkanir fengið að
koma fram í verðlagi sjálf-
krafa en nú hefur orðið
skyndileg stöðvun á því og
hlýtur það að leiða mjög
fljótlega til þess, að þau
iðnfyrirtæki, sem fyrir
þessu hafa orðið, verði að
hætta starfrækslu sinni.
Samspil Austurs og Vesturs undir-
staða vígbúnaðarkapphlaupsins
Á leiðinni til fundar æðstu
manna Bandarfkjanna og
Sovétrfkjanna f Moskvu sagði
dr. Kissinger, og ekki í fyrsta
skipti, að Bandarfkin og Sovét-
rfkin gætu á örfðum dögum
„eytt mannkyninu og menning-
unní, eins og við þekkjum
hana“.
I Moskvu er hins vegar deilt
hart um þetta atriði. Sá hluti
kommúnistaflokksins, sem
fylgir Leonid Brezhnev að mál-
um, heldur þvf fram, að mann-
kyninu sé f raun og veru ógnað,
en hernaðarsinnarnir segja
hins vegar, að heimsvaldasinn-
um, sem mundu hefja næstu
styrjöld, yrði gjöreytt, ef til
hennar kæmi.
Þessi rök má yfirleitt finna f
blöðum hersins, en talsmenn
Brezhnevs hafa nokkuð aðra
sögu að segja. t grein f blaði
stjðrnarinnar, Izvestia, segir,
auðvitað án þess að herinn sé
nefndur á nafn: „Arásaraðilinn
yrði gjörsigraður, en hvað
myndi það kosta?" Rauða
stjarnan, málgagn hersins
hafnar öllum kenningum um
„hrun menningarinnar" f
styrjöld framtfðarinnar, segir,
að með slfku tali sé málið gert
of einfalt; Sovétrfkin mundu
beita kjarnorkuvopnum sfnum
f strfði „til þess að verja
menninguna".
Dr. Kissinger er þeirrar skoð-
unar, að I Washington verði
einnig óhjákvæmilegt, að
„ræða ýmis grundvallaratriði",
sem snerta framtfð þfðunnar f
samskiptum risaveldanna, og
þá verða einnig ræddar
„spurningar, sem snerta Iffs-
hagsmuni bandarfsku þjóðar-
innar og framtfð mannkyns-
ins“. Þetta eru f rauninni þau
atriði, sem deilur ráða-
mannanna f Kreml hafa snúizt
um. Sumir sovézkir leiðtogar
halda þvf fram, að „Iffshags-
munirnir“ krefjist betri og
stærri vopna. Aðrir eru á þeirri
skoðun, að „framtfð mannkyns-
ins“ verði aðeins tryggð með
samdrætti f herafla.
Hernaðarsinnar f Sovét-
rfkjunum eru þeirrar skoð-
unar, að vopn séu nauðsynleg
þvf vel geti svo farið, að maður
á borð við Henry Jack-
son, öldungadeildarþingmann,
verði forseti Bandarfkjanna, og
hóti gereyðingu Sovétrfkjanna.
Rök þeirra eru þau, að heims-
valdastefna leiði af sér
styrjaldir. Þetta er kenning,
sem Andrei Grechko, varnar-
málaráðherra Sovétrfkjanna,
er afar hlynntur. Samkvæmt
túlkunum sovézkra blaða-
manna, sem um stjórnmál rita,
er nauðsynlegt fyrir herinn að
vera við öllu búinn. Grechko
hefur fengið vilja sfnum fram-
gengt við miðstjórn
kommúnistaflokksins og f sam-
ræmi við það getur Jackson
haldið þvf fram, að Sovétríkin
ógni Bandarfkjunum æ meir,
og það réttlætir aukinn vfg-
búnað, sem James Schlesinger
varnarmálaráðherra Banda-
rfkjanna mælir með. Þannig
ganga málin fyrir sig.
Viðvaranir Kissingers um lok
siðmenningarinnar hljóma
fyrir daufum eyrum, einfald-
lega vegna þess að ekkert er
nýtt við vfgbúnaðarkapphlaup-
ið, sem hófst sem næst um leið
og kjarnorkuvopn komu fram á
sjónarsviðið. Vlfur „úifsins“ er
orðið hluti sjónarspilsins.
Deilur sovézkra leiðtoga um
„endaloka siðmenningar-
innar“, komu fyrst f Ijós á miðj-
um sjötta tug aldarinnar,
skömmu eftir dauða Stalfns, en
þá urðu þær mikilvægt atriði f
baráttunni um forystu f
kommúnistaflokknum. Nikita
Krútsjeff var þá að reyna að
hrifsa völdin frá Georgi
Malenkov forsætisráðherra,
sem hélt þvf fram, að vegna
hættunnar, sem mannkyninu
stafaði af kjarnorkuvopnum,
yrðu Sovétmenn að láta af
hinni hörðu stefnu f utanrfkis-
málum, sem rekin hafði verið á
valdatfma Stalfns.
Krútsjeff fordæmi
afvopnunaráætlanir Malen-
kovs, Ifkti þeim helzt við land-
ráð og tókzt að losna við hann
með hjálp hersins, sem var
mjög þakklátur.
Um nokkurra ára skeið
freistaði Krútsjeff þess að
greiða hernum skuld sfna við
hann, en að lokum snerist hann
gegn hinum gengdarlausu kröf-
um herforingjanna og tók upp
sömu stefnu og Malenkov hafði
haldið fram. Þegar hér var
komið sögu, hafði hann hins
vegar aukið kjarnorkumátt
Sovétrfkjanna svo mjög, að
hann virtist meiri en
kjarnorkumáttur Banda-
rfkjanna. 1 Bandarfkjunum hóf
Jolhn F. Kennedy nú að gagn-
rýna stjórn Eisenhowers fyrir
það, að Bandarfkin væru að
dragast aftan úr vfgbúnaðar-
kapphlaupinu og beitti þeim
rökum mjög f kosningabar-
áttunni gegn Richard Nixon;
mjög á sama hátt sem Krútsjeff
hafði gert gegn Malenkov á sfn-
um tfma.
Þegar Kennedy hafði verið
kosinn forseti, hófst mikil upp-
bygging bandarfska hersins,
sem aftur leiddi til þess, að
harðlfnumenn f Sovétrfkjunum
kröfðust þess um miðjan
sjöunda áratuginn, að
Krútsjeff verði meira fé til
landvarna. Hann neitaði að
verða við kröfunum og var þá
steypt af Brezhnev. Hinn sfðar-
nefndi hóf valdaferii sinn á
Ifkan hátt og Krútsjeff hafði
gert: með þvf að uppfylla allar
óskir herforingjanna, en komst
fljótlega að þvf, að þeir fóru
sffellt fram á meira og meira.
Skömmu eftir 1970 snerist
hjólið enn einn hring og nú
voru það Brezhnev og her-
foringjarnir ásamt nokkrum
stjórnmálamönnum, sem
sökktu sér niður f viðræðurnar.
Enn sem fyrr er sagt, að „enda-
lok siðmenningarinnar" séu
umræðuefnið, en f raun og veru
snúast viðræðurnar um upp-
byggingaráætlun sovézka
hersins næsta áratug.
Akvörðunin, sem nú verður
tekin, mun koma Ijós f mynd
nýrra vopna eftir svo sem tfu
ár.
Hin sfendurtekna þróun sýn-
ir fram á nauðsyn þess, að sett
verði alþjóðleg lög, sem geti
haft mótandi áhrif á samskipti
austurs og vesturs. Smfða- og
reynslutfmi nýrra vopna er um
það bil tfu ár, og á tfu ára fresti
deila sovézkir ráðamenn hart;
þá reyna hernaðarsinnar f
Sovétrfkjunum að gjörsigra þá,
sem vilja skera niður útgjöld
til hermála. Sigurvegararnir
samþykkja nýjar áætlanir um
vopnasmfði, en fara sfðan að
vinna að þvf, að dregið verði úr
EFTIR
VICTOR
ZORSA
vopnaframleiðslu og samskipti
austurs og vesturs bætt. Fyrir
þetta er þeim rutt úr vegi,
þegar þeirra tfmi er kominn.
Opinberar stjórnmálaumræð-
ur tfðkast ekki f Sovétrfkjunum
og þess vegna hafa deilur
forystumannanna á þessu sviði
á sfðustu tuttugu árum fléttast
saman við valdabaráttuna, sem
stöðugt á sér stað f Kreml. Eina
leiðin til skilnings á stjórn-
málabaráttunni f Kreml er að
fylgjast með þessum dcilum,
reyna að skapa heildarmynd úr
þeim upplýsingum, sem okkur
berast endrum og sinnum, á
sama hátt sem við verðum að
fylgjast með opinberum stjórn-
málaumræðum á Vesturlönd-
um til þess að vita, hvað leið-
togar okkar hyggjast fyrir.
Bandarfskir stjórnmála-
menn, sem leggja áherzlu á
aukinn vfgbúnað gera sovézk-
um „haukum" kleift að ná völd-
um f Kreml. Og sovézku
haukarnir gera aftur banda-
rfskum stjórnmálamönnum,
frá John F. Kennedy tll Henry
Jackson, kleift að sigra f
kosningum f hcimalandi sfnu.
Reglan er hafin yfir landamæri
austurs og vesturs, og með óaf-
vitaðri samvinnu beggja aðila
er grundvöllurinn að vfg-
búnaðarkapphlaupinu lagður.
(Þýð: J.Þ.Þ)