Lesbók Morgunblaðsins - 23.08.1980, Blaðsíða 6

Möguleikarnir á skákborðinu eru
óendanlegir og innbyröis afstaða tré-
eöa plastkarlanna þrjátíuogtveggja á
reitunum sextíuogfjórum getur tekið á sig
svo mörg tilbrigði aö það er öruggt að
skákin verður aldrei tæmd. Þetta endur-
speglast ekki síst í byrjanafræðinni eöa
teóríunni svonefndu. Sífellt koma fram á
sjónarsviðið ný afbrigði og jafnframt eru
þau gömlu endurbætt með hverri nýrri
skák. Sum hin nýjustu brjóta svo ger-
samlega fornar grundvallarreglur stöðu-
uppbygginar að mörgum gamalreyndum
skákmanninum blöskrar. Það eru ekki
nema þrjátíu ár síðan Konráð Árnason,
leiöbeinandi ungra skákmanna í Taflfé-
lagi Reykjavíkur, brást móðgaður viö er
nemendur hans hófu tafl meö því aö leika
öðru hvoru riddara-peöi sínu fram og
taldi þá með þessu vera að vanvirða
skáklistina. Nú eru þessar byrjanir orðn-
ar viöurkenndar og teknar af fyllstu
alvöru, en viðhorf Konráðs var auövitaö
lýsandi dæmi fyrir þá klassísku stefnu
sem hann fylgdi.
Afbrigði það sem kemur fyrir í skák
dagsins í dag á sér langa sögu, en það er
ágætt dæmi þess hversu langan tíma
þaö getur tekið að finna réttu hugmynd-
ina í afbrigði sem þekkt hefur verið lengi.
Upphafsmaður þessa afbrigðis, sem upp
kom í skák þeirra Kudrins og Jóns. L.
Árnasonar, er franski skákmeistarinn
LaBourdonnais, sem uppi var á fyrri hluta
nítjándu aldar.
Skákin er tefld á alþjóölegu skákmóti í
New York í sumar, en Jón varð einmitt
efstur á mótinu. Sergei Kudrin, anstæð-
ingur hans flutti fyrir þremur árum frá
Sovétríkjunum til Bandaríkjanna og náöi
á þessu samam móti seinni áfanga
alþjóölegs titils.
Jón L. Árnason, sem hefur svart beitir
hér hinu fáséða LaBourdonnais afbrigöi.
Kudrin, sem er mjög vel að sér í
byrjunum velur hina viðurkenndu leiö, 8.
Ddl, en þann leik kom Gligoric meö árið
1957. Hollenski stórmeistarinn Sosonko
beitti þessu afbrigöi tvívegis á Reykjavík-
urskákmótinu, vafalaust meö sama fram-
hald í huga og Jón beitir í þessari skák.
En honum varö í hvorugri skákinni að
ósk sinni. Hann tapaöi fyrir Robert
Byrne, sem ék 8. Dxf6 og gerði jafntefli
viö Jón L., sem lék 8. Dc7.
í níunda leik springur síðan sprengjan,
9... d5! Á alþjóðlegu skákmóti í Graz í
Austurríki í fyrra sá þessi leikur fyrst
dagsins Ijós, er tveir lítt þekktir austur-
rískir skákmenn beittu honum í skákum
sínum gegn tveimur stórmeisturum og
unnu báðir óvænta sigra.
Þaö tekur ekki langan tíma að fullvissa
sig um að bezt er að drepa peðiö með
riddara, eftir 10. exd5 Rd4 getur hvítur
ekki valdaö c2 peöiö til lengdar og
svartur hefur unniö óhemju tíma eftir 10.,
Dxd5 — Rf6, 11. Dd3 0-0 og síðan Hd8.
10. leikur Kudrins kostaði hann þó 40
mínútur.
Hvítur getur haldiö öllu völduöu meö
hinum hægfara leik 11. Re3, en þá hefur
svartur mjög frjálsa stöðu og stóð
reyndar mun betur í skákinni Damjano-
vic—Wittmann, Graz 1979 eftir 11. Re3
— Rf6, 12. Bd3 — Db4+, 13. c3 — De7,
14. 0-0 — 0-0, 15. Rf5 — Bxf5, 16. Bxf5
— e4l, 17. Bg5 — De5, 18. Bxf6 — Dxf5.
Engu minni garpur en sovézki stór-
meistarinn Zaitsev, aðstoðarmaður Kar-
povs, fékk afbrigöiö á móti sér í skák
sinni við Watzka. Zaitsev tefldi mun
djarfar en Kudrin og lék 13. Rxa8 og eftir
13. .. Rxc2+, 14. Kd2 — Rxe3l, 15. fxe3
— Rf6, 16. Dcl — Db4+, 17. ke2 — Bg4+,
18. Kf2 — Hxa8 hafði svartur ágæt færi
fyrir skiptamuninn. Zaitsev hafði hins
vegar farið svo úr jafnvægi viö nýjungina
að hann lék skömmu síðar af sér og
tapaði.
Eftir aö drottningauppskiptin höfðu átt
sér stað og hvítur komið út með
skiptamun yfir var Ijóst um hvaö baráttan
stóð, líf hins afvegaleidda riddara á a8.
Riddarinn baröist hetjulega fyrir lífi sínu,
-----------------------------------------------------------------------.
SKAK
en þrátt fyrir það að hann kæmist á c7
var hann strandaður þar og um örlög
hans var útséð eftir 20. . . Bd7!
Eftir fall riddarans hefði liðsmunurinn
átt að tryggja svörtum auöveldan sigur,
en Kudrin var ekki af baki dottinn og
fann skemmtilega leið til þess aö halda
taflinu gangandi, þ.e. Hcl — c5xe5 —
g5xg7. Að vísu varð banamein hróksins
hið sama og riddarans djarfa forðum,
hann króaðist inni og hvítur tapaöi
skiptamun til viðbótar. Sem bætur fékk
hann aftur á móti eitt peð og mjög sterka
kóngsstöðu, þannig að engu líkara var en
aö honum myndi takast aö halda jöfnu.
Þegar endatafliö er skoðaö grant kemur
þó í Ijós að hvíta staöan er töpuö. í
tímahraki fór hvítur aö vísu á mis viö
beztu leiöina er hann lek 39. b3 í staö 39.
Kxb7, en í því tilfelli vinnur hvítur einnig
þó að naumt sé eftir 39. . . Rxb2, 40. Kb6
— a4, 41. Kb5 — a3, 42. Kb4 — Rd3+,
43. Kxa3 — Re5, 44. h5 — g5, 45. h6 —
Kf7, 46. Kb4 — Rxg4, 47. a4 — g4, 48.
a5 — Rd7+, 49. Kc6 — Rc5l, 50. Kxc5 —
g3, 51. a6 — g2, 52. a7 — g1=D+. Hvítur
getur lengt taflið meö 52. Kc6 þó að
niðurstaöan verði sú sama.
í staö 40. h5 hefði Kudrin getaö reynt
40. Kc6, en þá vinnur svartur á skemmti-
legan hátt meö 40. . . b4l, 41. Kb5 —
Ra3+, 42. Kxa5 — Rc2 og hvítur getur
aðeins beðið da jða síns.
3. Hvítt: Sergei Kudrin
Svart: Jón L. Árnason
Sikileyjarvörn
1. e4 — c5, 2. Rf3 — Rc6, 3. d4 — cxd4,
4. Rxd4 — e5, 5. Rb5 — a6, 6. Rd6+ —
Bxd6, 7. Dxd6 — Df6, 8. Dd1 — Dg6, 9.
Rc3 — d5, 10. Rxd5 — Dxe4+, 11. Be3 —
Rd4, 12. Rc7+ — Ke7
— Rgf6, 18. Rc7 — Rf4, 19. g3 — Rxd3,
20. Kxd3 — Bd7, 21. Hhd1 — Hc8, 22.
Hc5 — Bc6, 23. Hxe5+ — Kd6, 24. Hg5 —
Kxc7, 25. Hxg7 — Be4+, 26. Ke3 — Bg6,
27. Hc1+ — Kd7, 28. Hxc8 — Kxc8, 29.
Kd4 — Kd7, 30. f4 — Ke7, 31. f5 — Kf8,
32. Hxg6 — hxg6, 33. fxg6 — fxg6, 34.
Kc5 — Re4+, 35. Kb6 — Rd6, 36. Kc7 —
Ke7, 37. H4 — a5, 38. g4 — Rc4, 39. b3
— b5, 40. h5 — g5, 41. h6 — Kf7, 42. h7
— Kg7, 43. Kc6 — Re5+, 44. Kxb5 —
Rxg4, 45. b4 — axb4, 46. Kxb4 — ReS,
47. Kc5 — Kxh7,48. a4 — g4,49. Kd4 —
Kg6, 50. a5 — Rc6+ og hvítur gafst upp.
Ef barniö þitt kemur heim með lélegar
einkunnir í algebru, þarft þú ef til vill aö
hressa þig á góöu kaffi, og þá helzt
Mokka. En sé prófiö glæsilegt, langar þig
kannski að brenna reykelsi barninu til
heiöurs.
Hvort nú heldur ánægja eða áhyggjur
ber að dyrum, og hvort sem þú nú heldur
hallar þér aö kaffinu eða reykelsinu, þá
mundu að þetta tvennt er að þakka
þegnum ævintýradrottningarinnar í Saba.
Hún hét Bilkis, og var sonar- eöa
dóttirdóttir töfrakonu og var uppi um
1000 f.kr. Hún átti heima þar sem mætast
regineyöimerkur ríkjanna Saudi-Arabíu,
Norður-Jemen og Suður-Jemen.
Það voru Sabear, sem fluttu kaffið frá
Eþíópu, ræktuðu það og seldu víðsvegar
um heim. Enn í dag heitir ein þýðingar-
mesta hafnarborg landsins Mokka. Þeir
töppuðu fjórtán mismunandi viöarkvoð-
um af trjám og runnum og sáu Afríku,
Asíu og Evrópu fyrir reykelsi. Aö sjálf-
sögöu kom einn af vitringunum frá
Austurlöndum með myrru til að gefa
Jesúbarninu í jötunni. Hann hefur án efa
veriö frá Saba.
Og algebran? Arfsögnin heldur því
fram, að hún hafi orðið til og þróast í
háskólabænum Zabid, sem fyrir mörgum
öldum er orpinn sandi. Þegar Arabar
ruddust inn í Evrópu á miðöldum færðu
þeir hana að gjöf þjóöunum er þar
bjuggu.
Sabear voru vellríkir. Biblían hermir að
Bilkis drottning þeirra hafi, er hún
heimsótti Salómon konung vitra haft með
sér að vinargjöf, 120 talentur af gulli.
Þetta kan nú aö vera orðum aukið en
löngu seinna gat arabiski sagnfræðingur-
inn um, aö hásæti drottningarinnar hafi
verið áttatíu faðmar á breidd og hæð.
Undirstaöan var úr „rauðagulli, rúbínum
og perlum".
En hvar var þá Saba, þetta ævintýra-
land? Öldum saman hafa fræðimenn
leitað þess, þeir hafa grafiö súlur,
grafhýsi og virkismúra upp úr eyöimerk-
ursandinum, fundið hof og hörga, útskýrt
áletranir og gert eftirrit af mynstri á
klettum. En þrátt fyrir allt hvílir hula og
leyndardómur yfir ríki Bilkis drottningar.
Hvernig gat hún hleypt af stað blómlegri
menningu í landi, sem nú er aöeins
brennheitar sandeyöimerkur og fjallgarð-
ar? Þessi spurning lét mig aldrei í friði. Eg
feröaöist með vefjarhött og í arabakufli,
með úlfalda og Ijósmyndavél í hér um bil
heilt ár um Norður-Jemen. Ég leitaði og
fann nýjar sannanir fyrir veldi og menn-
ingu Sabea. Ég náði óvenjugóöum mynd-
um af rústum og öðru sem minnti á þessa
þjóð.
Ég fann fjöll, þar sem veiðimenn á
úlföldum og með hunda voru að elta
firnastóra steingeitarhafra, og nú eru að
verö útdauöir. Eg fann í nýlegum húsum í
Jemen sabíska tígulsteina meö áletrun-
um og táknrænum myndum. Þar sem
þeir lágu á víö og dreif og til engra nota,
voru þeir blátt áfram notaðir sem bygg-
ingarefni.
Bedúínar sögðu mér frá fjársjóöum,
sem Sabear höföu safnað saman í
verzlunarferðum sínum og iægju senni-
lega faldir undir uppblásnum gröfum.
Þeir sögöu mér ennfremur með nokkru
yfirlæti aö þeir hleyptu af byssum sínum á
hyrnda djöfla, sem hefðu þeytzt fyrir tvö
þúsund árum kiðfættir eftir áletruðum
klettaveggjum, eins og myndir sýndu.
Tortryggnir hermenn rifu að vísu úr
dagbók minni afrit af myndum sem ég
haföi veriö aö líkja eftir, eins og þeir
óttuðust, aö ríkisstjórn mín léti ráðast á
þa, ef hún fengi vitneskju um alla þessa
dýrmætu hluti. Þaö sem bjargaöi mér
voru vissar meginreglur: Ég var alltaf einn
á ferð, vopnlaus, og fór fram með allri gát
og af fyllstu kurteisi. Auk þess gat ég gert
mig vel skiljanlegan á arabísku, ég át allt
sem var boriö á borö fyrir mig og drakk
vatn úr pollum 'meö búfénaðinum. Mér
flnnst ég vera orðinn hirðingi.
Af samtölum við Bedúínana, sem
byggja landið og var einu sinni kjarni
Framhald á bls. 14.