Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Side 6
Gullsnúrulagður húsarakafteinn sveiflar dömu sinni í flóknum vínarvalsi á hinum áriega dansleik,
sem haldið var við hirð Franz Josefs.
erei“ er munúð Vínarbúa, sem
oftar en ekki kemur fram í
matargerðarlistinni. Borgin er
næstum bókstafleg eftirlíking á
sælkeralandi Tchaikowskys.
Hinn frægi þeytti rjómi frá
Vín þekur ótölulegar tertuteg-
undir, allt frá Sachertertu og
Doboschtertu til hinna viða-
meiri tegunda eins og Schön-
brunnentertu og Johann
Strausstertu eða a'llt upp í
himnaríkisbita eins og Pistazi-
eneistertu Stephanie og Span-
ische Windtertu, en sú síðast-
talda er marengs-skel skreytt
endalausu rósaflúri og fyllt
með jarðarberjum og þeyttum
rjóma.
„Was essen wir heute?“
(„Hvað fáum við að borða í
dag?“) er ósjaldan spurt í Vín
og á dögum keisaraveldisins gat
svarið oft verið æði íburðar-
mikið. Á hinum árlega Hirð-
dansleik voru nær þrjú þúsund
gestir trakteraðir á bezta fáan-
lega laxi, humar og^heilag-
fiski. Þar var kalt borð með
kjúklingasteik, tungu og gæsa-
lifur, og dádýrakjöti tilreiddu
á áilt að 35 mismunandi vegu.
Gestirnir gátu, ef þeir vildu,
tekið heim með sér hálft kíló
af konfekti í pappírspokum
með myndum af keisarafjöl-
skyldunni.
Önnur minniháttar sam-
kvæmi voru nákvæmlega jafn
íburðarmikil, einkanlega tón-
listarkvöldin sem eru Vínarbú-
um svo hjartfólgin. Hver sóma-
kær fjölskylda hafði kvartett-
leik að minnsta kosti einu
sinni í mánuði. Kvöldverð-
urinn var byggður upp utan-
um tónlistarflutninginn og
þannig samsettur að stjarna
kvö'ldsins mætti vel una sínum
hag. Paganini eða Scarlatti
þurftu að fá pollo alla romana,
séð var fyrir kavíar handa
Rússunum og ef til viLl pólsk-
um blómikálsrétti handa Cho-
pin.
Þar sem áhugi manna snerist
yfirleitt um mat og kökur var
eðlilegt að miklum tíma væri
eytt á kaffihúsunum, sem voru
sérlega mikilvægar stofnanir í
augum Vínarbúans. Samkvæmt
hefðinni á hið fyrsta að hafa
verið opnað í Vín rétt eftir
umsátrið 1683. Svo sem ve'l
hæfir var stofnandi þess serb-
neskur njósnari, sem hafði kom
izt yfir eitthvað af kaffibaun-
unum, sem Tyrkirnir höfðu
ski'lið við sig á flóttanuan. Um
síðustu aldamót voru kaffistof-
urnar orðnar rúmlega sjö-
hundruð að tölu, hver um sig
notailegiur griðastaður úr krist-
al og marmara og fáðu mahóní,
þar sem „Schlamperei" var alls
ráðandi. Þær voru af öllum
gerðum, frá hinni frægu Café
Landtmann rétt hjá Ballhaus-
platz til Café Griensteidl, þar
sem rithöfundar eins og Her-
mann Bahr og Hugo von Hoff-
mansthal komu saman, og Café
Central í Herrengasse, sem
fræg var fyrir skákmenn sína
og þar sem Trotsky sat og beið
þess að hans stumd rynmi upp
árin fyrir fyrri heimstyrjöld-
ina.
Sú árátta að taka enigan hlut
alvarlegan hefur lengi verið
einkennandi fyrir allar stéttir
þjóðfélagsins í Vínarborg. Þeg-
ar árið 1843 gat austurrískur
rithöfundur sagt: „Allsgáðum
áhorfanda virðist svo sem íbú-
ar Vínarborgar séu undir stöð-
ugum áfengisáhrifum. Að eta,
drekka og vera glaður eru
þrjár höfuðdyggðir og mesta á-
nægja Vínarbúans. Þar er einn
endalaus sunnudagur, eilíf jól.
Allstaðar er tón'list. óteljandi
krár eru þéttsetnar svöllurum
daga og nætur. Hvarvetna sjást
hjarðir af spjátrungum og
tízkubrúðum".
Eilífðarjólin héldu áfram inn
í tuttugustu öldina. Þung á-
herzla var lögð á þjóðfélags-
lega yfirburði og sífellt var
verið að sviðsetja nýjar íburð-
armiklar viðhafnarsýningar. Á
yfirborðinu var lífið eitt sam-
fel'it ævintýri, dagar og nætur
voru upptendruð af skrautleg-
um einkennisbúningum, lúðra-
sveitum, óperusýningum og
hirðdansleikjum.
Eitt með öðru var hin stór-
fenglega ríkisópera í Vín.
Sjálfri byggingunni var lokið
árið 1869 oig óperan Don Gio-
vanni eftir Mozart varð fyrir
valinu sem vígslusýning. Það
skrjáfaði í silki og glampaði á
eðalsteina í löngu súlnafordyr-
inu, þar sem stóðu höggmynd-
ir af 'listagyðjunum níu, í for-
salnum, skreyttum gyllingu og
gipsmálverkum og á hin-
um tignarlega breiðstiga með
rauðu ábreiðunni. Undir stjórn
Gustavs Mahlers, sem var
stjórnandi óperunnar til ársins
1907, tók hvert stórverkið við
af öðru: Fidelio eftir Beethov-
en, La Bohéme eftir Puccini
og Madame Butterfly. Eitt-
hvert kvöldið árið 1911 hefði
verið hægt að lifa aftur æv-
intýraljóma Austurríkis á dög-
um Maríu Theresíu með því að
fara og sjá Rósariddarann með
tónlist eftir Richard Strauss og
texta eftir Hugo von Hofmanns
thal. Byrjunaratriðið þar sem
tvær konur sjást saman í rúmi,
þótti dásam'lega tvírætt og
djarft. Einnig var úr mörgum
léttari skemmtunum að velja,
svo sem frjálslegum söngleikj-
um Franz Lehárs, Káta ekkjan
(1905) og Greifinn af Luxem-
bourg (1909) og glettnum þjóð-
félagsskopleikjum Arthurs
Schnitzlers, Anatol (1893) og
Liebelei (1895).
Munaðurinn og sællífið virt-
ist engan enda ætla að taka.
Þessa glöðu daga í Vínarborg
keisaraveldisins, við bjarma
frá kristals'ljósakrónum og
fiðlutóna, varð hann flestra
hugum áleitinn valsinn um
„Vín, minna drauma borg ... “
Um aldamótin voru fáir í Vín
sem skynjuðu að nóttin var að
skella yfir og brátt myndi
þessi draumaveröld hjaðna svo
varla yrði eftir tangur né töt-
ur.
Svo einkennilegt sem það er,
var borgin aldrei glæstari en
á þessu skeiði rotnunar. Gleði-
leikurinn hélt áfram þar til yf-
ir lauk. Hjá lífverðinum við
Hofbung-lhölil fór daiglega fram
afleysingarathöfn. f tígulegum
sjálfsþótta reið ungverska líf-
varðarsveitin brott á sínum
gráu hestum með silfurbeizlin,
í átt til barok hallarinnar eft-
ir Fischer von Erlach, sem var
aðsetur þeirra. Ekki var einn
einasti þeirra neðan við kaft-
einstign og voru þeir klæddir
skartatsrauðum húsarabúning-
um, bryddum silfurknippling-
um, háum loðhúfum með hegra-
fjöðrum og gulum leðurstígvél-
um, á herðum þeirra héngu
hlébarðaskinn.
f Hofburg-höll var spánskur
reiðskóli þar sem mjallhvítir
gæðingar dönsuðu reiðballett
eftir kammermúsik. í reiðsaln-
uim (sem einnig var teiknaður
af Fisciher von Erlacfri í barok
stfl) frömdu hlnlr glæsllegu
Lipizzaner-hestar hverskonar
stökklistir sem unun var á að
horfa og var þetta eitt af ver-
aldarundrum Vínar.
Þá var það maí-ferðin, þegar
vagnar óku í fagurri skrúð-
fylkingu eftir Ringstrasse og
gegnum Prater. Hattar kvenn-
anna voru skreyttir marglitum
fjöðrum og liðsforingjar úr
Lichtenstein dragónasveitinni í
hvítum viðhafnarbúningum
fleygðu blómsveigum yfir vini
sína og kunningja. Franz Jos-
ef reið í eigin persónu út um
aðalhlið Schönbrunn hallar,
milli túlipana- rósa- og sýr-
ingabeðanna, umkringdur hirð-
gæðingum og aðstoðarmönnum
í hundrað mismunandi einkenni
isbúningum.
Enn má telja Skírdags há-
tíðahöldin, sem hófust klukkan
fimm að morgni á því að tutt-
ugu og fjórir keisaralegir vagn
ar með einkennisbúnum þjón-
um óku út úr hallargarðinum í
Hofburg ásamt ríðandi fylgd-
armönnum. Ökuþórarnir voru
með gríðarstór.a þríhyrnda
hatta með silfursnúrum og
klæddir gulum og svörtum
frökkum með hvítum loðbrydd
ingum. Vagnarnir óku sjald-
farna leið í átt til fátækra-
hverfa Vínarborgar. Þar biðu
tólf gamlir menn og tólf gaml-
ar konur þess að vera ekið aft-
ur ti'l hallarinnar til þess að
taka þátt í ævagamalli fóta-
laugunarathöfn og veizlumál-
tíð, sem þau myndu verða allt
Richard Strauss (sitjandi) og
Hugo von Hofmannsthal sömdu
vinsælar skemmtióperur, þar á
meðal Rósariddarann, sem er
bráðskemmtileg skopádeila á
þjóðfélagslega metorðagirnd.
Rúdolf krónprins, einkasonur
keisarans fyrirfór sjálfum sér
og ástkonu sinni í veiðiskála
árið 1889, eftir stutt og fánýtt
líf sem eirðarlaus erfingi hins
dauðadæmda ríkis.
38 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. des. 1968