Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 7

:
s&M &&*&&& m?M % >'■
XX;* fe> -,
; -’ l .

ÍHÍÍ

'..'íoí-f'iSliiÍs

'
JÍ

»»
SiSiji'iiiii'i..
SM«
Karl Liiger, borgarstjóri í Vín 1904 er hér sýndur í skrúðgarði
umkringdur glaðværum aðdáendum. Hinn grákaldi veruleiki var
hinsvegar sá, að Luger byggði pólitískan mátt sinn á beinum
and-gyðinglegum áróðri meðal lægri stéttanna í Vín.
tímabili hefði mátt sjá Hit'ler
klæddan tötralegum frakka, í
skítugum gráum buxum og með
skóslitur á fótunum kinnfiska-
soginn eins og hinn mikla
fjölda af mannlegu rekaldi,
sem hafðist við í görðum, hol-
ræsum og svallkrám keisara-
borgarinnar. „Enn hryllir mig
við“, skrifar hann í Mein
Kampf, „er ég hugsa um þessi
ömurlegu bæli, skýlin og 'leigu
skonsurnar, þessa smynd ó-
þverrans og sóðaskaparins og
þess sem verra var“.
Síðustu daga keisaraborgar-
innar var „þetta sem verra
var“ æði fyrirferðarmikið.
Undarleg og gleðilaus ást-
hneigð lá í loftinu og gerði
vart við sig í öllum stéttum
þjóðfélagsins. Þetta var ein
hlið óhófsins og munaðarlífsins
og náskyld sælgætis og köku-
ást Vínarbúa. Til dæmis gekk
munaðarfíknin eins og rauður
þráður gegnum 'leiki Arthurs
Schnitzlers, sem gefa nær full-
komna mynd af hnignun borg-
arinnar. Liebelei, Anatoil, Reig
en, Komtesse Mimi, þau
kváðu öll við sama streng,
glaðvær og tilgangslaus ástar-
ævintýri hjúpuð haustlegu
kvöldrökkri.
Reigen, sem var skrifað ár-
ið 1900 var ekki sviðsett íheilu
lagi fyrr en -tuttugu árum síðar
vegna bersögii þess. Við könn-
umst betur við það undir nafn-
inu La Ronde, eða „hringdans-
inn“. Leikurinn er í tíu atrið-
um og fjal'lar hvert þeirra um
ákveðið lauslætissamband en
annar aðili þess sambands
verður einnig þátttakandi í
næsta atriði á eftir. Hringdans-
inn hefst með ástarleik her-
manns og vændiskonu undir
Dóniárbrú, en færist síðan í
vistlegri salarlkynni — einka-
herbergi í veitingahúsi, sveita-
krá, svefnherbergi frægrar
leikkonu — og endar á því að
hinn ættgöfugi elskhugi leik-
konunnar vaknar í nöturlegu
herbergi vændiskonunnar, er
sikeimmt hafði hermianninum
undir Dónárbrú. í augum
Sohnlitzlers byltist sterk uind-
iralda örvæntingar og fánýtis
undir sléttfe'lldu og róm-
antísku yfirborði tilverunnar í
keisaraborginni.
Hringdansinn var engan
veginn takmarkaður við leik-
sviðið. Um aldamótin mátti sjá
margar undarlegar auglýsing-
ar í Vínardagblöðunum. Eins
og til dæmis þessa: „K.K. —
Hofopern-Theatre — Maður-
inn í einkennisbúningnum,
sem sat í betri sætum á bekkn-
um fyrir framan unga stúlku
sem var ljóshærð og klædd
bláum silkikjól og var í fylgd
með herramanni og eldri konu,
og reyndi að draga að sér at-
hygli ungu stúlkunnar, langar
til að verða þess heiðurs að-
njótandi að kynnast henni ...
gjörið svo vel að skrifa og á-
kveða stefnumót til Rittmeist-
er, I Maximilianstrasse, Poste
Restante“.
Einhivern F. barón langar til
að komast í kynni við „stúlk-
una yndislegu“ sem hann sá í
Café Seidl, og ungur liðsfor-
ingi vi'll kynnast stúlikunni í
bleika kjólnum með gráa hatt-
inn sem hann mætti fyrir
framan Hótel Erzherzog-Kar'l.
Svo er að lokum ein auglýs-
ing jafnvel enn skorinorðari:
„Ung stúlka fimmtán ára göm-
ul og mjög falleg vill komast í
„heiðarleg“ kynni við riddara-
liðsforingja eða herramann af
háum stigum. Skrifið til
„Mizzi“ 13579, II Taborstrasse,
Poste Restante.“ Það er ef til
vill engin ti'lviljun að Kraft-
Ebing, brautryðjandi í rann-
sóknum á kynferðismálum,
skuli hafa verið prófessor í
sálarfræði við háskólann í
Vínarborg.
Örvænting sú og leiði, er
Schnitzler skynjaði, hrjáði all-
ar stéttir þjóðfélagsins. Og
merki þeirra bar einn athygl-
isverðasti atburður Habsborg-
arveldisins — sjálfsmorð Rú-
dolfs krónprins. Þessi óhugn-
anlegi sorgarleikur einkasonar
Franz Josefs var engu síður
lausbeizlaður, éstafarisleigur og
9vartaigallsmengaður en hinir
mögnuðustu af leikjum
Schnitzlers.
Einhverntíma aðfaranótt hins
tuttugasta og níunda janúar
1889 framdi Rudolf sjálfsmorð
fátækrahverfi með 'leiguhjöll-
um, jafn svörtum og sóðaleg-
um og nokkuð sem fundið varð
í Liverpol eða London eða Par-
ís eða St. Pétursborg þegar
verst lét. Loftið var mettað af
myglu og pipar og matarguf-
um úr slorlegum kjötkássusöl-
um. Ósamræmið í keisaraborg-
inni var mörgum ljóst, en þó
engum eins og fátæklingunum.
Þarna átti Adolf Hitler nokk-
ur ömurleg æskuár fyrir fyrri
heimstyrjöldina og minntist
þess síðar að sulturinn hefði
verið hans eini félagi og „Ring-
strasse hefði virzt eins og æv-
intýri úr þúsund og einni nótt“.
Árið 1907 fór Hitler frá Linz
ti'l Vínar með teikningasafn
sem hann ætlaði að leggja fram
við listaskólann í því skyni að
fá inngöngu þar. Honum var
synjað og hóf hann þá skugga-
tilveru í fátækrahverfum borg
arinnar og bjó þar fyrst í her-
bergisskonsu á annarri hæð í
húskumbalda nálægt West-
bahnhof. Árið 1908 hafði hann
flutzt á flækingaheimili í Mel-
demannsþrasse, þar sem hver
maður hafði járnrúm, fjögurra
metra gólfpláss og tólf metra
af „andrúmslofti". Á þessu
Sem öreiga listamaður hafðist
Hitler við i sóðaliverfum Vínar
um fimm ára skeið. Þessa mynd
gerði austurrískur bekkjarbróð-
ur hans af honum sextán ára
gömlum.
of hrædd til að snerta. Keis-
arinm og erkihertogarnir og
prinsessurnar lögðust á kné og
drógu vot handklæði yfir fæt-
ur gamalmennanna. Síðan
þvoði keisarinn hendur sínar í
gullnu keri, sem tveir hirð-
sveinar báru, og var það merki
um að athöfninni væri lokið.
Eftir veizluna hengdi keisarinn
poka með þrjátíu silfurpening-
um um há'ls hvers gamalmenn-
is um sig. Að endingu var þeim
svo ekið heim í kofa sína með
matarkörfur og vínflöskur í
nesti og blóm úr hinum keis-
aralegu gróðurhúsum — og
höfðu þá fengið að skyggnast
um í ævintýralandinu einu
sinni fyrir andlátið.
Þessar tilfæringar voru við-
hafðar með tilheyrandi tónlist,
sem ekki hafði lengur neina
merkingu. Tuttugasta öldin var
gengin í garð og ný skipan
var að komast á málin í Ev-
rópu. En undir veldi Habs-
borgaranna var hið forna
stjórnlarfar varðveitt á þann
hátt sem ekki þekktist til ann-
arsstaðar, ef til vill að Rúss-
landi einu undanskildu. Minni-
hluti stóð Iþar an.dspæinis meiri-
hluta og notaði smekk, glæsi-
leik og offágaða framkomu sem
vopn til þess að halda fram-
tíðinni í skefjum.
„En „brauð og leikir“ aftur-
haldsins voru engu að síður
■nógu glæstir til þess að villa
mörgum gáfuðum Vínarbúan-
um sýn. Jafnvel rithöfundur-
inn Hermann Bahr, sem var
leiðtogi byltingarsinnaðra
Sá kynferðislegi hlær hnignunar, sem gagntók borgina, kemur
fram í verkum Gustavs Klimt, eins og þessari mynd af Judit og
Ilolofernes.
Eftir flótta Trotskys frá Síber-
íu árið 1905 voru rússneskir
byltingarmenn tíðir gestir á
kaffihúsum Vínarborgar. Þessi
mynd er af fölsuðu vegabréfi.
ungra vmarPUa slðasta tug ni-
tjándu aldarinmar, en í þeirri
hreyfingu voru m.a. Hugo von
Hofmannstha'l og Arthur Schn-
itzler, viðurkenndi að sér hefði
sézt yfir sannleikann. ,;Eg hélt
að fölnandi aftainislkinið væri
fyrsta skíma morgunroðans",
•sagði hann.
Þetta voru eðlileg mistök því
aftanskinið var bæði fagurt og
ljómandi bjart. Meðan ekki var
horft á annað en ungversku
lífvarðarsveitina og tízkumeyj-
arnar, ekki hlustað á annað en
hófatak og vorregn, valsa og
polka og sígaunafiðlur. Á með-
an ekki var gefinn gaumur að
því, að í holræsunum svaf heim
ilislaust fólk, eða uppáha'lds
góðgerðastarfsemi Maríu Val-
eríu erkihertogafrúar, sem var
Velferðar- og Líknarfélag
Vínarborgar. Árið 1901 veitti
þetta félag 368.000 karlmönn-
um, 228.000 konum og 583.000
börnum — sem öll voru þegn-
ar ævintýraborgarinnar —
húsaskjól yfir nótt og brauð-
bita og súpuskál.
Nálægt tízkuvöruhúsunum í
Graben og Kohlmarkt og
Karntnerstrasse og háu barok-
höllunum í miðborginni voru
23. des. 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 39