Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 11

ir, Grind&vík um aldamótin,
sem hann var að lýsa. Full-
gildur háseti á vetrarvertíð,
austurrúmsmaður á bak, varð
hann 16 ára. Það var árið 1905.
En þótt hann kynni vel til
verka og hefði eflaust orðið
mikill sjósóknari og aflasæll
formaður, eins og hann raunar
varð, bann stutta tíma, sem hann
stundaði sió á eigin skipi og
móður sinnar, átti það ekki fyr-
ir honam að liggja að gera sjó-
mennskuna að ævistarfi.
Allt frá barnæsku var Sæ-
mundur mikið gefinn fyrir
smíðar enda marg'r menn í ætt-
inni hagir og lisffengir eins og
t.d. móöurbróðir hans dr.
Bjarni Sæmundison. Um þetta
segir Sæmundur:
Vandist snemma höndin hög
hlummi og áraglamri,
einnig hefli, öxi. sög,
og þó tíðast hamri.
Svo var það í vertíðarlokin
1905 að Sæmundur kvaddi
bernskustöðvarnar í Grindavík
og hélt til Reykjavikuir. Þá
eins og nú, var hún — þótt lít-
il væri samanborið við nútím-
ann — hið fyrrrheitna land
margra ungra manna, sem
hleyptu heimdraganum, lögðu
land undir fót og ætluðu sér
að komast áfram. En það lá við
að hér færi öðruvísi en ætlað
var. í Fossvogi stóðu menn á
veginum og hugðust hefta för
hins unga sveins. Þetta voru
„mislingaverðir11 Þeir áttu að
gæta þess að fólk færi ekki til
bæjarins að sækja sér mislinga
og fara siðan nftur með þá
heim til sín til að smita aðra út
frá sér. Sæmundur hafði ekki
fengið mislinga og var því við-
sjárverður að þessu leyti. En
þegar það kom í ljós, að hann
ætlaði sér að dveljast í bænum
næstu árir var allt öðru máli
að gegna. Hann slapp gegnum
vörzlugarðinm, sem átti að
Ihindra að mislinigarnir bærust
á Suðurner að þessu sinni.
muncn rrancra srnum I trðsrnma
nám hjá Erlendi Árnasyni, föð-
ur Einars húsameistara rikis-
ins. Hann átti heima í Skóla-
stræti 5. Þar hafði hann líka
verksfæði sitt. Hjá honum hafði
Sæmundu.r bæði Kost og lóssi.
Nóg var að starfa. í ungri,
rísandi borg, sem var óðum að
byggjast, þótt lítið mundi
þykja fara fyrir þeim fram-
kvæmdum nú á tímum, þegar
heil borgarhverfi þjóta upp á
fáum misrerum.
Sæmundur minnist þess vel
hvert var fyrsta verk hans á
námsbrautinni undir hand-
leiðslu Erlendar. Það var að
innrétta basar Thorvaldsensfé-
lagsins við Au-:turstræti. En
ekki glapti umferðin um þetta
höfuðstræti borgarinnar Sæ-
mund við vinnura. Og ekki
fékk það hann til þess að
„skróna úr lífsins skóla“ eins
og síðar var um Austurstræti
kveðið. — Það var unnið af
kappi langan vinnudag frá kl.
6 á morgnana til 7 á kvöldin
og ekki leið á löngu fyrr en
Thorvaldsenskonur gátu opnað
búð sína við Austurstræti þar
sem hún er enn í dag.
Að ioknu þessu verkefni hélt
Erleniur upp að Geithálsi með
sveina sína til að byggja
greiðisöluhús fyrir Guðmund í
Elliðakoti Magnússon Nordals
prests í Meðallandsþingum. —
Byrjað var á að grafa fyrir
kjallaranum og að hlaða hann
upp. Síðan var reft yfir hann
svo að smiðirnir gætu hafzt þar
við maðan á smíði hússins stóð.
— Margt var um íerðir sveita-
manna á 'lestunum og komu
margir þeirra við hjá smiðun-
um til að líta á j ývirkið. Voru
sumir gððglaðir þegar þeir
komu að austan, höíðu mætt
sveitungum sínum, sem ^voru á
heimleið úr bæuum og höfðu
boðið þeim að súpa á ferðapel-
anum. Annars urðu þeir lítið
varir við drykkjuskap eða aðra
óreglu. Þé var einstaka útreið-
armaður cþarflega mikið svínk-
aður til að geta setið gæðing
sinn svo riddara'ega sem góð-
um knapa sómdi.
Þriðja húsið, sem Erlendur
hafði með að ge~a þetta fyrsta
ár Sæmundar var við Hverfis-
götu 53. Það var eign Bmil Jen-
sens bakarameistnra í Austur-
stræti 17.
Það væri langt mál að rekja
smíðasögu Sæmurdar Tómas-
sonar og tilgangslaust að telja
upp allan þann fjölaa húsa,
sem hann vann við á námsár-
um sínum. Meðal þeirra var
íbúðarhús Björns augnlæknis í
Tjarnargötu 18. Það var byggt
1906, vandað og vel unnið eins
og raunar öll verk undir um-
sjón Erlendar Arnasonar. Eins
atviks minnist Sæmundur úr
Tjarnargötunni þetta sumar.
Þar sem þeir sm'.ð’rnir stóðu á
vinnupöllunum einn dag, sjá
þeir mann koma á harða hlaup-
um neðan úr bæ. Fr hann kem-
ur nær og þeir bera kennsl á
hann, sjá þeir að þetta er Óli í
Hólakoti. Þýtur nrnn sem fæt-
ur toga inn í Hól-'kot og skell-
ir hurð i lás. Skömmu síðar kem-
ur Þorvaldur pólití og gefur
sig á tal við Ástu systur Óla,
sem var eitthvað að vinna úti í
kálgarði. Ekki hevrðu smiðirn-
ir hvað þeim fór á milli, sjálf-
sagt hefur Þorvaldur verið að
spyrja um Óla því hann gekk
nú að bæiardvrunum, sem voru
læstar og ekki upp ’okið þó hart
væri á knúið. Fn allt í einu
opnast dyrnar npp á gátt og
Óli kemur út í loftköstum og
svo var viðbragð þetta hart, að
Þorvaldi eins og féllust hendur
í bili. Fékk hann ekki fang á
Óla, sem þaut eins og kólfi
væri skotið norður Suðurgötu
og hvarf fyrir horn, en Þor-
valdur hélt í humátt á eftir
honum. Segir hér ekki fleira
frá þeirra viður.-ign, en sjálf-
sagt nefur Hólakots-Óla ekki
lengi tekizt að flýja útsendara
réttvisinnar þótt nokkuð bæri
hann undan á pessum harða-
hlaupum.
Smiðarnar héldu áfram bæði
við byggingar nýrra húsa og
breytingar á þeim gömlu. Það
var nægaia að breyta þá — áð-
ur en öll hús \ oru steypt í
hólf og gólf. Sérdaklega minn-
ist Sæmundur mikillar smíða-
vinnu við verzlunarhúsin hjá
Bryde í Hafnarstræti 1 og
Thomsens Magasfn Hafnar-
stræti 22-24.
• Enda þótt mik’l stund væri
lögð á smíðarnar og vinnan
væri látin ganga fyrir
öllu, fór Sæmundur ekki á mis
við alla bóklega undirvísun í
námi sínu. Tvo vetur, 1907-8 og
1908-9 naut hann kennslu í
teikni.igu hjá Stefáni Ei-
ríkssyni hinum oddhaga. Það
var kvöldskóli með mörgum
nemendum, listfengið áhuga-
fólk bæði piltar og stúlkur. Sú
hefð hafði skapast að flestir
eða al'lir nemendur Erlendar
stunduðu nám hjá Sfefáni þótt
Iðnskólinn væri þá tekinn til
starfa. Alls man Sæmundur eft-
ir 22 nemendum, flestum iðnað-
armönnum sem voru honum
samtíða hjá Stefáni EiríkssynL
Er helmii gur þeirra enn á lífi.
Skólinn var til húsa í kjallar-
anum heima njá Stefáni í
Grjótagötu 4. Við sátum
beggja hl’ða við eitt langborð
eftir því sem plássið frekast
leyfði. Aðrir urðu að koma sér
fyrir þar sem best þeir gátu,
eins og t.d. við hefilbekk Ste-
fáns, 'sem stóð undir einum
glugganum enda var þetta jafn-
framt verkstæði Stefáns. Það
var oft glatt á hjálla í þessari
þröngu vistarveru — ósjaldan
nokkuð hávaðasamt, þegar rúm-
ir tveir tugir stráka um og
innan við tvítugt. ruddust út
um tíu leytið með ærslum og
gauragangi. Þá kom það stund-
um fyrir að Þorvaldur pólití
stóð á tröppunum við hús Ág-
ústu Svendsen bar sem hann
bjó, sló niður staf sínum svo
glumii og hastaði á hópinn. En
aldrei kom til neinna alvar-
legra árekstra þótt stundum
væri kvartað við Stefán yfir
hávaða og galsa í unglingun-
um.
Stefán Eiríksso'.i var með af-
brigðum skemmtilegur kennari,
léttlyndi hans og lífsfjör var
beinlínis smitandi Hann gat
verið eins og jafningi okkar, sí-
kátur og ski'lningsgóður á það
sem við höfðum áhuga á og var
efst í huga. Þegar við komum
til hans með fábrotna uppdrætti
okkar tók hann myndina, virti
hana fyrir sér fáein augnablik
og sagði: „Nú skulum við
punta“. Og þá leið ekki á löngu
áður en myndin ems og lifnaði
við í höndum þessa mikla snill-
ings. Dauðar línur í köldum
uppdráttunum fengu sérstætt,
sjálfstætt hlu.tverk, urðu uppi-
staða í skrautlegri byggingu
eða innréttingu með margskon-
ar decorationum.
Já, það var sannarlega gam-
an að sjá Stefán Eiríksson
„punta“ myndirnar okkar.
Vanalega tók hann aðeins fyr-
ir hluta þeirra, sagði ckkur svo
að klára þær. — Og þá var nú
reynt að vanda sig“ — segir
Sæmundur. að loKum.