Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 4

'r'sV ,

Franz Josef Austurríkiskeisari ekur út úr Hofburg-höll í vagni dregnum af fjörugum Lippizzaner-gæðingum.
0
Eftir S. C. Burchell
Hin stórkostlegu tímamót í sögu Evrópu, þegar fyrri heimsstyrjöldin
og fráfall Franz Jósefs, Austurríkiskeisara, bundu endi á gífurlegan
ytri glœsileika, sem einkum birtist hjá hirð og aðli Vínarborgar
Málverkið er frá 1910.
Franz Josef situr hlaðinn orðum á mynd, sem
tekin var í lok hins langa valdatímabils hans
sem keisari Austurríkis. Keisaraveldið lifði að-
eins i tvö ár eftir dauða hans árið 1916.
Einu sinni endur fyrir löngu
var ævintýraborg, göfug, glæst
og glaðvær. Unaðsleg var hún
allt árið um kring, en þó naut
hún sín aldrei betur en þegar
snjóaði í Ölpunum og stormur-
inn þaut um hina miklu ung-
versku sléttu. Þá var eins og
hrist hefði verið risavaxin
kristalkúla og töfraborgin birt-
ist milli iðandi snjókornanna.
Fyrst sést dökkleit áin og
turn Stefánskirkjunnar og síð-
an hallir og höggmyndir úr
hvítasykri svífandi á rjóma-
froðu. Undir ljósamóðunni í
Ringstrasse sjást húsarar á
ferli og léttikerrur og litlar
.þalletmeyjar. Þaðan berst óm-
ur af hlátri og tónlist, klið-
mjúkur og dillandi, gegnum
logndrífuna.
Nú eru hláturinn og tónlist-
in þögnuð, kristalkúlan liggur
í þúsund molum og borgin
horfna og gleymda er engu á-
þreifanlegri en hallir drauma-
landsins. Hún lifir aðeins í
hugarheiminum: Háðuleg tákn-
mynd hinna „góðu, gömlu
daga“, hinna gömlu, fjarstæðu-
kenndu daga, þegar engum
þótti skömm að skrauti og í-
buirði og gilæsileiki var meira
en orðið tómt.
Þessi töfraborg var Vín á
lokaskeiði Habsborgar keisara-
veldisins, ein hinna fögru höf-
uðborga ancien régime. Þjóð-
hátíðarárið 1898, á hálfrar a'ld-
ar stjórnarafmæli Franz Jós-
efs keisara, stóð hún sem fast-
mótuð, töfrandi og óheyrileg
tímatalsvilla — borg húsa-
skreytinga, valsa og blárra
fljóta. Hún var einn síðasti út-
vörður rómantíkurinnar í sið-
menningu, sem var á hraðri ferð
inn í hina hrjúfu og óblíðu
tuttugustu öld. Forsætisráðherr
ann Max Vladimir Beck gat
minnzt herþjónustu sinnar í
saxnesku dragónasveitinni með
söknuði: upphafsstefið úr
Dónárvalsinum var kallmerki
sveitarinnar.
Sá blær gerfifegurðar sem
hvíldi yfir Vín um áldamótin
var ef til vill óumflýjanlegur.
Borgin sjálf var of fögur til
að geta verið með öllu sönn.
Hún breiddi úr sér á syðri
bakka Dónár, þar sem þetta
mikla fljót rennur út á ung-
versku sléttuna, hún var alls-
ráðandi í breiðum dalnum, sem
skilur A'lpana og Karpatafjöll-
in. Umkringd háum ásum og
Vínarskóginum í suðri og
vestri virtist Vín hæfilegur
miðdepill einhvers stórfeng-
legs konungsríkis.
Þannig hafði hún verið öld
fram af öld: fyrst sem kelt-
neskt þorp á leið ambralest-
anna milli Adríahafsins og
Eystrasaltsins og síðar sem
rómverska setuliðsborgin Vin-
dobona þar sem hundruð lúð-
urþeytarar í rómverska lífverð
inum tilkynntu 'lát keisarans
Markúsar Áreiíusar árið 180.
Vegna stöðu sinnar mitt á milli
Asíu og Evrópu varð Vín brátt
mikilvægur verzlunarstaður og
íbúar hennar fengu á sig töfra-
ljóma. Úr suðri barst þeim
rómönsk tónlist og dansar. Úr
vestri og norðri komu kaup-
menn og krossfarar og að aust
an komu sígaunar í máluðum
vögnum og Tyrkir með úlf-
aldalestir sínar.
Tyrkjum var mikið í mun að
teygja sig vestur yfir Vín og
tvívegis — árið 1529 og aftur
1683 — settust þeir um borg-
ina. Þann 12. september siðara
árið gerði alþjóðlegt herlið
Pólverja, Saxóna, Austurríkis-
manna, Bavaríumanna og
Franka útrás frá Leopoldsberg
undir forustu hershöfðingja og
prinsa (þ.á.m. Eugene prins af
Savoy) og brutu niður síðasta
umsátrið um Vín. Tyrkirnir
hörfuðu aftur ti'l austurs und-
ir stjórn stórvesírsins og
skildu eftir sýringarunna sína
og kaffibaunir.
Næstu tvær aldir voru
blómaskeið Vínar. Hofburg var
endurbyggt, byrjað á Schön-
brunn og Belved^re og hafin
smíði hallanina Schwarzenberg
og Kinsky, Esterhazy og Star-
hemberg. Ný skrautgirni hélt
innreið sína með Maríu Ther-
esu, eiginkonu rómverska keis-
arans Francis I. Og árið 1815
var skipting Evrópu, sem
fylgdi í kjölfar Napoleonsstyrj
aldanna, framkvæmd í þinginu
í Vínarborg. Sendifulltrúarnir
dvöldust þar eins lengi og
þeir gátu, tregir til að yfirgefa
lystisemdir þessarar miklu
borgar. Á kaffihúsunum eins
og hjá Herr Neuner til dæmis,
voru jafnvel fatasnagarnir úr
skíra silfri.
Síðasta þriðjung nítjándu
aldar var Vín orðin Keisara-
borgin, hinn glitrandi miðdep-
ill elzta keisaraveldis Evrópu,
menningarmiðstöð hins þýzku-
mælandi heims. Frá Vín — svo
og Budapest, annari höfuðboi-g
tvíveldisins sem stofnað hafði
verið 1867 — var æði sundur-
leitri hjörð kynþátta og þjóð-
flokka stjórnað af undraverðri
leikni. Fjölíbreytnin var
furðuleg: þarna voru saman-
komnir Þjóðverjar, Ungverjar,
Tékkar, Pó'lverjar, Ruthenar,
Rúmenar, Króatar, Slóvakar,
Slóvenar, ítalar og slavneskir
múhameðstrúarmenn.
Enda þótt Vínarbúar köll-
36 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ________^3- des- 196«
r