Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 5

-
'
lilplp B m
'
'Vv'jg
.
' \

f
í ■>*?$*»**• r"Tii
f ItWfTBl
ÍfS

O O-M. '
ssip
í:?sSí-.:;;.
Sfc?:í-SW^|^Ö|S®tóí®iMii;í
X ' ' ' , \ \
■ .
fcfcfc
fc'-sví

:fc ■•••■ .■•■■:■■■
.■■.•'■.'•.•.*■ .■•.'• .•:., •....,
::ífc,.í;sS'-fc

;
.
\ , „ \w\\ wfc"----:- 'v'X' \w-\\ \ \\ \

,.fc :, •„
,,

■
• V. 'i.
itprswyr;
,,
œpPi

Klassískar fígúrur spjátra sig á þaki Belvedere-hallar í Vín, sem byggð var í tvennu lagi snemma
á átjándu öld. Fagur garður tengir Efri-Belvedere, fremst á myndinni, við Neðri-Belvedere. Hún
var áður sumaraðsetur Eugens prins af Savoy, en notuð til hátíðlegra móttökuathafna á dögum
Franz Josefs.
uðu ríkið oft í spaugi „keis-
araveldið með fyrirvara“, var
Austurríki-Ungverjaland orðið
töluvert heimsveldi. Á ofan-
verðri nítjándu öld hafði það
auðgazt veruiega með auikLrmi
iðnvæðingu margra hluta keis-
araveldisins. í Bæheimi var
þungaiðnaður, og mikilvægir
járnsteypustaðir í fjalladöium
Styriu og Karinþíu. En með
iðnvæðingunni og eflingu milli
stéttarinnar hafði myndazt
þensila. í ýmsum hlutuim kedls-
araveldisins var farið að bera
á ófullnægðri þjóðernistilfinn-
ingu og kröfum um þjóðfélags-
legt réttlæti. Þegar á allt er
litið var landið undir stjórn
einvalda, sem hlotið hafði
menntun sína á tímum Mettern-
ichs fursta, framvarðar aftur-
ha'ldsins á Vínarlþingi. „Ég hef
lengi vitað,“ sagði Franz Josef
skömmu fyrir andlát sitt, „hví-
líkt viðundur við erum orðin
í veröld nútímans“.
Og afbrigðileikinn var aug-
Ijós af hinum mörgu titlum,
sem hrúgað var á þennan smá-
vaxna, skeggjaða, þögla mann.
Franz Jósef var —fyrir Guðs
náð — keisari Austurríkis,
konungur Ungverjalands og
Bæheims, kóngur Jerúsalems-
borgar, stórhertogi af Krakow
og Toskanahéraði, hertogi af
Salzburg og Lorraine, hertogi
Efri og Neðri Sch'lesíu, greifi
af Habsburg og Týrol, lávarð-
ur af Tríest, ríkisstjóri í Ser-
bíu. Og svona heldur listinn
áfram.
Vínarborg var miðdepill
þessa mikla keisaraveldis. Að
hætti höfuðborga nítjándu ald-
Loftmynd af Vínarborg árið
1873.
arinnar var hún glæsileg á-
sýndum. Hjarta hennar var
Miðborgin, sem Ringstrasse
lukti um, þar gnæfði dóm-
kirkja heilags Stefáns með hin
um tvíhöfða svarta erni Habs-
borgarættarinnar í flísalögn-
inni á þakinu. Hringbrautin
sjálf var ein fegursta gata í
Evrópu og var gerð hennar
lokið árið 1860. Hún liggur á
hinu forna virki sem hélt aft-
ur af Tyrkjum á sextándu og
sautjándu öld og er um þrír
kílómetrar á lengd og meir en
sextíu metrar á breidd. Inni í
hringnum sem hún myndar
voru glæsilegustu byggingar
borgarinnar reistar á milli raða
af hlyn og linditrjám,
Habsborgarhöllin, Óperuhúsið,
Burg leikhúsið, Þinghúsið, vís-
inda og listasöfnin, Dómhöllin
og Hermá'laráðuneytið. Mið-
hluti borgarinnar hafði verið
skipulagður sem táknmynd
hins blómlega keisaraveldis
með almenningsgarða eins og
Burggarten og Stadtpark í
baiksýn.
Þó voru þeir til, sem ólu
með sér grunsemdir um að borg
in væri sköpunarverk köku-
gerðarmannanna fremur en
húsateiknaranna. Til voru þeir
sem fannst byggingarnar með-
fram Ringstrasse vera lítið
annað en íburðarmikið stein-
steypuflúr. Árið 1898 skrifaði
ankitektinn Adolf Loos grein í
Neue Freie Presse, þar sem
hann líkti Vínarborg við Pó-
temkin-bæ, þar sem allt væri
„fest upp með nöglum“ — leik-
mynd úr frauði. Byggingarnar,
sem oftar voru úr gipskalki en
úr marmara og þar sem flest-
um hugsanlegum stíltegundum
ægði saman, minntu helzt á
Óperuhöllina í París frá sama
tímabili.
Vínarbúarnir voru ekki síð-
ur ruglkenndir en hin fagra
borg þeirra. Árið 1910 voru
þeir orðnir rúmlega tvær mill-
jónir, margir alvarlega haldn-
ir ólæknandi sýki sem nefnd
var „Schlamperei“. Enn þann
dag í dag hefur ekki tekizt að
útrýma veikinni að ful'lu. Hún
lýsir sér einkum í glaðværri
ringlun og letilegu léttlyndi,
sem stríðir á állan hátt gegn
hinum hrjúfa veruleika, og er í
senn heillandi og óþolandi.
Hversvegna Vínarbúar hafa
orðið fyrir þessum gjörningum
liggur enn ekki ljóst fyrir. Ef
til vill á Föhn-vindurinn ein-
hvern þátt 1 því, en það er
heitur og þurr sunnanvindur,
sem blæs mjúklega um borg-
ina. Ef til vill eru þetta leifar
af þeirri forlagatrú og svart-
sýni, sem er svo einkennandi
fyrir Austurlönd. Því er oft
háldið fram að Asía byrji á
Landstrasse, hinum mikla vegi,
sem liggur til austurs frá Vín-
arborg. Sjálfur sjúkdómurinn
kemur fram í mörgum myndum.
Ein þeirra er léttúðugt tal.
Sjálfur austurríkissósíalistinn
Viktor Adler gat ekki gert að
sér á hinu drungalega öðru al-
þjóðaþingi Marxista í París
1889, að lýsa Austurrísk-Ung-
verska keisaraveldinu sem
„harðstjórn sem mildaðist af
getuleysi“. Léttúðin speglast
einnig í máli Vínarbúa, sem
nefnt er „Wienerisch“ og er ó-
ski'ljanlegt mörgum Austurrík-
ismönnum utan Vínarborgar.
Gæluendingum er skeytt við
hin ótrúlegustu orð, hvort sem
verið er að lýsa fílum eða
músum, „Ich“ verður „1“ og
„nicht“ verður „net“. Þessi
talsmáti fer sérstaklega í taug-
arnar á Þjóðverjum.
Annað form þessa „Schlamp-
23. des. 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 37