Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 2
AHÆTTA
KÆRLEIKANS
að hann vilji dveljast þar æv-
inlega. Hún vill ekki missa
hann frá sér. Táknin, sem urðu
við fæðing hans, eru orðin
henni áhyggjuefni. Jafnvel kon
ungstign mundi ekki færa hon-
um annað en áhyggjur og hætt-
ur, heldur hún. Fyrir því er
bezt, bæði fyrir hann og for-
eldrana, að hann verði aldrei
annað en timbursmiður í Naz-
aret. Og hún vonar, að Guð
velji einhvern annan til stór-
ræðanna, en lofi sér að halda
honum hjá sér. Og þegar hún
síðar fær að vitað að hann hafi
hvað eftir annað lagt út í tví-
sýnu máttarverksins, eingöngu
af elsku til annarra, af því að
hann þoldi ekki að sjá rétt-
lætið undirokað, né sannleik-
ann ofurliði borinn, né hinum
fátæka vera misboðið, og
henni skilst, að hann sé allur
með hugann hjá hinum snauðu,
sem hann þrái að hjálpa, og
þess í milli niðursokkinn í að
hugsa um hinar óskiljanlegu
ráðgátur tilverunnar, þá græt-
ur hún í sífellu. Sá grátur hófst,
er hún hélt að hann væri
týndur. Og sagan endar þann-
ig:
„Þau gengu alla nóttina, og
móðir hans grét í sífellu. Þeg-
ar elda tók saigði sveinninn:
Hví grætur þú? Ég hef eigi
leitað míns heiðurs, en Guð
hefur látið mig gera undur, af
því að hann vildi hjálpa þess-
um þrem manneskjum. Og
jafnskjótt og ég heyrði rödd
þína, sneri ég aftur til þín. . .“
„Sonur minn“, svaraði móðir
in, „ég græt af því að ég hef
samt sem áður misst þig. Þú
mun aldrei framar tilheyra mér.
Héðan í frá mun réttlætið verða
viðleitni lífs þíns, og þrá þín
mun verða Paradís, og kærleik-
ur þinn mun umlykja alla
menn á jörðu.“
Já, áhætta kærleikans — nú
var hún að komast inn í líf
hans.
En þótt þessi skilningur
skáldkonunnar á Maríu fari
vafalaust nálægt hinu sanna,
þá hlýtur móðir hans oft að
hafa staðið með lotningarfull-
um ótta frammi fyrir siðferði-
legri tign hans og heilagleik,
aem ósjálfrátt minnti menn á, að
hann væri ekki af þessum
heimi. Var ekki eitthvað í fari
hans, sem vakti upp minning-
una um dýrlegu orðin: „Kraft-
ur hins hæsta mun yfirskyggja
þig, fyrir því mun það, sem fæð-
ist, verða kallað heilagt, sonur
Guðs.“ Hafði eigi eitthvað guð-
dómlegt flutzt með honum inn
á lítiifjönlega heimiilið í Nazar
et? Hversu mun hún hafa beð-
ið fyrir honum, þegar hann
sjálfur var fjarri og gat ekki
heyrt það. Hvað hún hlýtur að
hafa þjáðst hans vegna, eftir
að hann var tekinn að kenna
og lenda í hverri stælunni eft-
ir aðra við prestana, og kross-
inn tók að koma í ljós. Hve
móðurelskan hefur reynt að
bjarga honum, þegar hún fór af
stað til að biðja hann að hætta
við allt saman og koma heim
aftur, en hún gat ~ ekki náð
fundi hans fyrir mannfjöldan-
um. Hvað ætli hún hafi hugs-
að, er hann lagði í síðasta
sinn upp til Jerúsalem, og þeg-
ar hún heyrði hósíanna-hróp-
in, og þegar hún sá eða heyrði
sagt frá hreinsun musterisins,
og því næst, er hann var tek-
inn höndum, húðstrýktur,
hæddur og kvalinn? Eða hver
fær lýst hugarkvöl hennar, er
hún sá hann negldan á kross-
inn? Jóhannes guðspjallamað-
ur segir svo frá, að hún hafi
sjálf verið þar viðstödd.
Undarlega áhætta kærleik-
ans! Var þetta að vera sælust
allra kvenna? Var þetta að
njóta náðar Guðs? Var hún
ekki grátlega óhamingjusöm?
Mater dolorosa, móðirin sorg-
mædda. Hefði ekki verið betra,
að hún hefði aldrei alið hann
og aldrei kennt honum að
nefna nafn Guðs, ef þetta áttu
að vera endailokin, að limir
hans yrðu brotnir og höfuðið
elskulega, sem hafði hvílzt svo
oft upp við brjóst hennar,
yrði marið sundur? Var nú
ekki harmur hennar orðinn
meiri en gleðin hafði verið áð-
ur? Var þetta merki Guðs náð-
ar, að vera kjörin til að vera
móðir harmfcvælamannsins?
Það er þessum harmi sem svo
vel er lýst í hinu merkilega
fornkvæði „Lilju“:
Augun tóku að drukkna
drjúgum
döpr og móð í tára-flóði.
Fjöldi málara hefur reynt list
sína og ímyndunarafl á að
gera mynd af Maríu, móður
Jesú, ekki sízt í sambandi við
krossdauða hans. Hin sorg-
mædda móðir hefur verið þeim
hugnæmt efni. Einna minnis-
stæðust er mér sú Maríumynd-
in, er ég sá í málverbasafni í
Lundúnum fyrsta sinn, er ég
kom þangað. Þar er María á
leið heim frá gröfinni og held-
ur á þyrnikórónunni í hend-
inni. Það var eini minjagrip-
urinn, sem hún hafði heim um
soninn. Hún var ógleym-anlegt
tákn þess, í hvílíkri kvöl elsk-
an getur átt á hættu að lenda.
Nýja testamentið talar lítið
um harm hennar, eins og það
er yfirleitt fremur fáort um
hana, en vér þekkjum svo til-
finningar móðurhjartans, að
auðvelt er að gera sér grein
fyrir þessu.
Fyrir fram hafði henni ekki
komið til hugar, að þetta væri
fólgið í því að vera ambátt
drottins í bezta skilningi þess
orðs. Og að öllum líkindum
fannst henni við dauða Jesú
allt hafa unnið verið til ónýtis.
En þegar páskamorgunninn
var liðinn, var sem nýtt ljós
rynni upp. Þegar fregnirnar
komu um upprisu meistarans,
og lærisveinarnir báru þær
hver til annars, fór að rofa til
fyrir hinni sorgmagddu móður.
Þá kom svarið frá Guði himn-
anna. Þetta voru launin fyrir
þrjátíu ára stritið og vonirnar
og bænirnar. Þá tók henni að
skiljast, að hún hefði ekki unn-
ið til ónýtis. Og hvað mun
henni hafa fundizt, er hún
sjálf fluttist inn 1 æðri tilveru?
Hvað mun henni nú finnast?
Heyrir hún himneska söngva
sungna honum til vegsemdar?
Ætli hún skilji ekki nú, hve
mikill sigur var unninn á Gol
gata? Yar það eigi jafnframt
hennar eigin sigur? Var ekki
þjáning hennar fólgin í þján-
ingu hans, og því vegsemd hans
jafnframt vegsemd hennar? Son
urinn hennar dýrlegi hafði haft á
réttu að standa: Sá, sem hyggst
að bjarga lífi sínu, hann mun
glata því, en sá sem glatar lífi
sínu mín vegna, hann mun
bjarga því.“ Hún hafði reynt
það sjálf. Hún hafði liðið fyrir
það að hlýða Guði og beygja
sig undir hans vilja. En fyrir
það varð hún hin sælasta með-
-al allra kvenna.
Merkur maður, sem uppi var
á miðöldum og lifði m-unklífi,
hafði þann sið er hann mætti
konu á förnum vegi, að hann
vék til hliðar og laut höfði,
m-eðan konan gekk frarn hjá.
Þegar hann var spurður, hvers
vegna hann gerði þetta, svar-
aði hann: „Af því að hver kona
minnir mig á Maríu móður
drottins míns.“ Með öðrum orð-
um: minningin um hana helig-
aði kveneðlið, sérhverja konu
í augum hans.
Hvar sjáum vér karleðlið
bezt? Þar sem það kemur fram
með fegurstum hætti á æðsta
stigi. Kveneðlið sjáum vér þá
líka bezt, þar sem það kemur
fram á hæsta stigi. Og er nú
ekki María sönn ímynd hins
fegursta í kveneðlinu? Er til
fegurra dæmi hins þolanda
kveneðlis? Er hún ekki fyrir-
mynd allra líðandi kvenna?
Hlutverk karls og konu hef-
ur allt til þessa verið mjög
ólíkt. í sem fæstum orðum má
auðkenna þann mismun með
því að segja, að karlmaðurinn
sé aðallega framkvæmandi,
kona þolandi. Ekki svo að
skilja, að þau starfi ekki bæði.
En öll andleg reynsla auð-
kennist af þessu. Karlmaðurinn
starfar aðallega úti, úti í líf-
inu, úti í stormum lífsins og
orsakar líka storma lifsins og
kemur oft af stað öldugangi og
róti. En konan vinnur í skugg-
anum og þolir og líður í kyrr-
þey. Karlmennirnir berjast fyr-
ir hugsjónum sínum og áhuga-
málum. Þeir rita um þau í blöð
og ræða um þau á mannfund-
um. Þeir gera atlögur að því,
er þeim þykir illt og ranglátt.
Og þótt mikið erfiði fylgi slík-
um bardaga og þótt hann gangi
erfiðlega og þeir fari oft hall-
oka þá er þó einhver fróun
fólgin í sjálfu átakinu og þeirri
vitund að vera að berjast fyr-
ir góðu málefni. En hversu erf-
iðara finnst oss kanlmönnun-
um hitt að verða fyrir marg-
endurteknum þrautum og hörm
ungum, þar sem ekkert verður
aðhafzt, en öll kiarlmennstoan
verður að koma fram í því að
taka slíku með þolinmæði, þeg-
ar ekki er unnt að gera neitt
annað en að elska, vona og
biðja fyrir framgangi þess, er
vér getum engan þátt tekið í
sjálfir. En þetta er einmitt
vanalegast hlutskipti kvenn-
anna.Það á við margar konur
þetta, sem Ibsen lætur Agnesi
segja:
„Hæg er þraut við hregg að
sjá,
hæg er þraut, sem kappinn á:
gæt að mér, sem morna og sit
mæðunnar við f ugla krit,
mér sem hverja stranga stund
still-a hlýt og sefa lund:
gæt að mér, sem má ei stríða,
mér, sem hlýt að þola, bíða:
gæt að mér, sem allt er annað
en það minnsta hlutverk
bannað:
gæt að mér, sem hírist heima,
hlýt að mu-na, vil þó -gl-eyma“.
Kona á vanalega miklu auð-
veldara með að gera lif annarra
að sínu lífi. Hugsið um allar
þessar þolinmóðu og trúföstu
sálir, sem verja mestum tíma
sínum frá ársbyrjun til ársloka
til að binda um og græða sár
mannanna, er halloka fara á
vígvelli lífsins, og gleðja þá
og telja kjark í þá og eyða
þokuskýjunum sem setjast vilja
að hugum þeirra. Þær leggja
til trú og hugrekki, þótt þær
fái sjálfar aldrei að standa á
þeim orrustuvelli, þar sem stríð
ið er háð. Hversu mörg konan
ber harm í huga og sára kvöl
í hjarta, af því að hún elskar
svo mikið — eiginkonan vegna
mannsins síns, móðirin vegna
sonar síns.
Hversu grátlega illa fer
margur maðurinn í lifinu, af
því að hann fer svo illa með
líf sitt. En kemur það sárara
niður á nokkrum en konunni
hans? Hún verður að þola fyr-
ir þao, og kvöl hennar er því
meiri, því meira sem hún elsk-
ar og reynir að varðveita þann,
sem aðrir fyrirlíta ef til vill.
Hugsið til sumra kvenna hér á
landi, sem giftar hafa verið
drykkjumönnum. Eða hugsið
um móðurina, sem ekkert elsk-
ar eins og soninn, sem leiðzt
hefur út í óreglu eða jafnvel
glæpaleiðina. Hún heldur
áfram að unna honum og líða
með honum, þótt aðrir líti á
hann sem ræfil eða afhrak. ís-
lenzkar bókmenntir hafa ný-
lega eignazt minnisstæða mynd
slíkrar konu. En það eru marg-
ar Álfhildar með öllum þjóð-
um. Já, hversu mörg konan
stendur að baki manni sínum
og ber í hljóði byrðar hans,
þótt ekkert beri á. Öll von-
brigði hans, óhöpp og allt það
sem honum er rangt gert, kem-
ur ef til vill enn sárara á hana,
af því að hún lifir hans lífi fyr-
ir elskuna. Hún þolir og líður
svo að segja fyrir hann.
Og nú er eðlilegt, að þú
spyrjir: Hvert gagn hlýzt af
hinum líðandi kærleiika? Fer
hann ekki oft algerlega til ónýt
is? Hefur þú unnið fyrir gýg,
sem hefur liðið með öðrum og
fyrir aðra? Uppsker konan
ekkert fyrir öll tárin, sem hún
hefur grátið mannsins vegna?
Verður enginn árangur af bæn-
um móðurinnar fyrir hinum
glataða syni?
Jú, á sínum tima dýrleg upp-
skera.
Öll sú ást, sem þú hefur lagt
til, a'llar bænir þínar, sillt þitt
hjartablóð kemur einhvers stað
ar fram. Með því hefur þú ver-
ið að sá. Og það, sem upp af
því sprettur, birtist á sínum
tíma. Það kemur fram í lífi
þeirra, sem þú leiðst fyrir, og
það kemur fram í þínu eigin
lífi. En að fullu fáum vér eigi
að sjá ávöxtinn fyrr en í eilífð-
inni. Og eitt er vist: allar Álf-
hildar eignast einihvem tím-a
hlutdeild í vegsemd ummynd-
unarljómans.
Oss er kennt að ekkert kórn
efnis glatist, ekkert duftkorn,
engin moldarögn. Efnið sýnist
hverfa, en hverfur þó ekki,
segja vísindin, heldur breytist
í annað efni -eða tekur á sig
aðra mynd efnisins. Þótt læk-
ur þorni upp í sumarhitunum,
þá er vatnið eigi orðið að engu.
Það er breytt í aðra mynd. Það
hefur gufað upp og orðið að
lofti. En það fellur síðar aft-
ur niður á jörðina sem regn
eða kafald eða hagl.
Vér eigum líklega eftir að
sannfærast um, að á æðra stigi
lífsins séu hugsanir áþreif-an-
legar sem hlutir, og að fyrir
því geti engin hugsun glataz-t,
af því að allt hið andlega er
jafnverulegt og hið efnislega.
Á það bend-a sterklega aðrar
eit^s staðreyndir og það, að nú
hefur mönnum tekizt að skapa
með hugsun sinni myndir, sem
ljósmyndavél hefur náð. í sömu
átt benda fjarhrif hugsananna,
sem stundum eru sannanleg.
Og eigi minnka líkurnar fyrir
þessu, ef sú verður reyndin á,
að vér hrindum af stað sérstök-
um bylgjum í eternum með
hugsunum vorum.
Sé svo, þá er það jafnóhugs-
anlegt,að nokkur kærleikshugs
un eða ástarorð verði að engu,
eins og hitt, að nokkur ögn
efnisins glatist. En ef svo er,
þá ert þú ekki óstarfandi, þeg-
ar þú ert að líða með öðrum
eða fyrir aðra í kærleika. Þá
ertu að leiða fram starfandi,
blessandi, varðveitandi öfl. Þá
ertu líka að vinna með Guði,
þó að þér finnist þú ekki fá
tækifæri til að afkasta neinu.
Áhrif koma fram af hverri
hugsun, af hverju orði. Þess
vegna kemur alt til reiknings
á sínum tíma fyrir Guði. Það,
sem þú sáir, munt þú uppskera.
#Eigi alllítill hluti af starf-
seminni fyrir, guðsríiki er ein-
mitt fólginn í því að þola og
líða. Það hefur margsýnt sig á
öllum öldum. Og ekkert nýtt
framfaraspor v-erður stigið á
braut guðsríkis nema með því
að einhverjir, karl eða kona,
þoli og líði fyrir það. Engin
framför án fórnar. Og án fram-
fara getur guðsríki eigi haldið
áfram að þroskast meðal vor.
Kyrrstaða er visnun og dauði.
Fyrir því má enginn ætla,
að líf hans sé ónýtt líf, þó að
það sé þolandi líf. Það er öðru
nær en svo sé. Því lengra sem
þú kemst í því að líða með
öðrum, því áreiðanlegra er það,
að þú ert að eignast hinn guð-
dómlega kærleika. Hin æðsta
sæla fæst aðeins fyrir sjálfs-
afneitun og sjálfsfórn. Það er
Maríu-leiðin. Og hver sem hana
fer leggur ævinlega út í
áhættu. En svo sannarlega sem
Guð er réttlátur og tilveran
góð, eiga allir þeir sem þola og
líða, hvort heldur er fyrir
menn eða máiefni,_ sína pástoa-
gl-eði í vændum. Áhætba kær-
leikans er undarleg. Vér get-
um markað það af því, að hann
sem elskaði alla og vildi fús
eiga al'lt á hættu fyrir það,
hann endaði á Golgata. Svo
mikið getur kærleikurinn átt á
hættu, þegar hann verður nógu
víðfaðma. En áhætta kærleik-
ans er aðeins stundleg. Fyrir
því vex hún þeim ekki í aug-
um, sem horfa á hið eilífa.
Nú eru kjör kvenna hér á
landi að breytast að því leyti,
að þeim er leyfð hluttaka í
öllu framkvæmdalífinu. Þær
hafa eignazt jafnrétti við karl-
menn. En verður helgasta hlut-
verk þeirra samt eigi hið sama
og áður: að vaka með ást og
það oft líðandi elsku, yfir arni
heimilisins? Fær konan nokkru
sinni veglegra starf en það, sem
María hafði?
Það er hin þolinmóða elskan,
sem annast ómálga barnið og
syngur það í værð og gerir
hlýtt kringum það með kær-
leiksríkum hugsunum, orðum
og verkum. Það kann að þykja
meira í munni að sitja í bæj-
arstjórn eða á löggjafarþingi,
en fær það jaínast við veg-
semd þeirrar konu, sem fórn-
ar sér fyrir börnin sín, líður
með þeim og ber þau á örm-
um innilegnar bænar og með
Framhald á bls. 61
34 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. des. 1968