Lesbók Morgunblaðsins - 19.02.1956, Blaðsíða 14

f 114 v Ir' LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
r aflið sé vel kunnugt síðan Newton
fann það. Og menn eru ekki í mikl-
um vafa um hvemig jörðin sé í
Iaginu.
En það er nú eitthvað annað. All-
ar upplýsingar um þetta eru að
meira eða minna leyti ófullkomn-
ar. Og það er meðal annars við-
fangsefni á þessu jarðfræðiári, að
greiða úr öllu þessu, ef hægt er.
Menn vita t. d. að sumar eyar eru
settar rangt á landabréfið, svo að
munað getur einni sjómílu. Mikið
mundi vinnast, ef hægt væri að lag-
færa þessa skekkju svo að hún yrði
ekki nema nokkur fet. En það þarf
máske annað jarðfræðiár til þess
að geta leiðrétt hana fullkomlega.
Er þetta þá svo mikils varðandi?
Já, því að ein skekkja leiðir af sér
aðra, og allar siglingar verða ör-
uggari ef allar strendur eru rétt
settar á landabréfinu.
Margar af rannsóknum þeim,
sem fram eiga að fara, verður að
gera samtímis á mörgum stöðum á
hnettinum. Vegna alls konar raf-
einda mælitækja, er þetta nú hægt,
enda þótt það hefði ekki verið hægt
fyrir svo sem 20 árum. Af þessum
rannsóknum getur verið mikilla
íramfara að vænta í vísindum.
r * ★
Það var aðaUega tvennt sem réði
þvi, að þjóðirnar tóku upp þessa
yfirgripsmiklu samvixmu.
1. Vísindunum verður æ ljósara
hyé mikla þekkingu skortir á ýms-
i(fh sviðum, er orðið gæti mann-
k’yninu til mikilla hagsbóta.
' 2. Visindamennimir vissu hvern-
íg hægt væri að afla þessarar þekk-
ingar.
Mörg þau viðfangsefni, er nú
bíða úrlausnar, eru viðvíkjandi
mismun á orkumagni sólar. Vér
vitum þegar, að í sambandi við sól-
gos og sólbletti, gerast mörg dul-
arfull fyrirbrigði, er hafa áhrif á
lífið hér á jorð. Semustu rannsókn-
u sýna, að þessi fyrirbrigði gerast
nokkurn veginn reglulega á 11 ára
fresti. En öllum er hulin ráðgáta
hvernig á því stendur. Þetta réði
mestu um að rannsóknaárinu var
valinn þessi tími, því að á þessum
18 mánuðum, sem rannsóknirnar
eiga að standa, verða stórbreyting-
ar á sólinni. Gefst þá og um leið
ágætt tækifæri til þess að athuga
hvernig segulmagn eykst skyndi-
lega og einnig norðurljósin, eða
breytingar verða á jónska loftsvið-
inu. En það er rafmagnað loftsvið
um 20 km. utan við jörðina. Og ráð
hefur fundizt til þess, að allar þær
stöðvar, sem þessum rannsóknum
eiga að sinna, geri athuganir sínar
samtímis.
★
Til þess að gefa mönnum ofur-
litla hugmynd um hve víðtækar
rannsóknirnar verða á þessum 18
mánuðum, skal hér talið ið helzta,
er rannsaka skal:
1. Veðurfar. 2. Jarðsegulmagn.
3. Norðurljós og önnur ljósfyrir-
brigði í lofti. 4. Eðli sólar. 5. Geim-
geislar. 6. Úthöfin. 7. Jöklar. 8.
Jarðskjálftar. 9. Lengdar og breidd-
arstig jarðar. 10. Háloftin. 11. Að-
dráttaraflið. 12. Eðli jónska loft-
sviðsins.
Og svo skal í stuttu máli.skýrt
frá, hvað það er, sem vísindamenn-
írnir vilja komast að, og hverja
þýðingu það getur haft.
Vegna þekkingarskorts á loft-
straumum milli miðjarðarlínu og
pólanna, er ekki hægt að spá um
veðráttu fram í tímann. En með
því að senda flugbelgi og rákettur
upp í háloftin á mörgum stöðum
samtímis, og um langan tíma, er
von um að menn fái betri vitneskju
um þessa loftstrauma. Getur þetta
haft stórkostlega þýðingu fyrir
samgöngur í lofti í framtíðinni.
Þekking á norðurljósum og jónska
sviðinu er og mjög þýðingarmikil,
því að menn vita enn eigi hvort
ílugvelar geti ferðazt þar.
Þótt menn hafi beizlað kjarnork-
una, þá kostar það of fjár að ná í
hana. En náttúran sjálf býður
mönnum ókeypis orku, þar sem
geimgeislarnir eru, orku sem er
mörgum sinnum öflugri heldur en
kjarnorkan. Með rannsóknum á
sólgosum og sólblettum getur feng-
izt mikilvæg þekking, er síðar leiði
til þess að menn geti beizlað þenn-
an óþrotlega orkugjafa.
Jarðsegulmagnið er mjög breyti-
legt, og þekkja menn tvær ástæður
til þess:
1. Hægfara breytíngar, sem stafa
af. breytingum rnni í jörðinni
sjálfri.
2. Snöggar breytingar, sem stafa
af utanaðkomandi áhrifum, jafnvel
lengst utan úr geimnum. En hvern-
ig stendur á þessum breytingum?
Ef tU vill stafa þær frá sólinni, ef
til vill frá öflugum rafstraumum,
sem menn vita mjög lítið um. Til
þess að fá þekkingu á jarðsegul-
magninu, verður því að fá þekk-
ingu á hinu, sem veldur breyting-
um þess. Sú þekking gæti orðið
mjög þýðingarmikil fyrir allar
samgöngur og rannsókn náma, og
er um leið lykill að þekkingu og
rannsóknum á geimgeislum.
Menn telja að ekki sé hægt að
sporna við jarðskjálftum, en það
má draga úr því tjóni er þeir valda,
ef takast mætti að sjá þá fyrir. Og
það tekst máske með rannsóknum
á inum helztu brotasvæðum jarðar,
þar sem þeir eiga upptök sín, í
hvaða sambandi þeir standa við
breytingar í gufúhvolfinu og þrýst-
ing eða þenslu jarðlaganna.
Með aukinni þekkingu á sjávar-
straumum mundi fengin aukin
þekking á veðrabrigðum. Þá haia
og jöklarannsóknir miklu meiri
þýðingu fyrir veðurfræðina held-
ur en menn grunar. Tíundi hluti
.jarðar er þakinn jöklum, sem sums
staðar eru geisilega þykkir. Jökl-
armr eru nú að smaminnka. Það