Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1955, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ULr 65
smiður, Elín, Malmfríður, Sigríð-
ur og Guðrún. Móðir Daða var
þýzk, Dorothea Laíranzdóttir köll-
uð. Sonur Arna á Asgeirsá var
Oddur snikkari „er viöa fór um
lönd og fanginn varð með Tyrkj-
um og leið margt illt, og hreysti
sig æ við það, að úti a Isiandi
mundi hann deya og drukkna ann-
aöhvort í Svartá eOa Laxá, og svo
varð“. Margrét dóttir Daða og
Kristínar var móðir Daða Jónsson-
ar sýslumanns í Kjósarsýslu, sem
íórst með Spákonutellsskipi haust-
ið 1682. A því skipi var einnig
Hannes fornfræðingur, sonur Þor-
leifs sýslumanns Kortssonar. Hafði
hann komið hingað til þess að
safna íslenzkum handritum fyrir
konung og orðið vel ágengt um
sumarið, svo að hann haíði mik-
inn fjölda handrita með sér. í'óru
þau öll í sjóinn með honum.
RANNVEIG Á HÁEYRI
var yngst dætra Jóns sýslumanns
Björnssonar á Holtastöðum. Hún
átti sér auknefni og var kölluð
Rannveig mjóva. Aldrei var hún
við karlmann kennd og á því enga
niðja, en nafnkenndust er hún þó
af þeim systrum. Hún mun hafa
verið fædd um 1584—87 á Holta*
stöðum og hefir því ekki verið
nema 4—7 ára þegar Helga systir
hennar giftist Oddi biskupi. Telja
menn líklegt að hún hafi flutzt
í Skálholt til systur sinnar og dval-
ist þar þangað til hún fór að búa
á Háeyri á Eyrarbakka, en það
mun hafa verið rétt eftir 1630,
þegar Oddur biskup dó og Helga
fluttist að Hraungerði.
Jón ríki Vigfússon á Galtalæk
hafði átt Háeyri og erfði Holm-
fríður dóttir hans og gaf manni
sínum séra Sigurði Oddssyni. Síð-
an erfði sonur hans, Sigurður pró-
fastur á Staðastað jörðina og síð-
an ekkja hans, Sigríður Hákonar-
dóttir og Oddur lögmaður, sonur
þeirra. En Oddur missti hana í
málaþrasi við Guðmund í Brokey,
en Guðmundur arfleiddi Fuhr-
mann amtmann að henni ásamt
öðrum eignum sínum.
Næstur á undan Rannveigu bjó
frændi hennar Filippus Teitsson
á Háeyri. Hann var launsonur
Teits á Holtastöðum, föðurbroður
hennar. Eitthvað heíir þá verið
vafasamt um eignarrettinn, því að
Filippus þóttist eiga heimajorðina
og urðu ut af því málaíerii.
t
Rannveig bjo þarna rausnarbúi
og var annáluð fyrir hjáipfýsi sína
og greiðasemi við þá, sem bágt
áttu. Hún hafði útgerð bæði á
Eyrarbakka og í Þorlákshöfn. —
Ráðsmaður hjá henni var lengi
íSigurður Bjarnason frá Stokks-
eyri, föðurbróðir Stokkseyrar-
Dísu. Þau Rannveig og Sigurður
voru skyld, því aö Bjarni faðir
hans var sonur Ragnheiðar Björns-
dóttur, sem var íoðursystir Rann-
veigar.
í sögu Eyrarbakka segir Vigfús
Guðmundsson að Rannveig hafi
alið upp 20 börn, þótt hún ætti
ekkert sjálf. Mun það tekið eftir
Árbókum Esphólins þar sem segir,
að hún hafi „alið á heimili sínu 20
börn föðurlaus. En það gæti verið
á misskilningi reist. I Fitja annal
segir árið 1653: „Um kyndilmessu-
leytið forgekk áttæringur, spón-
nýtt skip með öllum mönnum á
Eyrarbakka, þann fyrsta dag er
það gekk á sjó. Það skip átti Rann-
veig á Háeyri“. Og. í Seilu annál
segir sama ár: „Drukknan 9 manna
á Eyrarbakka. Það skip átti Rann-
veig Jónsdóttir. Voru þar á henn-
ar heimili 20 börn föðurlaus“. —
Mætti helzt skilja þetta svo, að
þessir níu menn er drukknuðu
hefði látið eftir sig 20 börn og
Rannveig hefði tekið þau að sér.
En þetta var árið áður en hún dó,
svo ekki er hægt að tala um að
hún hafi alið þau upp. En þótt
þetta væri rétt, þá varpar það eng-
um skugga á það orð er fór af
drengskap hennar og hjálpsemi og
rausn. Hún var taim „guðhrædd,
fróm og naíníræg aí dyggðum og
góðgerðasemi við auma og vol-
aða“, segir Oddur frændi hennar
1 Fitja annál. Og hann segir líka
þessa sögu til marks um það:
„Um þorrakomu (1654) rak mik-
inn karfa austur með, á Eyrar-
bakka og Hafnarskeiði, svo hann
var seldur upp um sveitina, hundr-
aðið á 5 álmr og var stórt gagn
þeim sveitum. Á Háeyri á Eyrar-
bakka báru tveir menn á lítilli
stundu úr flæðarmáli og upp á meg-
inland 16 hundruð af karfa og
höfðu helming þar af fyrir ómakið.
Þar var þriggja stafgólfa grinda-
hús fullt yíir bita milli gafls og
gáttar með karfakös (skemmdist
þó ei vegna kælu og frosta). Þar af
var mestu burt logað á hálíum
öðrum mánuði, ókeypis flestum,
eftir skipan Rannveigar Jónsdótt-
ur á Háeyri, af meðaumkun við
fátæka og þurfandi, sem þá voru
margir“.
Þetta var seinasta góðverk Rann-
veigar, því að hún andaðist að-
faranótt 23. febrúar þá um vetur-
inn. Hún hafði alltaf haft bænhús
á Háeyri fyrir sig og heimafólk sitt,
en lík hennar var jarðað í Stokks-
eyrarkirkju að norðan. Erfingjar
voru systur hennar fjórar (Þóra
og Kristín voru látnar á undan
henni).
Veturinn 1654 var harður og stór-
viðrasamur, en þó urðu miklir
hlutir sunnan lands, t. d. 9 hundr-
uð í Þorlákshöfn. Brynjólfur bisk-
up gerði erfingjum Rannveigar
skilagrein næsta haust fyrir fiski
dánarbúsins. Var hann nokkuð
meira en 30 hundruð (3600 fisk-
ar) en tveir þriðju af því „ógild-
ur fiskur útlendum“, en meiri hlut-
inn þó ónothæfur til manneldis.
En í doktorsritgerð Guðna Jóns-