Þjóðviljinn - 13.11.1982, Blaðsíða 13

Helgin 13.-14. nóvember 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13
var þeirra auðsuppspretta, en hún
nægði víst ekki til stórræðanna. Þá
var landnámið liðin tíð og eflaust
margar vonir. hrostoar sem höfðu
glæðst þegar
,.út réð Ingólfur leita
ógnreifur með Hjörleifi"
(Land. fsl. XXIV) den grammat
Afhandling. Khöfn. 1884. 87).
eða er það misritun rimsiní'
vegna fyrir Herjólfi? Vísubrotið
mun vera frá 12. öld svo að Hjör-
leifur kom snemma til skjalanna og
forn vitleysa er merkilegri en sú
sem yngri er.
Ingólfur settist að á pólitískt
mikilvægasta stað, s,em finnanlegur
var á landinu. Innnesin og Mos-
fellssveitin eru kostsæl kjarnasvæði-
milli höfuðhéraða Vestur- og
Suðurlands við góða skipaleið
undan ströndum Faxaflóa. Aðrir
hlutar Landnáms Ingólfs skiptu
ekkimáli, afþvíað þeirvoru jaðar-
svæði. Ekkert þýddi að bjóða Ing-
ólfi bústað í Öifusinu og verstöð í
Þorlákshöfn, eins og Haraldur ger-
ir í Morgunblaðinu 10. október.
Innnesin buðu Ingólfi og fé-
lögum hans allsnægtaborð á ís-
lenskan mælikvarða Þar var mikið
undirlendi, varp og akureyjar, svo
að hægt var að rækta bygg og
brugga öl, en bygg er samstofna
órðinu byggð; þar sem ekki var
hægt að rækta bygg var óbyggilegt.
Eyjar fyrir landi voru sjálfgirtir
akrar sífrjóir af fugladriti, og sjór-
inn varði þar gróður fyrir nætur-
frosti vor og haust. Við Reykjavík
voru laxár, veiðivötn og selalátur
og fiskigengd upp að landsteinum
og hvalavöður á firðinum mikla
handan Esjunnar, fuglabjörg voru
ekki langt undan og talsverður
reki. Þá voru heitar laugar til baða
og þvotta, og sjálf nesin voru all-
miklu stærri en þau eru í dag. Þar
var þægilegt að gæta búfjár bæði
fyrir vargi og víðáttu, meðan það
var fátt; hlaða mátti garð yfir eiði
eða hafa það úti í Viðey. Innnesin
tóku vel á móti gestum sínum, og
beitiland á Reykjanesskaga brást
aldr^i. Þar vissu menn brátt ekki
sauða sinna tal, eins og sagt er um
hann Hafur-Björn Gnúpsson
landsnámsmann í Grindavík, en
hann hefur líklega ekki fiust í vík-
ina fyrr en um 940.
Að landnáminu stóð fjöldi fólks.
Hvaða seremoníur, sem Ingólfur
og félagar hans höfðu í frammi,
þegar þeir ákváðu bústað sinn, var
þeim mikilvægara að fá fólk,
trausta félaga, til þess að setjast að
í héraðinu. Landhelgun, hvernig
sem hún var framkvæmd, dugði
skammt til þess að eignast land, ef
mannafla skorti. Landnemahóp-
arnir voru fámennir, aðeins ein eða
tvær skipshafnir og þar af nokkrir
tugir karla misjafnlega þrekaðir
eftir langa sjóferð og hrakninga;
þeim var ofviða að nema land í
grennd byggðra héraða nema með
samþykki nágrannanna. Nágrennis-
vald höfðingja hefur snemma
tekið talsvert út fyrir heima-
byggðina, ef honum tókst að safna
um sig bandamönnum og skjól-
stæðingum. Landnáma greinir að
frændur og tengdafólk Ingólfs
landnámsmanns hafi smám saman
raðað sér á ströndina sunnan úr
Höfnum og inn í Kjós. Aðstreymi
af fólki virðist ekki hafa verið mik-
ið fyrstu áratugina, en þeir Ingólfur
og Asbjörn, bróðursonur hans á
Alftanesi eða Skúlastöðum, fá
menn til þess að flytja til sín og eru
örlátir á land. Þórður skeggi á að
hafa kontið austan úr Lóni, að
Skeggjastöðum og fékk Mosfells-
sveitina, Örlygur gamli flyst vestan
úr Patreksfirði, og Steinunn frænd-
kona Ingólfs er frek til landa og
hlýtur alla Vatnsleysuströnd,
Njarð\íkur og Romshvalanes fyrir
enska ti' kukápu dýrustu flík sem
íslendingur hefur borið. Þetta eru
merkilegar sögur. Ströndin við
sunnanverðan Faxaflóa ásamt upp-
landi sínu hlaut að verða ein félags-
heild, þegar hún byggðist, eitt
„fjársamgöngusvæði", eins og
hánn Björn Birnir í Grafarholti
segir í „Ingólfsskránni", marka-
skrá fyrir Landnám Ingólfs í
Gullbringu- og Kjósarsýslu 1944.
Ingólfur og félagar hans kepptu að
því frá upphafi að efla valdamið-
Höfundarnir Kristín Ólafsdóttir og
Haraldur Matthíasson
stöð á íslandi, stofna stórbænda-
veldi og efna til þinghalds, líklega
fyrst á Kjalarnesi, en flytja hann
síðar að Elliðavatni, þegar hestur-
inn var orðinn aðalsamgöngutækið
í stað skipsins. Þeir flutningar hafa
líklega orðið um eða litlu fyrir 900.
Landnáma segir þá merkilegu
sögu að Ketilbjörn gamli úr
Naumudal í Noregi hafi verið teng-
dasonur Þórðar skeggja og farið til
Islands, „þá er landið var víða
byggt með sjó“. Hann hafði vet-
urvist hjá tengdasyni sínum, en fór
þá austur um heiði og nam Gríms-
nes, Laugardal og Tunguna ytri.
Þetta var mjög mikilvægt svæði pó-
litískt. Þar stóð höfuðstaður ís-
lands í 7 aldir í Skálholti, en Þing-
völlur lá á rhilli landnáms Ingólfs
og Ketilbjarnar og þangað lágu
þjóðleiðir. Landnám Ketilbjarnar
rak smiðshöggið á landvinninga
þeirra Ingólfsfrænda og tengdaliðs
þeirra suðvestan lands. Þar höfðu
þeir lagt undir sig kjarnasvæði, en
ættmenn áttu þeir á Snæfellsnesi.
urn Breiðafjörð, Eyjafjörð, austur
á Síðu og víðar um land.
Þegar Ketilbjörn gamli hafði
komið sér fyrir á Mosfelli í Gríms-
nesi, var kominn tfmi til þess að
stofna alþingi á Þingvelli.
S
Landnám Islands
er lítið
rannsakað
Haraldur er sjófróður um Land-
námu og staðfræði og vitnar í lærða
menn máli sínu til stuðnings, tekur
suma í karphúsið en forðast að
minnast á aðra. Þorhallur Vil-
mundarson hefur manna mest fjall-
að um örnefni og staðfræði og gef-
ur út nafnfræðiritið Grímni, en
hans er þó hvergi getið í riti Har-
alds. Ekki er þar heldur minnst á
ritgerð Baldurs Jónssonar unt
nafnið Ölfus í íslenskri tungu 1963.
Þar fjallar Baldur um Álf egska
landnámsmann og segir m.a.:
„Sannleikurinn er sá, að sögnin um
hann er mjög tortryggileg og ekk-
ert líklegra en hún sé sprottin af
örnefninu" (51). Baldur telur lík-
legast að Álfur egski sé skáld-
skapur og verði að dæmast úr leik
landnámsmannanna. Þá hefur Þór-
hallur Viimundarson vegið að mar-
gri landnámssögninni bæði í orði
og riti (sjá Grímni, bis. 1Ö2-3,119-
25 o.v.) Með því að þegja um hörð-
ustu gagnrýni sem fram hefur kom-
ið á gildi Landnámu sem heim-
ildar um landnámið, er Haraldur
að dæma sjálfan sig úr leik í um-
ræðum um það mál. Hver sem
ræðst í það að skrifa landnáms-
mannatal eins og Haraldur hefur
gert, verður að taka afstöðu til
þeirra rannsókna á tilvist land-
námsmanna sent fyrir liggja.
Landnáma er til oröin á goða-
veldisöld af ríkum félagslegunt
hvötum, bæði af fróðleiksfýsn og
metnaði, og samin og endursamin,
af því að efni hennar var lifandi
veruleiki hjá fólkinu' í landinu.
Hún var svo rækilega tengd goða-
veldinu að henni var breytt til sam-
ræmis við hagsmuni ráðandi ætta.
Sturlungar með Snorra Sturluson í
broddi fylkingar voru nýrík
höfðingjaætt á 13. öld. ogeru aðal-
höfundar Landnámu eins og við
þekkjum hana. Þegar konungs- og
kirkjuvald hafði skákað goðaveld-
ii)uuml300, varð Haukur lögm.
Erlendsson, útvegsbóndi úr Sel-
vogi til þess að setja saman síðustu
gerðina. Hann var tímamótamað-
ur, sem stóð fótunt bæði í hinu nýja
og gamla kerfi og reyndi að „mód-
ernisera“ Landnámu, m.a. með því
að gera Harald hárfagra að góðum
kóngi og mannamætti. Eftir daga
Hauks var Landnáma söguleg
heimild frá horfnum tima, sem
menn hafa ríslað sér við að mis-
skilja allt fram á þennan dag.
Haraldur á miklar þakkir skilið
fyrir óeigingjörn hlaup um landið
og skýrt og læsilegt rit, og útgef-
andinn fyrir fagran og vandaðan
frágang. Útgáfan er ntenningar-
sögulegur atburður seint á 20. öld
og vekur vonandi frjóar umræður
um landnámið. Það þætti refsivert
athæfi, ef gestur á handritastofnun
rifi og eyðilegði síðu úr handriti.
Ekkert þykir hins vegar athuga-
vert, þótt sögulegar minjar séu
eyðilagðar eftirlitslaust í stórum
stíl. Landnámssaga íslands er
skráð mannvistarminjum út um
holt og móa, og einnig mörkuð
sporum í sjálfan jarðveginn. Heil
byggðahverfi hafa verið reist víða
unt land án nokkurrabyggðarsögu-
legra og vistfræðilegra athugana.
Seltjarnarnes, Álftanes, Garðabær
og Árnarnes hafa verið pæld upp
og fornar mannvistarminjar fjar-
lægðar án þess að neitt hafi verið
fengist urn aldur þeirra og hlutverk
og nauðalítið um ræktunarsögu
byggðarinnar. Þessari eyðingu á
Landnámu verður að linna. Hún er
hvergi skráð. Hverja spildu, sem
tekin er undir nýbyggð, verður að
krefja sagna um byggðarsöguna.
Þegar það hefur verið gert um allt
land, þá er hægt að skrifa bók um
landið og Landnámu.
NÚER ÞAÐ
SVART!
\ hlj
Svart/gyllta X-G línan
er ein athyglisveróasta
hljómtækjasamstæða
á markaðinum í dag.
Við bjóðum þér þrjár mismunandi
samstæóur úr þessari línu,
á hreint ótrúlegu verði:
Frá kr. 20.853.-
eða útb. kr. 6000 og afg. á 6 mán.
fiö PION EEH
”83 árgerð PIONEER hljómtækja er komin til landsins.
HUOMBÆR

HLJOM-HEIMIUS-SKRIFSTOFUTÆKI HVERFISGOTU 103 SIMI 25999-17244