Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1940, Page 26

20
þessu tímabili — af efnum, sem berast í loftinu með vindinum, að
minnsta kosti um 2 metra, en barmar hans hafi ekki hækkað á sama
tíma, nema ca. 65 cm., m. ö. o .jarðvegurinn hækkar ca. tvisvar sinn-
um meira í skjóli (lautum og lægðum) on þar sem hátt ber á. Algild
regla er þó ekki til fyrir þessu, því margt kemur hjer til greina, sem
óþarft er að fara hér út í1) Samkæmt þessu er dalbotninn ca. 135
cm. hærri um 1880 en seint á 13 öld, en það er ríflega % af hæð
meðalmanns, eða nál. hestshæð. Og vitanlega hefur flatarmál dalsins
minnkaö að sama skapi. Svo er nú þess að gæta einnig, að bærinn
á Bergþórshvoli hefir staðið miklu lægra á tíð Njáls en nú, sem kem-
ur að nokkru leyti af hinni eðlilegu hækkun yfirborðsins, og svo af
því, að þar hefir vafalaust orðið uppfylling frá eyðilögðum húsum.
Þegar Sigurður Vigfússon gróf þar eftir 1880, segir hann, að mold-
arlagið hafi verið 3 ál. á dýpt, áður en komið var niður á ösku-
iagið. Framangreindar athugasemdir, sem styðjast við staðreyndir,
ættu að vera nægar til þess, að kveða niður þá firru, sem á lofti
hefur verið haldið, að höf. Njálu hafi aldrei komið að Bergþórshvoli.
Við þær bætist svo hin hárfína nákvæmni, sem lýst er í 41. kap., er
Þórði leysingjasyni sýndist hafurinn liggja alblóðugur „í dælinni",
þ. e. — að líkindum — lægðinni milli bæjarins og Hvolsins.2) Eng-
inn getur lýst svona nákvæmt, nema sjónarvottur.
1) Fræðimaður hefir skýrt mjer frá, að jarðlagið ofan á öskunni úr Heklu
:frá 1845 hafi nýlega reynzt að vera 45 cm. hjá Efra-Hvoli í Hvolhreppi. —
Hekla, sem er í ca. 50 km. fj.arlægð frá Bergþórshvoli, hefir gosið 14 sinnum
frá 1294 til 1845, og hefir öskufall úr henni oft verið gífurlegt. IIún, Markar-
fljótsaurar, í 20—25 km. fjarlægð, og sandfarvegir Affallsins — við hliðina á
Hvolnum — með aðstoð landnorðurs- og suðaustan-vinda, hafa hjálpað vel til
að hækka land og fylla upp á Bergþórshvoli, svo vel getur verið, að uppfyllingin
sé meira en 2 metrar. — S. L sumar gróf jeg holu ofan í lægðina í Hvolnum,
og á 37 cm. dýpi var þunnt lag af svörtum sandi, sem mér virtist vera sjávar-
sandur. Hafstormar hafa líklega einnig hjálpað til við uppfyllinguna.
2) Ummæli Kálunds, sem dr. E. Ó. Sv. vitnar til í sambandi við Bergþórs-
hvol, virðast mjer byggð á misskilningi að fleiru en einu leyti. Hann segir t. d.:
„í suðausturhorni Vestur-Landeyja er bærinn Bergþórshvoll, sem frægur er úr
Njálu. Sést hann nokkuð langt frá, því hann stendur á dálitlu hæðadragi og
dregur nafn af því. Er það oft nefnt í Njálu, og nefnt „hvállinn“. Rís hann upp
úr sléttunni, frá austri til vesturs. Hann er bylgjumyndaður, þrjár smáhæðir
með dældum á milli. ... Þriðja og austasta hæðin heitir „Floshóll". Á sléttunni,
austan við hann, er lítil laut, „Flosalág", er sagt að brennumenn hafi þar bundið
hesta sína, og beðið þar, unz þeir héldu heim til bæjarins“. Kálund, Bidrag til
en hist.-topografisk Beskriv., I., 251. (Leturbr. hjer). Bærinn Bergþórshvoll
er nefndur 27 sinnum í Njálu, en „hvállinn“ aðeins tvisvar, og er þar átt við
austustu og hæstu hæðina, sem bærinn mun draga nafn af, en ekki öllu hæða-