Morgunblaðið - 06.04.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. APRÍL 1993
Stórglæsilegar vorlínur Endurreisn Alþingis
fráImgwgMÍkomnar ()g ÞjÓðflindlirÍlHl
Bækur
Nú geta allir látið drauminn rætast. Fegrið heimilið
og sumarbústaðinn á ódýran og smekklegan hátt.
Útsölustaðir: Z-Brautir og Gluggatjöld, Faxafeni 14, Reykjavik.
Kerta og Gjafagalleri, Reykjavíkurvegi 62, Hafnarfirði.
Draumaland, Hafnargötu 37a, Keflavík.
Hannyrðaverslunin íris, Eyrarvegi 5, Selfossi.
HjáAllý,Furugrund 3l,Akranesi.
Amaró hf„ Hafnarstræti 99-101,Akureyri.
Gísli Jónsson
Aðalgeir Kristjánsson: Endur-
reisn Alþingis og Þjóðfundurinn.
Sögufélagið 1993.
Vaki vaskir menn!
til vinnu kveður
giftusamur konungur
góða þepa.
J.H.
Við eigum erfitt með að setja
okkur í spor liðinna kynslóða, lifa
okkur inn í löngu horfinn tíma. Með
hjálp listamanna og vísindamanna
tekst það þó að einhverju leyti. Hafi
þeir þökk. Af sögunni má draga
mikla lærdóma, því að tíminn heldur
áfram að ganga í bylgjum, sem hann
hefur alltaf gert, svona eins og að-
fall og útfall, hjartaslög manns eða
vængjablak fuglanna. „Die Zeit
selbe ist ein Kreis,“ sagði Nietzche.
Mikið skrum hef ég oft lesið á
bókarkápum, en á kápunni utan um
bók dr. Aðalgeirs Kristjánssonar
Endurreisn Alþingis og þjóðfundur-
inn er sannleikurinn sjálfur, hver
sem hefur fært hann í stílinn:
„Bók sú sem kemur hér fyrir al-
mennings sjónir er reist á nýrri heim-
ildakönnun um þessa miklu viðburði
í sögu íslensku 'þjóðarinnar. Nú er
horft yfir sögusviðið úr meiri fjar-
lægð en áður hefur verið gert og
straumur tímans og þjóðfélagsbreyt-
ingar valda því, að þessir viðburðir
taka á sig aðra mynd en áður.
Með bók þessari hefur dr. Aðal-
geir Kristjánsson lagt fram ómetan-
legan skerf til skilnings á sögu ís-
lands á fyrri hluta 19. aldar.“
Þetta er hvorki missagt né of-
sagt. Þetta er svona, hvorki meira
né minna. Ég er svona að velta fyr-
ir mér allri þeirri vinnu sem liggur
í bók sem þessari og á bak við hana.
Þarna hefur hvergi verið vikist und-
an, engin fyrirhöfn spöruð. Aldrei
yppt öxlum og sagt: Þetta skiptir
ekki máli og má láta ókannað. Auð-
vitað veit undirritaður minnst um
allar heimildir til þessa verks, en ég
fullyrði eftir lestur bókarinnar að
höfundur hefur ekki viljandi látið
Aðalgeir Kristjánsson
neitt undan dragast. Og efnið er
mikið og margbreytilegt. „Hvað
gerðist?" spyijum við stundum eftir
að hafa lesið tvær eða fleiri mismun-
andi lýsingar þar sem einn sér þetta
og annar hitt og enginn lýgur vísvit-
andi.
Bók dr. Aðalgeirs einkennist öll
af sömu vandvirkni, sömu yfirlegu,
rólegri yfirsýn, lítilli dómgirni, þó
ekki sé vikist undan að draga álykt-
anir, algeru fordómaleysi og full-
komnum skorti á löngun til að fela
nokkurn skapaðan hlut. Frásögnin
er róleg, æsingalaus, stíllinn laus við
prjál, en leynir á sér, og víða er
skemmtilega skotið og hæft í mark.
Höfundur er afskaplega edrú, alls
gáður.
Á köflum er bókin seinlesin, hvort
sem hún er ofhlaðin beinum tiivitn-
unum eða ekki. Ég heid að ég hefði
reynt að fara svipað að í sporum
Aðalgeirs. Stundum verður frásögn-
in beinlínis skemmtileg og spenn-
andi, enda fjallar hún um æsilega
og merkilega atburði.
Hvað skyldi annars rangur og vill-
andi fréttaflutningur af íslandi í
Danmörku hafa ráðið miklu um það
sem okkur fellur verst í athöfn og
afstöðu Dana á þjóðfundinum?
Reynum að hugsa okkur ísland og
fslendinga á fyrra hluta 19, aldar.
Reynum að hugsa okkur sárindi fá-
tækrar þjóðar yfir horfinni frægð
og týndu frelsi, „svo föðurláð vort
er orðið að háði“, eins og Jónas
kvað. En íslendingar áttu sér bók-
menntir, ef það skyldi ekki hafa
heyrst fyrri. Hér voru menn að vísu
misvaskir tii orða og athafna, eins
og alls staðar og ævinlega, er hér
var ekki óupplýstur, bóklaus eða
sögulaus múgur. Rojalistinn Bjarni
fhorarensen kvað í Brúðkaupsvísu
til sr. Tómasar Sæmundssonar:
„Kóngsþrælar fslenzkir aldregi
vóru.“ Og svo voru Iíka til fijálslynd-
ir konungar eins og Kristján átt-
undi. Og við getum að minnsta kosti
reynt að skynja gleðina, er hann
bauð af einveldi sínu að íslendingar
fengju nýtt alþing á hinum sögu-
fræga stað við Öxará. Jónas Hall-
grímsson orti:
Vissi það að fullu
vísir hinn stórráði.
Stóð hann upp af stóli,
studdist við gullsprota:
„Frelsi vil eg sæma
framgjarnan lýð,
ættstóran kynstaf
ísafoldar."
Nú ætiar_ ekki undirritaður að
endursegja íslandssöguna og ekki
einu sinni hina ágætu bók dr. Aðal-
geirs. Hana munu margir lesa sjálf-
ir sér til fróðleiks og gleði.
Endurreisn alþingis og þjóðfund-
urinn 1851, þessir atburðir hafa
vakað í vitund þjóðarinnar, en ekki
mun þó af veita öðru hvoru að hressa
upp á brigðuit minni okkar og brota-
kennda þekkingu. Það er gert með
þessari bók, svo að um munar, og
dr. Aðalgeir veit líka að öll gögn
má og á að draga fram í dagsljósið.
Niðurstaðan stendur óhögguð með
hans eigin orðum (bls. 423):
„En þjóðin var ekki söm og áður.
Hún hafði eignast háleitt hugsjóna-
og baráttumál og glæstan foringja
sem fánabera. Hlutverk hans var að
halda lífinu í þeim hugsjónaeldi sem
tendraðist hjá þjóðinni á árunum frá
því áhrifa febrúarbyltingarinnar tók
að gæta í landinu og fram til loka
þjóðfundarins. Jón Sigurðsson brást
ekki í því hlutverki."
Sú helgimynd, sem við eigum af
þjóðfundinum, eða öllu heldur lokum
hans, haggast lítt, þótt við lesum
hvernig einhver annar hefur séð
þetta fyrir sér. Á blaðsíðu 335 er
bréfkafli frá Þórði Sveinbjörnssyni,
sem var einn hinna konúngkjörnu á
þjóðfundinum. J.J. eru þeir Jón Guð-
mundsson og Jón Sigurðsson, „den
halte" og „den hvide“ á máli Dana,
og H.St. er sr. Hannes á Hólmi,
„den tykke“, á dönsku, til auðkenn-
ingar soldátum. Þórður segir:
„Nú fór að verða róstusamt í saln-
um, hver talaði í munninn á öðrum
í ósköpum. Greifinn ítrekaði orð
sín, að þinginu væri óslitið í
kóngsins nafni, hér væri því ekk-
ert þing eða þingmenn framar.
Háreystin varð því meiri, en ekk-
ert skildist. Ég tók þá stafinn
minn og hélt á burt og heyrði ei
meir, nema prótest í kóngsins
nafni. Sagt er að Jón Guðmunds-
son hafi stælt hnefana og komst
allur upp á borðið, en andlitin á
J.J. vil ég ekki um tala. H.St. var
eins og formyrkvað tungl.“
Ég var þingskrifari í fjögur ár og
veit svosem mæta vel, að margt er
pússað og pólerað í Alþingistíðindun-
um, veit líka sem fyrr sagði að menn
sjá ekki ailtaf veruleikann sömu
augum og aðrir,-
Skyldi þjóðfundurinn annars ekki
hafa breytt um svip, ef Þorleifur
Repp hefði getað sótt hann sæmilega
heilsuhraustur?
Sá afturkippur, sem kom í kjölfar
þjóðfundarins, var rétt eins og nátt-
úrlegt útfall. Bylgjur frelsisins hlutu
hvort sem var að ná háfaldi sínum
í fyllingu tímans.
Sögufélagið og alþingi eiga þökk
fyrir þessa bók sem að öllu leyti er
vönduð. Fyrir utan efnið nefni ég
forkunnlega myndprentun. Mestan
heiður á auðvitað höfundurinn og
svo þeir valinkunnu menn sem hann
segist hafa kvatt sér til liðsinnis.
Vandvirknin lýsir sér í hveijum
kima. Skrifara þessara orða hefur
t.d. ekki tekist að finna nema eina
saklausa prentvillu á 458 blaðsíðum.
Nafnaskrá er og til fyrirmyndar,
eins og við var að búast, þar sem
Runólfur Auðunn Þórarinsson var
að verki.
Umsögn þessi gæti hafa verið
býsna stutt: þetta er gríðarlega góð
bók.
PÁSKAHROTA SPORTVALS ■ STttRKIRTI FRT TlltUUl i atouic koflach
Frábær fermingargjafatilboð á skíðavörum, skíðafatnaði, svefnpokum, OAID/V
bakpokum, tjöldum og mörgu fleiru.
Nú geta allir gert góð kaup hjá okkur.
Sportval - Kringlan