Morgunblaðið - 10.02.1993, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. FEBRÚAR 1993
Minning
Magnús B. Finnboga-
son trésmíðameistari
Fæddur 21. júlí 1911
Dáinn 2. febrúar 1993
Elsku afi.
Nú siglir þú seglum þöndum á
„svartri skútu“ yfir móðuna miklu.
A ströndinni hinumegin bíða for-
eldrar, systkini, frændur og vinir.
Tvær örlitlar afastelpur vilja toga
í skeggið. Tengdasonurinn tilbúinn
með taflið.
Alengdar Þórlindur veifandi
veiðistönginni.
Jafnvel „Káin“ fagnandi hús-
bónda sínum og vini.
Hérna megin, hjá ömmu, stendur
hópurinn þinn hnípinn og þakkar
fyrir samveruna, fyrir umhyggjuna,
fyrir vináttuna og virðinguna, sem
þú sýndir okkur öllum.
Við viljum halda áfram að vera
eins og þú hefðir viljað. Vera vinir
og bera umhyggju hvert fyrir öðru.
Við höfum öll hvert og eitt misst
okkar besta vin. Orð lítils afadrengs
geta verið okkar allra:
„Ég nefnilega elska hann afa.“
Hafðu þökk.
Edda.
Það var nánast fyrir tilviljun fyr-
ir áratug rúmum, að mér skolaði
upp á flörur Gijótaþorpsins, nánar
til tekið tvær húslengdir undan
Hóli, bústað þess heiðursmanns og
nthöfundar sem er jarðsettur í dag.
Eg legg sérstaka áherslu á orðið
rithöfundur í þessu samhengi, því
að það er atriði sem menn þyrftu
að vita betur af almennt. Þar er
hlutfallið á milli gæða og magns
hærra en gerist hjá íslenskum
skáldum. Að því kem ég síðar.
Ég vissi nánast ekki hvar ég
hafði lent, ófróður um Reykjavík,
hafði átt heima á norðlenskum út-
nesjum og í útlöndum, en þar eftir
í kanínubúri Austurbæjarins í nokk-
ur ár. Ég var neikvæður gagnvart
Reykjavík, þessari milligerð sveita-
mennskunnar annarsvegar og stór-
borgalífs hins vegar. Ég vissi ekki
af mörgu góðu á suðvesturhomi
þessa lands, þar sem ég þurfti að
búa.
Kynni mín af Gijótaþorpi komu
mér þeim mun meira á óvart, sem
þar í þeirri átta dagsláttu vin fast
við miðbæinn var að finna mannlíf
sem ég hafði til þess dags saknað
í Reykjavík. Menn kynntust fljótt
innan þessa þorps, umgengust hver
annan eins og þeir kæmu hver öðr-
um við. Bragurinn var ekki ósvipað-
ur því að Magnús hefði flutt hann
með sér úr þeim austfírsku byggð-
um sem hann kom úr í upphafí,
aðeins var dynur stórborgar allt í
kring ístað dyns brimrasta og bylja
í bergstálum.
Við hjónin komum hér með ung
böm eða ómálga. Án þess við viss-
Fædd 7. júlí 1909
Dáin 15. janúar 1993
Mig langar í þessum orðum að
minnst móðursystur minnar Guð^
rúnar Jónatansdóttur sem andaðist
lö.Janúar sl.
Ég varð þeirrar gæfu aðnjótandi
að kynnast henni náið í barnæsku,
því að sex ára gömul kom ég fyrst
til hennar og var hjá henni öll sum-
ur síðan fram að fermingu.
Hún og Erlendur maður hennar,
sem líka er látinn, reyndust mér
yndislega góð. Og ég minnist þess,
þegar hún tók á móti mér á vorin.
Þá yljaði það mér um hjartarætur
um það fyrir, höfðum við lent með
þau á æskilegri stað hvað varðar
uppeldi en ég held að algengt sé í
Reykjavík. Bæði af því að menn
komu hver öðmm við, af því að
aðalgötumar fjórar mynduðu eins
konar múra sem bömin fóm aldrei
út fyrir, og af því að svæðin opnu
innan þorpsins vom þá sæmilega
mörg og rúmgóð til leiks. Aðalleik-
svæðið var alltaf fyrir neðan stofu
og smíðakompuglugga þeirra Hóls-
hjóna, og þau fylgdust með, hafa
áreiðanlega heyrt hitt og þetta inn
til sín. En í heild var þessi vera og
leikur bamanna innan þorpsins dá-
litlu jákvæðari en þessi eilífí nagla-
spýtuballett og moldhaugapolki
sem börnum nýlegra hverfa í þess-
ari Klondyke suðvesturhornsins
hefur verið boðið upp á í áratugi.
Gijótaþorpið var enn í mótun,
og fráleitt búið að koma öllum
málum áleiðis, hvað varðar varð-
veislu húsa og umhverfís. Nú ellefu
áram síðar getum við öll glaðst
jrfír að málið er í meginatriðum í
höfn, þótt ekki hafi allt farið eins
og á var kosið. í því hafði gengið
hvað skeleggast fram Laufey Jak-
obsdóttir, ekkja þess sem vér kveðj-
um nú, drengilega studd Magnúsi
og góðum nágrönnum. Líklega hef-
ur þyngsti róðurinn verið afstaðinn.
En baráttan hélt áfram, ég varð
þátttakandi í henni ásamt þeim, og
málum þokaði áleiðis. Ekki vom
alltaf allir sammála um smáatriði,
en gagnvart borgaryfírvöldum vor-
um við í flestu sem einn maður.
Bæði var það fyrir samskiptin
við Laufeyju og eins fyrir að maður-
inn höfðaði til mín, að það tókust
góð kynni. Ég dróst að þessari hlýju
kímni, sem minnti mig á horfna eða
fjarlæga frændur af Norðurlandi.
Enda hefur mér fundist sem aust-
fírsk og norðlensk útnes séu sem
eitt, þótt fólk þaðan tali ekki alveg
sömu mállýsku.
Hann gekk hjá húsi okkar og
viðraði hund sinn. Ég ávarpaði þá
feðga og þeir tóku því vel báðir.
Ég komst að því hvers konar ævi
hann hafði átt, byggt upp þetta
land með vinnu og uppeldi stórs
hóps afkomenda. Kvika þjóðlífs
hafði verið um áratug ofan í áratug
þar sem hann var. Við ræddum
handverk, handiðn, smíðar, áhöld
og efni, og orð yfír slíkt, og hann
miðlaði mér af fróðleik sínum, og
ég bar saman við það sem ég kunni
elst af Norðurlandi um það. Hann
var þess konar arfberi smíðahefðar
sem gat þefað langt að hvaða
smíðaviður var nærri. Hann stund-
aði smíðar sér til ánægju en öðmm
til gagns allt fram undir dauðadag.
Hann vann fyrir okkur vandaverk
við viðhald fomhúsgagna af þeirri
smekkvísi og kunnáttu, að fáir
þegar ég sá hana standa í forstof-
unni með tárin í augunum og stijúk-
andi sér í framan, breiða síðan
móti mér faðminn og faðma mig
og kyssa.
Upphaf þess að ég var hjá þeim
var að pabbi minn dó og mamma
stóð uppi með okkur fimm systkin-
in. Hún leitaði til Gunnu og Ella,
því að þar var alltaf hægt að leita
hjálpar. í kjölfarið tóku Gunna og
Elli yngstu systur mína sem var
og ættleiddu hana.
Vegna mikilla anna hjá þeim
Gunna og Ella, því þá var síldaræv-
intýrið í algleymingi á Siglufírði,
varð það úr að ég færi sem bama-
hefðu gert betur, en margir yngri
heldur eyðilagt, hefðu þeir komið
nærri.
Það var þó í samræðunum, um
þjóðlíf og málfar og um atvinnu-
hætti landsbyggðar, að ég græddi
mest á áratugs samfylgd við hann.
Ótrúlegt eftir á að hyggja að árin
hafí ekki verið nema ellefu. Mér
fínnst við hafa fylgst að hálfan
mannsaldur. Það er vegna þess að
ég skynjaði í honum minn eigin
upprana.
Þó kom það mér á óvart, þegar
í ljós kom, eins og upp úr þurra,
að hann hefði verið að semja, og
gefa út skáldsögu. En hafí mig rek-
ið í rogastans við fréttina, var það
þó enn frekar við lesturinn á sög-
unni, Svarta skútan. Hráefnið er
sótt í æsku hans fyrir austan. Þem-
að má segja í upphafi að sé hin
eilífa sögn um mannlausa skipið
sem siglir um heimshöfín. Hjá
Magnúsi verður skútan ekki mann-
laus lengi, heldur vettvangur ótrú-
legs mannlífs. Sagan hlaut snotra
og allt upp í mjög góða dóma hjá
smekkvísum ritdómurum, en hefði
mátt ávinna sér meiri útbreiðslu.
Þessari þjóð er ekki alltaf kunnugt
um eigin gersemar, fyrr en óratími
er liðinn. Þessi saga er sögð af
þeirri frásagnargleði, kímni, orð-
gnótt og hlýju, að fáir þeirra ná sem
vinna við þær smíðar ævina alla.
Hann sló mörgum þeim við sem
rembst hafa við í hinum íslenska
bókmenntaheimi lengi. Þessi af-
bragðsbók varð að nokkra fómar-
lamb þess að hvert verk er ekki
metið eftir því hvað í því stendur,
heldur er spurt um hve frægur sé
sá fyrir sem það hafi ritað. Ef til
er réttlátur dómari slíkra verka, er
það tíminn einn. Því verða slík verk
í besta falli metin að verðleikum
eftir óratíma.
Ég hafði verið að vona að hann
bætti við. En hann var að vinna
að margskonar hugðarefnum öðr-
um, fræðagrúski og uppfinningum,
sem áttu hug hans. Sá sem gefur
út afbragðsverk hálfáttræður, bætir
ekki endilega við. En mér varð
hugsað: Ó að hann hefði tekið upp
þessar smíðar fyrr. Brauðstrit
smiðsins sem framfleytti ómegð
mun ekki hafa leyft það.
Á meðan koma svona menn, líkt
og undirbúnings- og áreynslulaust,
og skila svona afbragðsverkum, þá
er íslenska þjóðin ekki enn orðin
síbyljumenningunni að bráð.
Sjálfur varð hann á Hóli vitni að
og þátttakandi í smáævintýram
með börnunum, okkar og annarra,
sömu tegundar sem hann lýsir svo
ríkulega í Skútunni. Hér gat gerst,
andspænis húsi hans, að börn höfðu
reist lágreistan timburkofa, sem var
höll í þeirra augum, en þyrnir í
augum hreinsunardeildar bogarinn-
ar. Þegar yfírvöld ætluðu að fjar-
lægja „lýtin“ tók sex ára snáði sig
til, hljóp með hamar á lofti niður í
Kvos, um Austurvöll þveran, fram-
hjá kóngi og presti, inn á skrifstofu
borgarstjóra, og bar sig upp við
hann, og - bjargaði höllinni frá
niðurrifí. Nú er þessi timburhöll
horfín, en hliðstæð atvik ungmenna
pía til að passa systur mína.
Nokkram áram seinna tóku þau
bróður minn, sem var um eins árs,
og ættleiddu hann einnig. Ég hélt
því áfram að vera í vistinni.
Þetta urðu mín bestu ár. Enda
leið mér eins og ég væri hjá foreldr-
um mínum. Elli var góður, rólegur
og öraggur, hvers manns hugljúfi.
En Gunna var glaðvær og góð,
nægjusöm og gjafmild. Hún mátti
ekkert aumt sjá, enda var hún
meir, því að hún hafði hlotið þá
Guðs gjöf að geta þjáðst með öðr-
um.
Ég minnist þess Iíka að þegar
Elli tók utan um Gunnu þá tróð ég
mér á milli og sagði: „Ég má vera
hér, því að ég er höfuðið ykkar.“
Þá var ég að meina að ég héti í
höfuðið á þeim. Þetta vakti oft
kátínu hjá þeim eftir á og minnti
Gunna mig oft á það og hló dátt.
Annað atvik er mér ofarlega í
huga, en það var þegar þau kvöddu
mig á haustin. Þá tók hún pening-
ana, sem þau gáfu mér eftir sumar-
ið, og saumaði þá inn á jakkann
Svörtu skútunnar lifa, og verða
vonandi þekktari með þjóðinni er á
líður. Sjálfur gat hann fundið upp
á, börnum þorpsins til ánægju, að
spenna sterka hundinn sinn, Káinn,
fyrir snjóþotu og bjóða bömunum
í ökuferð. Aftur er Svarta skútan
eins og stokkin af sögusviði sínu
sextíu ár aftur í tímann og óraleið
í suðvestur. Þannig flutti hann með
sér hið verðmæta í íslenskri þjóð-
menningu, til annarra kynslóða og
landshluta. Laufeyju og afkomend-
um og venslamönnum vottum við
hjónin innilega hluttekningu okkar.
Magnús, hafðu eilífa þökk.
Egill Egilsson
Nú er afí floginn á vit nýrra
ævintýra. Það er erfítt að sleppa
honum, það var eins og hann ætti
alltaf að vera fyrir okkur, okkur
sem nú sakna hans. Hann var eins
og allir afar eiga að vera. Nú flýg-
ur hann frjáls um nýja veröld, hann
á það skilið. Hann lifir í hjörtum
okkar meðan við lifum, sem yljar
og veitir okkur vellíðan. Afí gerði
heiminn betri en hann var.
Gráar hærur eru heiðurskóróna,
á vegi réttlætis öðlast menn hana.
Sá sem seinn er til reiði, er betri en kappi,
og sá sem stjómar geði sínu, er meiri en
sá sem vinnur borgir.
(Orðskviðimir 16, 31-31.)
Magnús, Sólveig og Laufey.
Magnús var Austfírðingur langt
fram í ættir, sonur hjónanna Finn-
boga Erlendssonar og Maríu Þor-
leifsdóttur.
Hann ólst upp á Eskifírði ásamt
fjóram bræðram sínum, þeim Er-
lendi, sem látinn er, Boga, Gústafi
og Guðmundi. Einnig átti hann eina
systur, Ólenu, sem lést á bamsaldri.
Þá voru leikvellirnir í fjöram og
bátum. Þar var vettvangur ævin-
týra og bernskubreka þess tíma.
Raunar er tæpast hægt að segja
að þeir bræður hafí hætt að leika
sér, því að hveiju sinni sem þeir
hittust mátti sjá í fasi þeirra
prakkaraskap, glettni og smá-
stríðni. Enn era ljóslifandi meðal
minn, svo að engin hætta væri á
því, að ég týndi þeim á leiðinni
heim. Mér þótti þetta skiýtið í upp-
hafi. En þetta sýnir hve Gunna var
pössunarsöm og mótaði það líka
alltaf hennar líf. Mættum við mikið
af því læra.
En hún var líka sérlega gjafmild,
og minnist ég margra gjafa hennar
og Ella þann tíma sem ég dvaldist
hjá þeim á Siglufirði. Þar á meðal
vora reiðhjól og armbandsúr, sem
ekki var algengt að böm fengju á
þeim tíma.
Þegar ég lít til baka og skoða
þennan tíma í heild sinni, þá fyllist
hjarta mitt af þakklæti í garð
Gunnu og Ella. Allt var mér opið.
Hús þeirra, hugsanir og hendur.
Ég kveð frænku mína með sökn-
uði og þakka henni fyrir öll blessun-
arríku árin, um leið og ég votta
öllum aðstandendum hennar samúð
mína. Bið ég að þessi orð megi
rætast á þeim.
Drottinn styður alla þá, er ætla að
hníga, og reisir upp alla niðurbeigða.
Gunnella Jóhannsdóttir.
kunnugra sögur um grátbrosleg
uppátæki þeirra frá uppvaxtaráran-
um.
Á bemskuárum Magnúsar tengd-
ist hann jafnöldram og leikfélögnm
vina- og frændböndum, ,sem áttu
eftir að endast ævina alla. Má þar
meðal annars nefna bræður tvo,
skipstjórana Sigurð og Þórlind
Magnússyni, sem síðar urðu lands-
þekktir sjósóknarar.
Samband Magnúsar og Þórlinds
var alla tíð einstaklega náið eins
og á milli bestu bræðra, enda vora
þeir systkinasynir í báðar ættir
bræðumir og Magnús.
Og starfsvettvangurinn varð eins
og eðlilegt framhald á bemskuleikj-
unum, við sjómennsku og veiðiskap,
um leið og aldur og líkamsburðir
leyfðu.
Magnús hneigðist snemma til
smíða, enda vann hann allt af hag-
leik og smekkvísi, sem hann fór
höndum um.
Um tvítugsaldurinn hélt hann til
Reykjavíkur í húsasmíðanám. Þar
lágu saman leiðir þeirra Magnúsar
og Laufeyjar Jakobsdóttur, ættaðri
frá Borgarfírði eystra, og reyndist
sú samleið þeirra verða órofa allt
til þess að leiðir skilja nú að sinni.
Þau eignuðust átta börn, sem öll
era á lífi og hinir mætustu þjóðfé-
lagsþegnar, sem í ríkum mæli hafa
erft listhneigð og hagleik.
Þau era: Edda, sem er gift undir-
rituðum, og eigum við sex böm og
bamabömin orðin tíu; Inga, gift
Birgi Bjömssyni, eiga þau þijú börn
og tvö bamabörn; Erlendur, kvænt-
ur Sigurdísi Sveinsdóttur, eiga þau
fímm böm; Elín, ekkja Gísla Bjöms-
sonar, eignuðust þau tvö börn og
þijú bamabörn; Sigurbjörg, á sex
börn og fímm bamabörn; Helga,
gift Hinriki Einarssyni, þau eiga
þijú börn og eitt barnabarn; Jakob,
og á hann þijár dætur; og Þorleif-
ur, er í sambúð með Guðlaugu
Steinsdóttur og eiga þau einn son,
en áður átti hann soninn Baldur,
sem var augasteinn afa síns.
Af þessari upptalningu má sjá
að afkomendahópurinn er orðinn
stór. Öllum þessum afkomendum
er það sameiginlegt að hafa ein-
hverntíma átt öraggt og eftirsótt
skjól í fangi Magnúsar og eiga síð-
an dýrmætar bernskuminningar
þaðan. Þar hefir margur tárvotur
vangi þornað og angur breyst í
bros og gleði.
Eitt af einkennum hans var hlýja
glaðværðin, sem börnin hændust
svo að. Þau áttu vísa hjá honum
ótæmandi námu af sögum og frá-
sögnum, sem féllu ávallt að þeim
aldursflokki, sem í fangi hans var
hveiju sinni. Og sögurnar vora svo
undur skemmtilegar að endalaust
varð að endurtaka þær eða segja
nýjar.
Eina sögu gaf Magnús út í bók,
sem heitir Svarta skútan. Hún á
upprana sinn á bernskuslóðum
heimabyggðar hans í austfirsku
sjávarþorpi og styðst við gamla
sögn. Auk þess mun hann hafa átt
í skúffum sínum mikinn fróðleik
um margvísleg efni frá fyrri tímum.
Fyrstu kynni okkar Magnúsar
urðu árið 1954, þegar ég varð
tengdasonur hans. Þá bjuggu þau
Magnús og Laufey á Akranesi.
Við fluttum til Akraness í ágúst
það ár og fengum risíbúð á leigu í
sama húsi og þau bjuggu í með
barnahópinn sinn.
Ekki leið langur tími áður en ég
fór að leita hófanna hjá tengdaföð-
ur mínum um hvort hann væri ekki
fáanlegur til þess að taka mig á
námssamning í húsasmíði.
Ég var búinn að fá eiginorð elstu
dóttur hans staðfest fyrir guðs og
manna lögum, svo að ég sá mig í
þeirri sterku stöðu að vonlaust
væri fyrir hann að losna við mig,
enda var námssamningur auðsótt-
ur.
Þar með lagði hann grann að
ólifuðum ævidögum minum í tvenn-
um skilningi. Fyrir það er ég í
ævilangri þakkarskuld við hann.
Mörg vora þau vandamálin í sam-
bandi við smíðarnar, sem reynslulít-
ill sveitastrákur kunni ekki skil á.
Magnúsi var einstaklega lagið
að gera þá hluti einfalda í fram-
kvæmd, sem ekki virtust auðleystir.
Raunar var það eitt af höfuðein-
Minning
Guðrún Jónatans-
dóttirfrá Siglufirði