Morgunblaðið - 31.07.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. JULI 1991
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. JÚLÍ 1991
21

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir'Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jóhsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 100 kr. eintakið.
Viðræðumar um EES
Viðræðum um stofnun hins
evrópska efnahagssvæðis
milli Evrópubandalagsins og
EFTA-ríkjanna, hefur verið
frestað fram í september. Þótt
ríkisstjórnir EFTA-ríkjanna,
ekki sízt íslands og Noregs,
hafi lagt ríka áherzlu á að ljúka
þessum viðræðum með samn-
ingum nú í lok þessa mánaðar,
er alls ekki víst, að frestunin
sé óhagkvæm fyrir EFTA-
ríkin. Hún getur alveg eins
orðið til þess, að EFTA-ríkin
nái betri samningum en ella,
þótt mikil svartsýni ríki þessa
stundina meðal EFTA-ríkj-
anna.
Jón Baldvin Hannibalsson,
utanríkisráðherra, var mjög
svartsýnn, þegar hann kom frá
Brussel fyrir viku og taldi, að
viðræðurnar væru úr sögunni,
ef samningar tækjust ekki nú.
Það hefur verið ofmælt hjá ut-
anríkisráðherra og ljóst, að
aðilar setjast að samningaborði
á ný að loknum sumarleyfum
í Evrópu. En utanríkisráðherra
var ekki einn um að tala á
þennan veg. í sama streng tók
sá meðlimur framkvæmda-
stjórnar EB, sem fer með ut-
anríkismál, á ráðherrafundi EB
í fyrradag.
Því má ekki gleyma, að
EFTA-ríkin óskuðu ekki eftir
þessum viðræðum. Það var
Delor, forseti framkvæmda-
stjórnar Evrópubandalagsins,
sem lagði til í ársbyijun 1989,
að viðræðurnar hæfust. Flestir
eru þeirrar skoðunar, að með
þessum viðræðum og væntan-
lega samningum í kjölfar
þeirra, hafi Evrópubandalagið
viljað koma í veg fyrir fleiri
aðildarumsóknir næstu árin.
Hvers vegna vildi EB ekki fleiri
umsóknir um aðild? Væntan-
lega til þess að fá tíma til að
koma hinum sameinaða mark-
aði í framkvæmd. __
Styrkur okkar íslendinga í
þessum viðræðum er einfald-
lega sá, að við getun komizt
af án þátttöku í evrópsku efna-
hagssvæði. Það ræður engum
úrslitum um framtíð okkar og
afkomu, hvort samningar tak-
ast eða ekki. En vissulega er
æskilegt, að við sem lítum á
okkur sem Evrópuþjóð og erum
hluti evrópskrar menningar og
sögu getum orðið þátttakandi
í Evrópuþróuninni með skilmál-
um, sem hæfa hagsmunum
okkar og aðstöðu. Það eru ekki
aðeins okkar hagsmunir heldur
Evrópuþjóðanna almennt. En
við þurfum ekki að koma með
betlistaf í hendi til Brussel. Við
getum verið án aðildar að EES.
Við þurfum ekki að taka við
hveiju sem er.
Norðmenn hafa teygt sig
langt til þess að samningar
geti tekizt. Við njótum góðs
af Norðmönnum í þessum efn-
um og ber að meta þann vilja,
sem þeir hafa sýnt í verki til
þess að veita okkur stuðning.
Á þessu stigi skal ósagt látið,
hvort norska ríkisstjórnin hefur
gengið skrefi of langt í sam-
komulagsátt en það er áreiðan-
lega misskilningur hjá EB-ríkj-
unum telji þau að hægt sé að
fá Norðmenn til þess að fallast
á enn frekari veiðiheimildir.
Þegar Uffe Elleman-Jensen,
utanríkisráðherra Dana, var
hér á ferð í síðustu viku, sagði
*hann í samtali við Morgunblað-
ið, að Danir hefðu í upphafi
aðildar sinnar að EB gert þau
mistök að horfa fyrst og fremst
á þrönga hagsmuni sína en
ekki hinar breiðu pólitísku línur
í samstarfi Evrópuþjóða.
Aðildarríki EFTA hljóta að
vænta þess af EB, þegar kemur
fram í september, að forráða-
menn bandalagsins horfi á hin-
ar breiðu pólitísku línur en ekki
þrönga sérhagsmuni og í raun
og veru minni háttar hags-
muni, þegar bandalagið tekur
endanlega afstöðu til samninga
við EFTA-ríkin.
Þessar viðræður hafa nú
þegar orðið til þess, að við höf-
um kynnzt Evrópubandalaginu
betur en ella. Hér er ekki á
ferðinni bandalag, sem kemur
fram, sem ein heild, heldur
samtök tólf ríkja, þar sem hver
otar sínum tota og hagsmuna-
baráttan er harðari en við höf-
um áður kynnzt. Hugsjónir
víkja fyrir hagsmunum. Þrátt
fyrir það hefur aðildarríkjum
Evrópubandalagsins tekizt að
koma smátt og smátt í fram-
kvæmd stórkostlegum hug-
sjónum framsýnna evrópskra
stjórnmálamanna, sem uppi
voru á árunum eftir heimsstyij-
öldina síðari. Þess vegna skul-
um við heldur ekki láta harka-
lega hagsmunabaráttu EB-ríkj-
anna villa okkur sýn. Þrátt fyr-
ir allt hefur samningaþófið
síðustu daga og vikur fært
aðildarríki EB og EFTA nær
því marki að ná samkomulagi.
Og þótt alvarlegur afturkippur
hafi komið í þessar viðræður í
fyrradag er ekki ástæða til að
afskrifa þær með öllu nú þeg-
ar, eins og stjórnmálamenn og
fjölmiðlar í EFTA-löndunum
hafa tilhneigingu til að gera.
Míkhaíl Gorbatsjov forseti Sovétríkjanna:
Heimurinn þarfnast
samvinnu risaveldanna
Ekki verður aftur snúið á braut breytinga
Moskvu. Frá Ólafi I1. Stephensen, blaðamanni Morgunblaðsins.
MIKHAIL Gorbatsjov, forseti Sovétríkjanna og aðalritari kommúnista-
flokksins, tók á móti George Bush Bandaríkjaforseta í Kremlarhöll
í gær. Hann sagði við það tækifæri að það væru ekki aðeins þjóðir
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna, sem nytu góðs af jákvæðum sam-
skiptum risaveldanna. Allur heimurinn þarfnaðist jákvæðra sam-
skipta og styddi því sameiginlegt átak risaveldanna til breytinga.
Reuter.
Vel hefur farið á með þeim Bush og Gorbatsjov í Moskvu.
Leiðtogarnir mestu mátar
Moskvu. Frá Ólafi I’. Stephensen, blaða-
manni Morgunblaðsins.
„Rúmlega ár er liðið frá því ég
heimsótti Bandaríkin. Þetta hefur
verið ár gífurlega mikilvægra at-
burða, bæði í löndum okkar tveimur
og í heiminum öllum,“ sagði Gorb-
atsjov. Hann sagði að hvern einasta
dag hefði reynt á getu Sovétmanna
til að takast á við viðsjárverða tíma,
lýðræðislega umbreytingu og um-
bætur.
Forsetinn sagði að þetta hefði
einnig verið átakaár í heimsmálum.
„Byijun nýs skeiðs í sögunni hefur
reynt á þolrifin í leiðtogum ríkja
heimsins og krafist gífurlegrar
vinnu, ríkrar ábyrgðartilfinningar,
kalds raunsæis og skýrrar fram-
tíðarsýnar," sagði Sovétleiðtoginn.
„í heimsstjómmálunum mun
áfram margt velta á því hvernig
samskiptum Bandaríkjanna og Sov-
étríkjanna er háttað. í fyrsta sinn
I sögunni hafa lönd okkar tvö ný
tækifæri til að byggja samskipti sín
á eðlilegum grunni algildra mann-
legra gilda og hagsmuna þjóðanna.
Við erum að byija að gera okkur
grein fyrir að við þörfnumst hvort
annars; að öryggi, innri stöðugleiki
og öflug framþróun í hvoru landi
um sig kemur báðum til góða. Ekki
aðeins þjóðir okkar, heldur gjörvall-
ur heimurinn, þarfnast þess að sam-
skipti Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna séu með þessum hætti. Heim-
urinn hefur skilið þetta og veitt
okkur stuðning."
Gorbatsjov sagði að á undanförn-
um mánuðum og vikum hefði
Kremlvirki, tákn aldalangrar sögu
rússnesku þjóðarinnar, verið vett-
vangur atburða, se_m móta myndu
framtíð landsins. „Á morgun gerist
ekki síður sögulegur atburður í
Kreml, undirritun samnings um
fækkun langdrægra kjarnavopna.
Samningurinn er meira en stórt
skref í afvopnunarmálum. Hann ber
vott um að æ erfiðara verður að
snúa aftur á braut grundvallar-
breytinga til hins betra í þróun
heimsins," sagði Gorbatsjov.
Hann lét svo um mælt að niður-
staða fundar síns með leiðtogum
sjö helstu iðnríkja heims í Lundún-
um fyrr í mánuðinum hefði innsigl-
að enn frekar að ekki yrði aftur
snúið. „Fundurinn var upphaf nýrr-
ar tegundar alþjóðlegra efnahags-
tengsla, sem munu móta efnislegan
grundvöll heimsstjórnmálanna á 21.
öldinni," sagði forsetinn.
VEL HEFUR fanð a með tveimur
valdamestu mönnum heims,
Míkhaíl Gorbatsjov og George
Bush, á fundi þeirra hér í Moskvu.
Margir fréttamenn hafa á orði að
annað andrúmsloft sé á þessum
fundi en til dæmis á fundi Ron-
alds Reagans og Gorbatsjovs í
Moskvu 1988. Líklega hafi aldrei
verið eins gott og persónulegt
samband milli leiðtoga Banda-
rikjanna og Sovétríkjanna og nú.
Upphaf forsetatíðar Bush þótti
ekki lofa góðu í þessum efnum,
þar sem hann var mjög tortrygg-
inn í garð Sovétforsetans. Nú
virðast þeir hins vegar mestu
mátar og lýsa því yfir í hverri
ræðu hversu mjög þeir dái og
virði hvor annan.
í gærmorgun tóku Gorbatsjov-
hjónin Míkhaíi og Raísa á móti Ge-
orge og Barböru Bush í Kremlar-
höll, innan múra hins gamla virkis
og valdamiðstöðvar Sovétríkjanna,
Kremlar. „Fallegur dagur, falleg
borg,“ sagði Bush um leið og hann
steig út úr bifreið sinni við höllina.
Bandarísku forsetahjónin gengu
langar leiðir eftir rauðum dregli áður
en þau komm til salar heilags Ge-
orgs, þar sem móttökuathöfnin fór
fram.
Forsetarnir tókust í hendur og
konur þeirra föðmuðust og kysstust
eins og gamlar vinkonur. Barbara
var klædd í eldrauða dragt og var
í bláröndóttri blússu við. Raísa var
hins vegar í gráköflóttri dragt með
hvítum kraga.
Að lokinni móttökuathöfninni og
stuttum ræðum leiðtoganna gengu
þeir í sal kenndan við Katrínu miklu
til einkaviðræðna. Aðeins einn að-
stoðarmaður var með hvorum, Brent
Scowcroft þjóðaröryggisráðgjafi
með Bush og Anatólíj Tsjernjajev
með Gorbatsjov. Meðan á fundi for-
setanna stóð skoðuðu eiginkonurnar
sig um í Kreml og dáðust að lista-
verkum og gömlum byggingum.
Eftir tveggja klukkustunda einka-
fund settust forsetarnir að vinnu-
málsverði með ráðgjöfum sínum. í
sendinefnd Gorbatsjovs var Nursult-
an Nazerbayez, forseti Kazakhstan,
en Borís Jeltsín, sem hafði' verið
boðinn, lét sig hins vegar vanta.
Að vinnumálsverðinum loknum
fóru leiðtogarnir í fimmtán mínútna
gönguferð um Kreml og Rauða torg-
ið. Gorbatsjov krafðist þess að fá
að vera leiðsögumaður, þótt atvinnu-
maður í faginu væri með í för. Hann
sýndi Bush það markverðasta og
tjáði honum meðal annars að Rauða
torg þýddi fallegt torg — „rautt og
fallegt eru sama orðið,“ sagði hann.
Að lokinni skoðunarferðinni hélt
bílalest Bush til byggingar Alþjóða-
stofnun Moskvuháskóla, þar sem
forsetinn flutti ræðu. Því næst hitti
Bush forsætsnefnd Æðsta ráðs Sov-
étríkjanna. Eftir þá heimsókn hitti
hann Borís Jeltsín Rússlandsforseta
á tíu mínútna einkafundi.
Bush og Gorbatsjov, ásamt konum
sínum, heimsóttu vinnustofu
georgíska myndlistarmannsins
Zurab Tsereteli, en hann er meðal
annars höfundur höggmyndarinnar
„Heilagur Georg eyðileggur Persh-
ing- og SS-20-eldflaugar,“ sem
stendur framan við byggingu Sam-
einuðu þjóðanna í New York. Tseret-
eli gaf leiðtogunum kyrralífsmyndir
eftir sjálfan sig og bauð gestunum
upp á georgískan mat.
Bandarísku forsetahjónin hvíldu
sig góða stund á Spaso-setri, bústað
bandaríska sendiherrans, áður en
þau héldu til hátíðakvöldverðar, sem
Gorbatsjov hélt þeim í Kremlarhöli.
Þar var Borís Jeltsín mættur og sat
Barböru Bush á hægri hönd, en
Gorbatsjov var henni á vinstri hönd.
George Bush og Raísa Gorbatsjova
sátu saman.
Leiðtogarnir héldu skálaræður og
töluðu báðir um bjarta framtíðarsýn
varðandi samstarf landanna, lögðu
áherzlu á sameiginlega hagsmuni
þeirra og gildi. „Við þurfum að vinna
bug á þröngsýnum og eigingjörnum
þjóðernisviðhorfum í leit okkar að
nýrri heimsskipan," sagði Gorbatsj-
ov. Bush talaði hins vegar um að
„friðsamleg bylting" hefði átt sér
stað í Sovétríkjunum.
Reuter.
Jeltsín mætti ekki
Borís Jeitsín, forseti Rússlands, mætti ekki í vinnumálsverð Bush og
Gorbatsjovs í gær, þar sem forsetarnir ræddust við ásamt aðstoðar-
mönnum sínum. Gorbatsjov hafði boðið Jeltsín að vera í viðræðunefnd
sinni, og ekki var annað vitað en að Jeltsín hefði þekkzt boðið. Ekki
fengust skýringar á því í gær hvers vegna forsetinn lét ekki sjá sig.
Blaðamaður Morgunblaðsins fékk aðeins „njet“ fyrir svar þegar hann
hringdi í skrifstofu Rússlandsforseta og spurði hvort menn vissu þar
hvernig á fjarvistunum stæði. CAW-sjónvarpsstöðin sagði að skrifstofa
forsetans hefði skýrt frá því að boðið um þátttöku í fundinum hefði
borizt honum of seint. Bush og Jeltsín hittust á einkafundi síðar um
daginn. Á myndinni má sjá þá Jeltsín og Bush heilsast við upphaf
fundar síns.
Ný bylting hafin
- sagði George Bush í ávarpi sínu til sovésks almennings
Moskvu. Frá Ólafi I’. Stephensen, blaða-
manni Morgunblaðsins.
BOÐ GEORGE Bush Bandaríkja-
forseta í Alþjóðastofnun Moskvu-
háskóla var hápunktur fyrri dags
leiðtogafundarins í Moskvu. Bush
tilkynnti tilheyrendum sínum,
sem voru úr ýmsum þjóðfélags-
hópum, að hann hefði ákveðið að
leggja til við Bandaríkjaþing að
Sovétríkin fengju svokölluð beztu
viðskiptakjör í Bandaríkjunum.
Hann lét svo um mælt að ný
sovézk bylting væri hafin, sem sjá
mætti af því að fjöldi nýrra radda
heyrðist nú, bæði utan og innan
Sovétstjóruarinnar. Forsetinn
gagnrýndi hins vegar einnig Sov-
étstjórnina og sagði að enn væru
ýmis ljón í vegi bættra samskipta
risaveldanna.
„Þessi leiðtogafundur markar nýtt
upphaf. Nú eru horfur á að við get-
um bundið enda á langt skeið sem
andstæðingar, skrifað nýjan kafla í
sögu þjóða okkar, komið á nýju sam-
starfi á óhagganlegum friði,“ sagði
Bush.
Hann sagði að minni spenna í
samskiptum risaveldanna hefði gert
að verkum að viðskiptatengsl þeirra
væru nú að komast á eðlilegan
grunn. „Mér er ánægja að skýra frá
því í dag að eðlileg tengsl eru nú
nánast komin á,“ sagði forsetinn.
„í maí ruddi Æðsta ráð Sovétríkj-
anna úr vegi helztu hindruninni fyr-
ir auknum viðskiptum; hömlum á
ferðafrelsi. Nýju lögin um ferðafrelsi
sovétborgara eru meiriháttar skref
fram á við - sigur fyrir alla, sem
telja mannréttindi einhvers virði.“
Bandaríkjaforseti sagði að af
ákvörðun Æðsta ráðsins leiddi að
„þegar ég sný aftur til Washington
mun ég leggja fyrir bandaríska þing-
ið viðskiptasamning Sovétríkjanna
og Bandaríkjanna, sem við skrifuð-
um undir fyrir ári. Þá getum við
veitt Sovétríkjunum bestu viðskipta-
kjör.“
Forsetinn sagðist myndu leggja
til við þingið að það felldi úr gildi
Byrd- og Stevenson-ákvæðin svo-
kölluðu, sem takmarka lánveitingar
til Sovétríkjanna og leggja hömlur
á viðskipti. Að auki yrði lagt kapp
á að ljúka samningi um skattlagn-
ingu bandarískra fyrirtækja í Sov-
étríkjunum og tvíhliða samningi um
fjárfestingar.
Bush forseti sagði að mestan
hluta þessarar aldar hefðu Sovétrík-
in staðið utan heimsmarkaðarins, á
meðan markaðsöflin hefðu leitt til
áður óþekktrar velsældar á Vestur-
löndum. Nú væri þetta að breytast,
eins og Gorbatsjov forseti hefði gef-
ið í skyn á fundi með leiðtogum
helztu iðnríkja í Lundúnum. Bush
sagði að Bandaríkjamenn teldu að
Sovétríkin ættu að taka fullan þátt
í hinu alþjóðlega efnahagskerfi og
myndu styðja þá í því. í þessu sam-
bandi minnti hann á tillögur Banda-
Reuter.
Bush flytur ræðu sína í Moskvu-
háskóla í gær.
ríkjamanna um aukaaðild Sovét-
manna að GATT, Alþjóðagjaldeyris-
sjóðnum og Alþjóðabankanum.
Efnahagsuinbætur verða að
koma innan frá
Þrátt fyrir loforð sín um efnahags-
aðstoð tók Bush fram að efnahags-
legar umbætur í Sovétríkjunum yrðu
að koma innan frá. „Skortur á er-
lendu fjármagni er ekki það, sem
steypti efnahag ykkar í kreppu.
Efnahagsvandi ykkar verður heldur
ekki læknaður með því að dæla inn
reiðufé. Aðeins með raunverulegum
umbótum geta Sovétríkin aflagt til-
skipanakerfið, sem staðið hefur í
vegi fyrir framleiðni. Aðeins með
raunveruiegum umbótum geta Sov-
étríkin leyst úr læðingi hugvit,
starfskrafta og framtakssemi þjóðar
sinnar.“
Bush sagði að samstarf þjóðanna
yrði að ná langt út fyrir saii ríkis-
stjórna í Moskvu eða Washington.
Koma yrði á samskiptum kaupsýslu-
manna, vísindamanna, skólanem-
enda og sérfræðinga. „Hið nýja sam-
starf okkar verður að brúa þúsund
mílna haf milli smábæja Banda-
ríkjanna og stórborga Sovétríkj-
anna,“ sagði hann.
„Helzta sönnun þess að við erum
að komast yfir Q'andskap kalda
stríðsins er samvinna okkar við
Persaflóa," sagði Bush. „Þegar
kalda stríðið stóð sem hæst hefði
árásarstefna íraka gagnvart hinu
litla nágrannaríki vel getað leitt
þjóðir okkar - og jafnvel allan heim-
inn - út á hengiflug átaka. Þess í
stað tryggði samstarf okkar að
Saddam Hussein var einangraður á
alþjóðavettvangi."
Forsetinn minnti á að þrátt fyrir
bætt samskipti á öllum sviðum væru
enn ljón í veginum. „Hæfileikar okk-
ar til að vinna bug á þeim eru
mælikvarði á styrk okkar nýja sam-
starfs,“ sagði hann. Forsetinn tiltók
fyrst kröfu Japana um endurheimt
Kúrileyja, sem Sovétmenn tóku af
þeim í síðari heimsstyijöld, og sagði
Bandaríkin styðja þessar kröfur.
„Þessi deila gæti staðið í vegi fyrir
samruna sovézks efnahagslífs við
heimsmarkaðinn, og við viljum gera
allt sem við getum til að hjálpa báð-
um aðilum að leysa hana,“ sagði
hann.
Myrkasta arfleifð
Stalínstímans
Forsetinn sagði að spurningin um
framtíð Eystrasaltsríkjanna væri
ekki síður erfið. „Ný kynslóð leiðtoga
Eystrasaltsríkjanna - lýðræðislega
kjörin, sem endurspeglar vilja þjóð-
anna - biður nú nýja kynslóð leið-
toga Sovétríkjanna um að bæta fyr-
ir eina myrkustu arfleifð Stalín-
tímans. Menn geta með góðum vilja
áreiðanlega fundið leið til þess að
Eystrasaltsríkin fái notið frelsis."
sagði forsetinn.
Bush gagnrýndi stefnu Sovétríkj-
anna gagnvart Kúbu. „Bandaríkin
ógna Kúbu á engan hátt. Þess vegna
er engin ástæða tii þess fyrir Sov-
étríkin að veita Kúbu milljónir doll-
ara í hernaðaraðstoð - sérstaklega
þar sem hinn herskái Kastró - ein-
angraður fyrir sakir alræðishyggju
sinnar - neitar þjóð sinni um nokkr-
ar lýðræðisumbætur. Kastró trúir
ekki á glasnost og perestrojku með
ykkur,“ sagði hann.
Fjórða atriðið, sem forsetinn
gagnrýndi Sovétmenn fyrir, var
eyðsla þeirra í herinn. „Það er kom-
inn tími til að draga saman hernað-
arutgjöldin. Heimurinn hefur
breytzt. Um leið og þið beijist við
að verða hluti af heimsmarkaðnum,
munum við bjóða ykkur hjálp við
að umbreyta liergagnaiðnaði ykkar
til friðsamlegra nota,“ sagði forseti
Bandaríkjanna.
Mikið var klappað fyrir Bush að
lokinni ræðu hans. Áheyrendurnir
voru einkum stúdentar, vísindamenn
og fulltrúar ýmissa félagasamtaka
og fjöldahreyfinga. Ræðunni var
sjónvarpað beint til blaðamanna í
Mezdúna Rodnaja-hótelinu, en hún
var hins vegar ekki sýnd í sovézka
sjónvarpinu samtímis.
Útgerðarmenn og
fiskveiðistj órnun
„Útgerðarmenn mega
ekki berja hausnum við
steininn og ríghalda í
vonlaust og óréttlátt
kerfi, heldur verða þeir
að vera virkir þátttak-
endur í að móta það
sem við tekur.“
eftir Pétur Bjarnason
Sverrir Leósson útgerðarmaður,
formaður Útvegsbændafélags Norð-
urlands og Útgerðarfélags Akur-
eyringahf., hefur í tveimur blaðavið-
tölum (í Mbi. og Sjávarfréttum) vik-
ið að ummælum mínum á aðalfundi
Útgerðarfélagsins í maí sl. Kynning
hans á ummælum mínum er á þann
hátt, að ég vil gjarnan bæta nokkru
við ef það mætti til þess örva skiln-
ig á þeim orðum sem féllu á aðal-
fundinum og því sem að baki þeirra
lá.
Núverandi kvótakerfi - áfangi
á réttri leið
Það er alkunna að núverandi
kvótakerfi hefur allt frá upphafi
verið afar umdeilt. Talsverð sam-
staða hefur náðst meðal sjómanna
og útgerðarmanna um þær hug-
myndir sem að baki því liggja, þótt
í þeim hópum deili menn um ýmis
framkvæmdaatriði. Sjálfur held ég
að þegar kvótakerfið var tekið upp
á sínum tíma hafi verið stigið spor
í rétta átt. Það leysti af hólmi von-
laust og skaðlegt skrapdagakerfi,
sem þó var eðlilegt skref á sínum
tíma. En rétt eins og eðlilegt var
að leysa skrapdagakerfið af hólmi,
er tími kvótakerfisins í núverandi
mynd að líða undir lok. Ástæður
þess eru augljósar.
Hvað felst í kvótakerfinu
Hvað felst í kvótakerfinu? í stuttu
máli að ákveðnum hópi einstaklinga
er veittur einkaréttur til þess. að
nýta mikilvægustu auðlind þjóðar-
innar - fiskistofnana umhverfis
landið. Réttur, sem allir Islendingar
höfðu til þess að nýta sameiginlega
auðlind, var frá þeim tekinn og færð-
ur nokkrum útvöldum, sem fyrir til-
viljun gerðu út á ákveðnu árabili.
Og þessir útvöldu fengu þennan
einkarétt án nokkurra skilyrða. Við
veiðar og ráðstöfun afla þarf útgerð-
Pétur Bjarnason
armaðurinn ekkert að taka tillit til
þess hvað þjóðinni kemur best, hann
þarf ekkert að taka tillit til hags-
muna byggðarlagsins, sem hann
hefur starfað í og hagsmunir land-
verkafólksins, sem þó lagði mikil-
vægan skerf til þess að útgerðar-
maðurinn fékk kvótann úthlutaðan,
koma honum ekki við. Einu hags-
munirnir, sem útgerðarmaðurinn
þarf að taka tillit tií, fyrir utan sína
eigin, eru hagsmunir sjómanna, sem
í krafti lykil stöðusinnar geta knúið
útgerðarmanninn tii þess að ráðstafa
afla í samræmi við sína hagsmuni
(les: sigla með aflai). Um það vitna
ýmis uppþot víða um land á undan-
förnum misserum.
En útgerðarmaðurinn á annan
kost en að veiða. Hann getur selt
kvótann sinn, sem yfirvöld voru svo
elskuleg að færa honum en ekki
Jóni Jónassyni út í bæ. Og ef hann
vill ekki selja þessa mjólkurbú sína
getur hann leigt kvótann og hirt af
henni arð árlega án þess að hafa
nokkuð til þess unnið nema að hafa
gert út á réttu árabili.
Sá sem hefur fengi úthlutað
kvóta, -ávísun á sameiginlega auð-
lind okkar allra — þarf aðeins að
taka tillit til eigin hagsmuna og
hann hefur stórefnast vegna úthlut-
unarinnar.
Vonlaust um sátt
Ég hef enga trú á að um kerfi,
sem byggir á svo augljósu óréttlæti,
náist nokkurn tímann sú sátt sem
tryggir nauðsyniegan stöðugleika í
rekstrarumhverfi sjávarútvegsfyrir-
tækja. Þessi trú mín hefur verið stað-
fest í skoðanakönnun félagsvísinda-
stofnunar, sem Mbl. hefur rækilega
kynnt. Ég held að það sé sama hvað
Sverrir Leósson segir, og ég held
að það sé sama hvort sjávarútvegs-
ráðherrann heitir Þorsteinn Pálsson,
Halldór Ásgrímsson eða eitthvað
annað, íslendingar, eigendur auð-
lindarinnar, láta ekki bjóða sér slíkt
óréttlæti til langframa.
Ummæli á aðalfundi
Hvatningarorð mín til útgerðar-
manna á aðalfundi Útgerðarfélags
Akureyringa hf., sem farið liafa fyr-
ir brjóstið á Sverri Leóssyni voru
eftirfarandi: „Umræður í þjóðfélag-
inu um óréttlæti (kvóta)kerfisins og
ábendingar um að ekki sé tekið til-
lit til hagsmuna annarra þegna þjóð-
félagsins en aðila í sjávarútvegi hafa
farið vaxandi. Mörgum þykir rétt
að skilyrða úthlutun veiðileyfa þann-
ig að við veiðar og ráðstöfun afla
sé tekið tillit til heildarhagsmuna
og/eða að þeir sem úthlutun hljóta
greiði fyrir þa_u réttindi á einhvern
hátt. Stjórn Útgerðarfélags Akur-
eyringa hf hefur ekki tekið efnislega
afstöðu til þessara mála. Ég leyfi
mér að setja það fram sem mína
eigin skoðun, að mér finnst rangt
af útgerðarmönnum að hafna alfarið
liugmyndum um leigugjald fyrir
aflaheimildir eða hugmyndum um
önnur þau skilyrði, sem hugsanlega
mætti nást víðtæk sátt um, án þes
að skoða slíkar hugniyndir til fulln-
ustu.“
Svo sem sjá má, og ætti raunar
að vera tiltölulega auðskiljanlegt, er
þarna verið að hvetja útgerðarmenn
til að hafna ekki hugsunarlaust hug-
myndum, sem gætu tryggt betri og
almennan sátt en núverandi kvóta-
kerfi. Útgerðarmenn mega ekki
beija hausnum við steininn og
ríghalda í vonlaust og óréttlátt kerfi,
heldur verða þeir að vera virkir þátt-
takendur í að móta það sem við tek-
ur.
Að horfa til framtíðar
Það fylgir vandi vegsemd hverri.
Þeir sem veljast til trúnaðarstarfa
innan sjávarútvegs geta haft mikil
áhrif á þróun sjávarútvegs og þar
með mótun þjóðfélagsins. Því fylgir
mikil ábyrgð og á þá menn eru lagð-
ar ríkar skyldur til þess að kynna
sér mál til hlítar og horfa fram á
veginn. Það er ekki nóg að leggja
það eitt til málanna að fallast á tekn-
ar ákvarðanir, eftir tveggja til fjög-
urra ára umhugsun.
Ilöfundur er í stjórn
Utgerðarfélags Akureyringa og
fyrrum formaður stjórnar þess.