Morgunblaðið - 01.09.1990, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 1990
Samvinnustarf
í hlutafélögum
eftirJón Sigurðsson
í grundvallarreglum Alþjóðsam-
vinnusambandsins, sem rætur eiga
að rekja til frumhetjanna í Roch-
dale á Englandi, er miðað við að
samvinnufélög geti m.a. verið
skipulögð sem almenningshlutafé-
lög. í sumum löndum eru samvinnu-
félög einmitt sérstök tegund hluta-
félaga og dæmi eru þess að sam-
vinnumenn geti valið um mismun-
andi réttarform eftir atvikum í
sama landi.
Samvinnufélag í réttarformi
hlutafélags verður að fullnægja
þessum skilyrðum: 1) að það sé
opið inngöngu öllum þeim sem nýta
sér starfsemi þess með viðskiptum,
vinnuframlagi o.s.frv.; 2) að það
lúti lýðræðislegri stjórn, t.d. að tak-
mörk séu á atkvæðamagni eins og
sama aðila í félaginu þrátt fyrir
misjafnan eignarhlut; 3) að ávöxtun
hlutafjár umfram verðtryggingu sé
mjög takmörkuð, a.m.k. að enginn
aðili geti haft félagið að féþúfu; 4)
að ráðstöfun arðs sé sameiginleg
og með þeim hætti að enginn einn
félagsaðili hljóti arð af viðskiptum
annars þrátt fyrir mismunandi eign-
arhlut. Þessi skilyrði eru í dálítið
breyttri mynd ef um samvinnusam-
band eða samstarfsfélag samvinnu-
félaga og annarra er að ræða.
íslenskir samvinnumenn hverfa
mjög að því ráði um þessar mundir
að skipuleggja rekstur sinn í réttar-
formi hlutafélaga. Þekktust eru
dæmi úr Dalasýslu, N-Þingeyjar-
sýslu, af Fljótsdalshéraði og úr höf-
uðborginni þar sem bæði KRON og
Sambandið gangast nú fyrir mikl-
um_ skipulagsbreytingum.
Á þessum tímamótum er mikil-
vægt að samvinnumenn hafi grund-
vallarsjónarmið í huga. Samvinnu-
Vertu
ákmum
hjá sjálfum þér
-fiárfestu
í Tekjubréfum!
TEKJUBRÉF - 20% ársávöxtun
miðað við 6 fyrstu mánuði ársins.
TEMERÉF - 9% raunávöxtun
miðað við 6 fyrstu mánuði ársins.
TEKJUBRÉF - vextir eru greiddir út
á3mánaðafresti.
TEKJUBRÉF - örugg reynsla í 4 ár.
<n>
VERÐBREFAMARKAÐU R
FJÁRFESTING ARFÉLAGSINS HF
- Löggilt verðbréfafyrirtæki -
HAFNARSTRÆTI28566 • KRINGLUNNI689700 • AKURHYR111100
starf helgast af félagslegum og
efnahagslegum þörfum og nauðsyn,
aðallega þeirra hópa sem standa
höllum fæti að einhveiju leyti. En
engin sérstök rök mæla gegn því
út af fyrir sig að samvinnustarf sé
stundað í réttarformi hlutafélags.
Samvinna er ekki takmörkuð við
sérstaka kafla íslenska lagasafnsins
og margt bendir til þess að núver-
andi lög um samvinnufélög eigi
fyrst og fremst við um svæðisbund-
in kaupfélög með margþættan
rekstur. í núgildandi lögum eru t.d.
alltof miklar hömlur settar á stofn-
sjóði og ráðstöfun þeirra til þess
að almenningur telji slíkt aðgengi-
legj: nú orðið, og einnig hefur of-
vöxtur hlaupið í svonefnda óskipti-
lega sameignarsjóði sem félags-
menn telja sér of fjarlæga þegar á
þarf að halda; í lögunum eru enn
fremur sérstök ákvæði um svæðis-
bindingu, aðeins einstaklingar geta
verið félagsaðilar, og fleira mætti
telja.
Eðlilegur áfangi
Því fer fjarri að skipulagning
samvinnustarfs í réttarformi hluta-
félags sé eitthvert fráhvarf eða
Jón Sigurðsson
„Samvinnustarf í rétt-
arformi hlutafélags
getur átt glæsilega
framtíð fyrir sér í
landinu.“
uppgjöf samvinnumanna. Hlutafé-
lagsformið er í sjálfu sér alveg
„hlutlaust" réttarfornm eins og
önnur slík. Það er ákaflega fjöl-
breytilegt og þjált tæki atvinnulífs-
ins. En það veldur hver á heldur
og hvernig málum er stýrt. Því er
nauðsynlegt að vekja athygli á þeim
skilyrðum sem við samvinnustarf
eiga sérstaklega. Að öðru leyti er
hér um eðlilegan áfanga að ræða í
sögu samvinnustarfsins. Ýmsir hafa
minnt á þetta beint eða óbeint fýrir
margt löngu og eru ef til vill þekkt-
a^stir hérlendis þeir Árni Benedikts-
son, Þröstur Ólafsson, Eyjólfur
Konráð Jónsson og dr. Vilhjámur
Egilsson. Mála sannast er að
íslenskir samvinnumenn voru allof
lengi hugfangnir af gildandi laga-
bókstaf og sáu ekki aðarar greið-
færar leiðir. Nú hafa erfíðleikarnir
kennt þeim að um fleiri kosti er að
velja enda þótt ekki sé vikið af leið
samvinnunnar.
Um þessar mundir eiga sér stað
talsverðar umræður í Evrópubanda-
laginu um sameiginlegar og sam-
ræmdar heildarreglur um sam:
vinnustarf innan bandalagsins. I
þeim drögum sem fyrir liggja er
að talsverðu leyti miðað við réttar-
form sem hérlendis svipar til hluta-
félags með þeim skilmálum sem
ofar eru nefndir. íslendingar eiga
að fylgjast vel með framgangi þess-
ara mála á meginlandinu því að
margt er áf nágrönnum okkar að
læra.
Samvinnustarf á íslandi getur
með engu móti beðið eftir ákvörð-
unum Alþingis um breytingar á
núgildandi lögum um samvinnufé-
lög. Það er reyndar engin ástæða
til þess að menn bindi hendur sínar
við einn tiltekinn kafla í lagasafninu
þegar fyrir liggur að viðurkennt er
að menn leiti þeirra leiða sem best
þjóna markmiðum og eðli sam-
vinnustarfsins í hveiju einstöku at-
viki. Og þarfír og aðstæður verða
Meimingíirhlut-
verk ríkisgónvarps
eftir Svein Einarsson
í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðs-
ins sl. sunnudag eru athyglisverðar
og íhugunarverðar vangaveltur um
stöðu Ijölmiðla, einkum útvarps- og
sjónvarpsstöðva.
Þar segir m.a.: „Fyrsta krafan,
sem gera verður til ríkisins, sem á
og rekur RÚV, er auðvitað sú, að
fyrirtækið verði rekið taplaust og
fjáraustur til þess úr ríkissjóði
stöðvaður". Það hljóta allir að vera
sammála um að fyrirtæki líkt og
RÚV sem og önnur sambærileg
fyrirtæki ber að reka hallalaust.
Þetta gildir um allar þær menning-
arstofnanir, sem eru hornsteinn í
nútíma samfélagi íslendinga, Há-
skólinn, Þjóðleikhúsið, Þjóðminja-
safnið, Listasafn Islands o.s.frv.
Kannski er Sjónvarpið einna áhrifa-
mest á okkar tímum, eins konar
háskóli alþýðunnar, eins og Indriði
Einarsson komst einu sinni að orði
um Þjóðleikhúsið. Það er því mikið
í húfi, að vel sé að þessari stofnun
búið og rödd íslands heyrist í ósam-
stilltum kór ijölmiðlanna, a.m.k. á
íslandi og a.m.k. meðan við látum
okkur annt um það, sem íslenskt er.
Fjáraustur úr ríkissjóði? Því mið-
ur er það öðru nær. í fyrsta lagi
hefur RÚV ekki haft tekjur af inn-
flutningi viðtækja undanfarin ár,
líkt og lög sögðu til um.
í öðru lagi hefur ríkisvaldið/eða
Tryggingastofnun ekki bætt tekju-
missi vegna niðurfellingar afnota-
gjalda lífeyrisþega. í þriðja lagi
gekk til baka almenn hækkun á
afnotagjöldum, svo sem alþjóð mun
vera í fersku minni.
Afleiðing þessa er augljós. Þrátt
fyrir það að allir í landinu meini
það einlæglega, að efling innlendrar
dagskrárgerðar í sjónvarpi er þjóð-
ernisleg nauðsyn á þessum fjöl-
miðlabyltingartímum, er það ekkert
launungarmál, að það eru aðeins
innan við 200 milljónir sem fara í
alla innlenda dagskrárgerð í Sjón-
varpinu. Hér við bættist að sjálf-
Þriggja milljóna
króna tjón á Höfn
Höfn.
AMMÓNÍAKRÖR sprakk I Fiskiðjuveri Kaupfélags Austur-Skaft-
fellinga á Höfn fyrir skömmu. Að sögn Hermanns Hanssonar kaup-
félagsstjóra urðu skemmdir ekki miklar því menn urðu mjög fljótt
varir við óhappið.
Skemmdir á afurðum eru metn-
ar á um 2 milljónir króna og kostn-
aður vegna viðgerða og lagfæringa
er á bilinu ‘A til 1 milljón króna.
Þá kom eldur upp í íbúðarhúsinu
nr. 17 við Bogaslóð á Höfn sunnu-
dagskvöldið 26. ágúst. Eldurinn
varð laus í anddyri og komst þar
í símaborð og fatnað. Varð af mik-
ill hiti, en menn í nálægum húsum
urðu eldsins strax varir og gerðu
slökkviliði og lögreglu viðvart.
Ekki breiddist eldurinn út úr
forstofunni en skemmdir eru mikl-
ar af sóti og reyk. íbúðin var mann-
laus er elds varð vart.
- JGG
sögu kostnaður tæknideildar og
sameiginlegur kostnaður, sem er
umtalsverður. Og fréttir og íþróttir
eru sérstakar deildir. Eg skýrði frá
þessu á fundi með erlendum starfs-
bræðrum nýlega. Þá setti hljóða,
litu hver á annan og fluttu mér
síðan innilegar samúðarkveðjur.
Þetta er nefnilega 1/25-1/50 af því
sem minni ríkisstöðvarnar á Norð-
urlöndum hafa í höndum - Svíar
eru þar langt á undan og reka nú
mjög ákveðna menningarpólitík. En
fyrir þetta er okkur ætlað að halda
úti dagskrá sem nemur allt að 15
innlendum þáttum á viku. Þeir sem
vita, hvað gerð sjónvarpsþátta og
kvikmynda kostar, geta nú auðveld-
lega reiknað dæmið.
Að undanfömu hefur verið bók-
staflega farin herferð gegn Ríkis-
sjónvarpinu á þeim forsendum að
Sjónvarpið standi svo vel, en Stöð
2 eigi svo bágt. Víst er um það,
að draumar Stöðvar 2 um að reka
íslenska sjónvarpsstöð hafa aldrei
ræst nógu vel og að fjárhagsstaðan
er með ólíkindum.
Því miður hefur samkeppnin ekki
fært okkur meiri fjölbreytni né
gæði heldur fyrst og fremst meira
magn af afþreyingarefni. En ég get
fullvissað alla landsmenn um, að
það er langt frá því að Ríkissjón-
varpið standi nógu vel og sé t.d.
nógu vel í stakk búið að sinna lög-
bundinni menningarskyldu sinni.
Sú litla hækkun, sem ekki kom
á afnotagjöldin, varð m.a. til þess,
að ýmsir vinsælir þættir, sem vera
áttu á dagskrá í haust, verða að
bíða áramóta. Má þar nefna Tón-
stofuna, Neytandann, sjónvarps-
pistla, umræðuþætti, Ungmennfé-
lagið, Gestagang og íþróttaspegil-
inn. Framleiðsla leikins efnis er í
lágmarki og fresta varð t.d. upptök-
um á sjónvarpskvikmyndinni Mar-
ías, sem byggð er á einni frægustu
smásögu Einars H. Kvarans. Og
fleiri verk úrvalshöfunda hafa þurft
að bíða árum saman. Sárast er þó
að geta ekki lagt af stað með gerð