Morgunblaðið - 16.06.1985, Blaðsíða 20

20

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. JÚNÍ 1985
Bærin á Rein, sviðsmynd úr íslandsklukkui
Herdís og Þorsteinn Ö. Stephensen sem
Snæfríður og Arnas Arnsus.
Lárus Ingólfsson var aðalbún-
ingateiknari og leikmyndahönnuð-
ur í Leikfélagi Reykjavíkur og
hann fluttist uppeftir. Þó sá mun-
ur væri á að allt var stærra í Þjóð-
leikhúsinu, stór saumastofa og
málarasalur t.d. og allt til alls, þá
var það sama fólkið sem vann
hlutina að mestu leyti.
Það var makalaust að æfa í hús-
inu. Æfingasalurinn var tilbúinn
en það var verið að vinna alls stað-
ar annars staðar í húsinu með
rafmagnsborum og alls konar
verkfærum og hávaðinn var oft
svo mikill þegar við vorum að æfa
að það heyrðist varla mannsins
mál. Við létum það ekki á okkur fá
því áhuginn á þessu verki yfir-
gnæfði allan hávaða.
Auðvitað græddu leikritin þrjú
sem æfð voru fyrir opnunina á
þessum langa æfingatíma. Það
þótti sjálfsagt að vígja húsið með
því að leika Nýársnóttina eftir
Indriða Einarsson, Hann hefur oft
verið kallaður faðir Þjóðleikhúss-
ins því hann barðist svo ötullega
fyrir þeirri hugsjón sinni að við
eignuðumst Þjóðleikhús. Annað
verkið var leikrit Jóhanns Sigur-
jónssonar, Fjalla-Eyvindur, sem
var þá þekktast íslenskra leikrita,
hafði verið sýnt í útlöndum við
góðan orðstír.
Það er nánast kraftaverk að
hægt skyldi vera að sýna þessi
þrjú viðamiklu verk samtímis í
Þjóðleikhúsinu kvöld eftir kvöld
við þær aðstæður sem þá voru og
miklu færra starfsfólk en er í dag-
En áhuginn og bjartsýnin voru
ódrepandi og allir lögðu sig fram
um að hjálpa til. Sumt af fólkinu
var í tveimur og jafnvel þremur
sýningum í smærri hlutverkum-
Lárus Pálsson lék tvö hlutverk í
Islandsklukkunni og leikstýrði að
auki. Hann lék gamla manninn á
Þingvöllum og Jón Grinvicencis
sem frægt er orðið. Það gleymir
honum enginn sem sá hann í þessu
hlutverki og það hafa allir orðið
að líða fyrir það sem síðan hafa
leikið það. Hann gerði þetta mjög
skemmtilega.
Aðsókn að öllum þremur sýn-
ingunum var góð en aðóknin að
íslandsklukkunni var algert met.
Þá var fólk á höfuðborgarsvæðinu
miklu færra en nú er.
Ýmsum fannst ekki allt með
felldu í Þjóðleikhúsinu meðan á
æfingum stóð. Ýmislegt einkenni-
legt gerðist. T.d. datt Arndís
Björnsdóttir niður í hljómsveit-
argryfju hússins skömmu fyrir
frumsýningu, en hún æfði hlut-
verk móður Jóns Hreggviðssonar.
Hún skaddaðist mikið á baki en
hún gat ekki hugsað sér að vera
ekki viðstödd opnunina. Hún fékk
leyfi lækna til að koma og leika
Herdís Þorvaldsdóttir sem Maggí í Syndafallinu
eftir Arthur Miller.
Um þessar mundir eru síöustu sýn-
ingar á íslandsklukkunni á þessu
leikári. Þetta er í fjórða skipti
sem íslandsklukkan er sýnd í Þjóðleik-
húsinu, en leikgerð þessa verks Hall-
dórs Laxness var fyrst sýnd við opnun
hússins árið 1950. Þá lék Herdís Þor-
valdsdóttir hlutverk Snæfríðar en í
sýningunni sem verið hefur á fjölum
leikhússins í vetur er það Tinna
Gunnlaugsdóttir dóttir Herdísar,
sem leikur Snæfríði íslandssól.
þá ekki í mál að ég hætti heldur
var Guðbjörg Þorbjarnardóttir
látin æfa og læra hlutverkið til að
taka við þegar ég yrði að hætta.
Ég lék hlutverk Snæfríðar fyrstu
tíu sýningarnar um vorið og tók
svo við aftur um haustið. Þorvald-
ur sonur minn fæddist í júlí.
Islandsklukkan gekk allan vet-
urinn 1950 til 1951, það urðu 85
sýningar. Fimm árum seinna fékk
Halldór Laxness Nóbelsverðlaun-
in og þá var íslandsklukkan tekin
upp aftur og gekk þó nokkuð.
Við erum stödd á heimili
Herdísar Þorvaldsdóttur
að Dunhaga 19 í Reykja-
vík. Þetta er fallegt heim-
ili sem ber smekkvísi húsráðanda
fagurt vitni. Hver hlutur er valinn
af gaumgæfni, gömul og útskorin
húsgögn frá liðnum tíma í hinum
stóra heimi mynda órjúfandi heild
með einföldum húsgögnum nútím-
ans, smíðuðum að fyrirsögn Her-
dísar. Myndir og bækur minnast
við veggi og hillur, fögur listaverk
setja svip sinn á umhverfið og
gæða það hlýju og þokka.
Það er heiðríkja í svip Herdísar
þegar hún talar um hið ljósa man.
Augun verða fjarræn og bros leik-
ur um varirnar. „Á vissan hátt er
mér þessi kafli á leikferli mínum
minnisstæðari en aðrir," segir
hún. „Það var svo mikil stemmn-
ing og tilhlökkun þegar var verið
að opna Þjóðleikhúsið. Þetta var
ævintýri líkast. Ég var 26 ára þeg-
ar ég byrjaði að æfa hlutverk
Snæfríðar. Lárus Pálsson kom til
mín og sagði mér að ég ætti að
leika þetta stórkostlega hlutverk
og ég var alsæl. Þetta var allt svo
spennandi það átti að fara að opna
Þjóðleikhúsið, fyrsta atvinnu-
leikhúsið. Svo mér var tilkynnt að
ég hefði verið fastráðin ásamt
fimmtán „stórleikurum“ úr Leik-
félagi Reykjavíkur. Mér fannst
framtíðin brosa við mér, að ég nú
ekki tali um að fá að leika Snæ-
fríði Islandssól.
Upphaflega átti frumsýningin
að vera um jólin 1949 en húsið var
ekki tilbúið svo opnuninni var
frestað þar til í janúar, svo fram í
febrúar, síðan fram í mars og loks
á sumardaginn fyrsta, 20 apríl,
var frumsýningin.
Þegar liðið var á æfingatímann
um haustið uppgötvaði ég að ég
átti von á barni og það var ekki
sérlega heppilegt fyrir jómfrúna
grönnu sem ekki er nema spönn
yfir um lífið, eins og Jón Hregg-
viðsson segir. Loks kom ég mér að
því að segja Lárusi Pálssyni
hvernig komið væri en hann tók
Ég vann mikið með Lárusi Páls-
syni og mér fannst hann mjög
skemmtilegur leikstjóri. Djarfur,
hafði gaman af að taka ný verk-
efni sem aðrir voru ekkert sérlega
spenntir fyrir.
Það þótti eðlilegt að hafa eitt-
hvert nýtt íslenskt verk við opnun
Þjóðleikhússins en það fannst
ekkert sem menn voru ánægðir
með, þá fæddist sú hugmynd að
búa til leikrit úr bókum Laxness,
Islandsklukkunni, Hinu ljósa
mani og Eldi í Kebenhavn. Lárus
Pálsson vann þetta handrit ásamt
skáldinu og leikstýrði verkinu.
Laxness hafði ekki nein áhrif á
persónumótun eftir að farið var að
æfa. Þá var hann ekki byrjaður að
skrifa leikrit og hefur áreiðanlega
fundist að hann hefði ekki vit á
slíku og enginn leikhúsmaður.
Ant rennur
og rennur
Labitur
et
Labetur
Rætt við Herdísi Þorvaldsdóttur