Morgunblaðið - 25.01.1980, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. JANÚAR 1980
lltoY&ttitlrlaMfr
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19. sími 83033.
Áskriftargjald 4.500,00 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 230
kr. eintakiö.
Otgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Net til að veiða
frelsið í
Sovétríkin eru mesta lögregluríki veraldarsögunnar. Um þaö
blandast engum hugur. Líf einstaklingsins er þar hvorki
meira né minna virði en kerfinu þóknast, þegar svo ber undir.
Friöhelgi heimilis og einkalífs er engin og mönnum varnað að
standa á rétti sínum, flytja mál sitt og skoðanir. Óhugnanlegast
er, hversu grátt saklausir menn eru leiknir í þvílíku þjóðfélagi, ef
yfirvöldunum þóknast svo þar sem þeir eru ýmist hnepptir í
þrælabúðir austur í Síberíu eða lokaðir inni á geðveikrahælum,
sérstakrar gerðar fyrir andófsmenn, en börnum þeirra er gjarna
meinað að mennta sig. Undir þvílíkum kringumstæðum segir fátt
af einum, einkanlega óþekktu almúgafólki. Það er miklu fremur,
að kunnir menn eigi vörn í því, að heimurinn fylgist með örlögum
þeirra og láti þau sig skipta. Sovétríkin hafa jafnan lagt mikið
upp úr því að yfirborðið sé fallegt eins og kattarins, þegar hann
er að snurfusa sig fyrir framan arineldinn, en gefur þó
smáfuglunum gaum á meðan.
I veraldarsögunni geymast dæmi þess, að einstakir menn hafi
orðið ofurefli óvinnandi hers, þar sem hann stendur grár fyrir
járnum. Þessir menn hafa ekkert sér til varnar nema óbugandi
sálarþrek og góðan málstað, sem þeir vilja fórna lífi sínu og
jafnvel fjölskyldu fyrir, ef því er að skipta. í Sovétríkjunum býr
nú einn slíkur maður, Andrei Sakarov, sem fyrr á tímum var
margsinnis sæmdur „hetju“-titli, meðan hann var í náðinni. Nú
er búið að reyta alla þvílíka titla af honum ásamt öðrum
heiðursmerkjum og fundið út, að hann sé „rigaþorskur í neti
áróðursafla andkommúnista", um leið og hann er tekinn úr
umferð og fluttur þangað, sem sízt er við því að búast, að frá
honum fréttist. Það er ekkert einsdæmi, að Sovétríkin hagi sér
með þessum hætti. Þvert á móti virðast yfirvöld þar í landi
ævinlega þrjóskast við, ef einhver stendur upp úr andófinu. Ef
þvílíkur maður vill vera um kyrrt eins og Solzhenitsyn, er hann
óðara rekinn úr landi. Svo er öðrum bannað að fara, sem vilja
það, eins og eiginkonu og syni Kortsnois. Forsætisráðherra
Islands hefur skrifað Sovétmönnum bréf út af málefnum
skáksnillingsins en ekki verið virtur svars.
Að undanförnu hefur Sakarov lýst áhyggjum sínum yfir því,
að hert skuli vera á ofsóknum Sovétmanna á hendur
mannréttindahópum og minnihlutamönnum, enda hefðu a.m );.
100 slíkir verið handteknir á sl. ári og yfir þeim gengið dóm _r
stundum og stundum ekki eins og gerist austur þar. Þá hefur
Sakarov hvatt Sovétríkin til þess að draga herlið sitt til baka frá
Afganistan og lýst samúð sinni með því sjónarmiði, að
íþróttamenn mættu ekki til keppni á Olympíuleikana í Moskvu,
eins og nú standa sakir. Og má raunar segja, að skírskotunin til
Berlínarleikjanna 1936 sé býsna áleitin í þessu sambandi.
Handtaka Sakarovs hefur vakið almenna reiði, ugg og kvíða
um gervallan heim. Það má segja, að í frjálsum löndum sé hún
fordæmd hvarvetna, jafnvel af þeim sem beygðu sig í duftið eftir
innrásina í Afganistan eins og formaður franska kommúnista-
flokksins. Jafnvel hann getur ekki lengur orða bundizt, svó
harkaleg er framkoman gagnvart Sakarov og ögrunin sem í
henni felst við þjóðir heimsins.
„Ég hef engar sérskoðanir á þessu máli, en ég hef margsýnt
minn hug í svona málum. En svona tilfelli er merki um eitthvað
ákaflega bágt ásigkomulag í þjóðfélaginu þar sem það gerist,"
sagði Halldór Laxness í viðtali við Morgunblaðið í gær. Og svo
fer mörgum öðrum mestu rithöfundum og 'listamönnum
samtímans, að fordæming þeirra á hegðun sovézkra yfirvalda er
algjör. Samtímis þessu rís ungt fólk upp eins og hér á landi, þar
sem andófsnefnd hefur verið stofnuð í tilefni af handtöku
Sakarovs, ef vera kynni að lítið lóð á vogarskálina hér uppi á
íslandi skipti máli í baráttunni fyrir því, að í löndum
kommúnismans sé litið á andófsmenn, — kyndilbera frelsisins,
— eins og fólk.
Steinn Steinarr talar á einum stað um net til að veiða vindinn
í. Nú skrifa þeir austur í Moskvu um að Sakarov sé orðinn að
„rigaþorski" og hafa þegar sett í það hönnuði, að ríða net til að
veiða frelsið í. En þráin til frelsisins verður ekki drepin þótt
einum manni sé komið fyrir, jafnvel þótt hann sé fyrirferðarmik-
ill. Á eftir honum koma aðrir menn með sömu þrá í brjósti, sömu
þjóskuna og sama sálarþrekið. Og svo hver á eftir öðrum, unz úr
því fæst skorið, hvort manneskjan fyrirkomi sjálfri sér í þessum
heimi eða heimurinn verði manneskjulegri svo að hver maður
verði frjáls og njóti sín eins og öll efni standa til, ef við hlustum
á menn eins og Sakarov.
Sighvatur Björgvinsson, formaður þingflokks Alþýðuflokksins:
Lúðvík hafnaði
viðræðugrund-
vellinum óséðum
„RAUNVERULEGA hafnaði
Lúðvík Jósepsson þessum umræðu-
grundvelli óséðum," sagði Sig-
hvatur Björgvinsson, formaður
þingflokks Alþýðuflokksins í sam-
tali við Morgunblaðið í gær, „og þá
afstöðu kom hann með á viðræðu-
fund með okkur af þingflokks-
fundi. sem haldinn var í gær. Þeir
telja sig ekkert hafa við okkur að
ræða.“
„Það, sem við gerðum,“ sagði
Sighvatur, „var að við ræddum við
alla flokkana og báðum þá um að
skýra afstöðu sína. Við gefum þeim
allan rétt til þess að láta í ljós sína
afstöðu, þó svo að Alþýðubandalagið
hafi strax kveðið upp sinn dóm. Þeir
tóku þá afstöðu að dæma viðræðu-
grundvöll okkar áður en þeir sáu
hann. Það þýðir að sjálfsögðu að úr
sögunni á þessum grundvelli er
nýsköpunarstjórn, því að það kom
glögglega fram hjá Lúðvík, að þeir
geta ekki hugsað sér að eiga aðild að
ríkisstjórn, sem við værum í.“
Þeir segja þó, að þeir geti hugsað
sér þjóðstjórn sem valkost gegn
utanþingsstjórn.
„Já, það virðist vera eina stjórnin,
sem þeir gætu hugsað sér að eiga
aðild að með okkur. Þeir hafna öllum
öðrum möguleikum, sem Alþýðu-
flokkurinn á aðild að,“ sagði Sig-
hvatur og bætti við: „Út frá því
sjónarmiði skilst mér að þeir líti svo
á að Alþýðuflokkur og Alþýðubanda-
lagið séu orðnar höfuðandstæðurnar
í islenzkum stjórnmálum, hvorki
meira né rninna."
Þá er Stefaníumynstrið eftir og
kannski viðreisnarmynstur?
„Það getur nú verið fleira. Alþýðu-
bandalagið orðaði það nú og raunar
Lúðvík sjálfur, að eftir væri að
kanna ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks-
ins, Framsóknarflokksins og Al-
þýðubandalags, en það væri að
sjálfsögðu ekki á dagskrá í þessum
umræðum, því að þær gætu að
sjálfsögðu ekki átt sér stað með
okkur í forsæti. Því eru fleiri
stjórnarmyndunarmöguleikar eftir,
sem ekki byggjast á aðild Alþýðu-
flokksins."
Hvað þýðir þetta svar alþýðu-
bandalagsmanna fyrir ykkur í raun?
„Það kemur okkur kannski svolítið
á óvart,“ sagði Sighvatur Björg-
vinsson, „því að ég hélt nú, að við
hefðum verið að tala við þá og nú
síðast undir þeirra eigin verkstjórn.
Þá fór að öllu leyti vel á með okkur,
þótt allt í einu sé það nú komið upp á
teninginn, þegar við óskum við-
ræðna, að þeir telja okkur höfuðand-
stæðing sinn í stjórnmálum. Hefur
oft verið reitt lægra til höggs. Því
virðist komið „kalt stríð" víðar en
úti í heimi. Ég man ekki eftir því að
slík orð hafi fallið til Alþýðuflokks-
ins í minni tíð. Hins vegar las maður
um þetta hér á árum Kommúnista-
flokksins. Þá voru alþýðaflokksmenn
taldir höfuðandstæðingar verka-
lýðsstéttarinnar. Það er þá heldur
betur kalt stríð, sem upp er risið.
Samt vil ég taka það fram, að við
erum fylgjandi „detenté“-stefnunni,
þannig að við lítum ekki á Alþýðu-
bandalagið sem okkar höfuðand-
stæðing."
— mf.
Nýjustu tillögur Alþýðuflokksins:
Gjaldmiðilsbreyting v
að eyða verðbólguh
ALÞÝÐUFLOKKURINN aíhenti í gær fulltrúum hinna
flokkanna „Hugmyndir varðandi stjórnarmyndun lagð-
ar fram af formanni Alþýðuflokksins í janúar 1980“. í
inngangsorðum segir, að fyrri tilraunir hafi byggst á
því að ná samkomulagi milli fyrirfram ákveðinna
flokka, sem skipa skyldu væntanlegt ráðuneyti. Hér
verði hins vegar farin önnur leið. „Samin hafa verið
drög að stefnuskrá í veigamestu málefnum og verða þau
send öllum þingflokkum. Að undirtektum þeirra
fengnum er tímabært að kanna möguleika til stjórnar-
samstarfs milli flokka.“
Sagt er: „í drögunum, sem hér
fylgja, er einnig höfð hliðsjón af
hugmyndum og tillögum, sem fram
hafa komið frá öðrum flokkum.
Þetta er því í senn tilraun til
málamiðlunar og tilraun til þess að
koma nýrri hreyfingu á stjórnar-
myndunarmálið.
Þessar tilllögur Alþýðuflokksins
eru hálf nítjánda vélrituð síða.
Tillögunum, sem gerð eru skil á
fyrstu blaðsíðunum má skipta í
þrjá þætti. I fyrsta lagi er aðdrag-
andi gjaldmiðilsbreytingar, sem al-
þýðuflokksmenn vilja nota sem
grundvöll þess að unnt sé að breyta
þeim verðbólguhugsunarhætti, sem
í þjóðfélaginu ríkir og á hann að
standa til ársloka 1980. í öðru lagi
eru tillögur um kerfisbreytingu til
þess að bæta þjóðarbúskapinn og
treysta nýj'u krónuna, en þær
kæmu til framkvæmda þar á eftir.
Og í þriðja lagi, „og þar með gæti
hafist umbóta- og framfaraskeið.
Ríkisstjórn, sem vill vinna að
framkvæmd þessarar stefnu, verð-
ur frá upphafi að ætla sér að sitja
út kjortímabilið."
Sýning í Listasaf ninu
í tilefni árs trésins
LISTASAFN íslands opnar á
morgun sýningu á nokkrum
listaverkum íslenskra
myndlistarmanna í tilefni
árs trésins og eru sýnd 39
verk 17 myndlistarmanna,
eldri sem yngri.
Höfundarnir sem eiga
myndverk á sýningunni og
eiga það öll sammerkt að
sýna tré eða skóga í einhverri
mynd, eru Ásgrímur Jónsson,
Eggert Laxdal, Finnur Jóns-
son, Guðmundur Thorsteins-
son, Gunnlaugur Scheving,
Jóhann Briem, Jóhannes S.
Kjarval, Jón Stefánsson, Jón
Þorleifsson, Júlíana Sveins-
dóttir, Kristín Jónsdóttir,
Kristján Davíðsson, Ólafur
Túbals, Snorri Arinbjarnar,
Þorarinn B. Þorláksson, Þórð-
ur Hall og Þorvaldur Skúla-
son.
Selma Jónsdóttir forstöðu-
maður Listasafnsins segir
m.a. svo í sýningarskránni:
„Skógarhöll Kjarvals er
fyrsta íslenska málverkið af
skógi einum sér. Gildir,
sterkir trjástofnar í þéttri
þyrpingu opna okkur sýn inn í
sannkallaða höll. Myndina
málaði Kjarval í Danmörku
1918 af skógi, sem sýnilega
hefur vakið hrifningu hans.
Það er von mín að við Islend-
ingar eigum eftir að eignast
margar slíkar skógarhallir
víðs vegar um landið. Og
skyldu íslenskir listamenn
finna þar skilningstré ættu
þeir ekki að hika við að
bragða ávexti þess. Tjái ég
hér með virðingu mína öllu
því fólki sem stendur að ári
trésins.“
Þá rita Hulda Valtýsdóttir
og Snorri Sigurðsson nokkur