Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1935, Blaðsíða 23

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
415
Hver er það sem ekki á sjer
mótstöðumenn? Ekiu einu sinni
jólin, barnanna og gleðinnar
hátíð. Og það hafa ekki aðeins
verið guðleysingjar og heiðingj-
ar, sem börðust gegn þeim. Jól-
in voru einu sinni bönnuð í einu
af stærstu löndum hins kristna
heims, Englandi, og af hákristi-
legri stjórn, puritönum.
Þegar jólin runnu upp yfir
heiminum árið 1621, var þeim
fagnað í Englandi með
klukknahringingum og viðhöfn.
En er þau heldu áfram vestur
yfir Atlantshafið, og hröktu
skammdegismyrkrið á undan
sjer, var þeim ekki fagnað í ný-
lendunni Plymouth í Norður-
Ameríku, sem var grundvöllur
hins Nýa-Englands. Þar varþeim
tekið eins og hverjum öðrum
degi. Forstjóri nýlendunnar
kallaði eins og vant var alla
menn til vinnu. Flestum fanst
þetta ekki nema alveg sjálfsagt.
Aðeins fáir, sem nýlega voru
komnir þangað, lýstu yfir því,
að þeir vildu ekki vinna á jóla-
daginn. Nýlendustjórnin beitti
ekki valdi við þá, en hann harð-
bannaði þeim að hafa neinn
jólafagnað. Puritanisminn gat
ekki þolað, að menn gerði sjer
glaðan dag í þessari fátæku ný-
lendu.
Þrjátíu árum seinna höfða
puritanar náð völdunum í Eng-
landi. Á aðfangadag 1652 á-
kvað parlamentið að afnema
jólin og til þess að sýna fram
á að næsti dagur væri virkur
dagur, voru fundir haldnir í
þinginu eins og vanalega. Þetta
einræði puritana gegn jólun-
um, var eitt af óvinsælustu
framkvæmdum þeirra. Það var
auðvitað himinhfópandi synd,
að þeir höfðu tekið af lífi hinn
rjetta konung Englands. En
þetta, að þeir skyldi ráðast á
jólin sjálf, var miklu verra.
Síðan í grárri fornöld höfðu
jólin verið fagnaðarhátíð. Frá
því á aðfangadagskvöld til
þrettánda átti ekki að vinna
nema hið allra nauðsynlegasta.
Mat og drykk átti að bera jafn
ríkmannlega á borð og hvert
heimili var fært um, og allir,
jafnt húsbændur og hjú, áttu
að fá uppáhaldsrjetti sína. —
Allir gestir voru velkomnir og
enginn var látinn fara svangur
frá garði. Hver betlari, sem
kom til herragarðs eða bónda-
býlis, átti það víst að fyrir
hann væri settur matur og
drykkur. Alt andstreymi og fá-
tækt átti að gera gleymt, og
meðan jólin voru, voru öll boð
og bönn upphafin. Á sumum
stöðum var það jafnvel venja
að láta málaferli falla niður.
Alls konar leikar voru leyfðir.
Á stærstu heimilum var t. d. út-
nefndur „Lord of Misrule“, sem
stóð fyrir öllum fagnaði og
espaði æskuna til alls konar
uppátækja. Meðal annars var
ungu mönnunum leyft að kyssa
stúlkurnar þegar þær stóðu
undir mistilteininum.
Á þennan hátt voru jólin
hátíð allrar þjóðarinnar, en
gleðibragur þeirra fell puritön-
um ekki í geð. Þeim var eigi
aðeins illa við óhóf í mat og
drykk og kæruleysi í framferði.
Öll hátíðarhöldin voru þeim
þyrnir í augum. Þeir gátu ekki
þolað, að menn prýddu heimili
sín með sígrænum viði. Þeir
höfðu andstygð á hinni hátíð-
legu athöfn þegar jólaeldurinn
var kveiktur, en það var gert á
þann hátt að trjábolur, eins
stór og framast gat komist inn
í arininn, var dreginn af hest-
um og mönnum inn í stofu og
stungið inn í arininn með mikl-
um fagnaðarlátum. Þetta köll-
uðu puritanar ósæmilegt. Þeir
gengu jafnvel svo langt að þeir
vildu ekki hafa neinar hátíðar-
messur.
Ástæðan til þessa var sú, að
puritanar vissu að jólin eiga
ekki uppruna sinn í kristninni.
Jólin eru gömul heiðingjahátíð,
að vísu breytt í kristna hátíð,
en puritana grunaði, að bak
við helgibraginn mundi leynast
mikið af fornum venjum. Þess
vegna voru þeir á móti jólun-
um. Og þeir höfðu nokkuð til
síns máls, því að hinir gömlu
jólasiðir áttu margir upptök
sín í römmustu heiðni.
Það var t. d. ekki af fegurð-
arsmekk eingöngu að menn
skreyttu heimili sín með sí-
grænum viði. í sígrænum viði
bjó guðdómur, þar var hinn
ódauðlegi lífskraftur. 1 þeim
viði, sem stóðst vetrarkuldann
bjuggu heilög öfl, verndaröfl.
Helgastur af öllu var mistil-
teinninn. Hann varði húsið fyr-
ir göldrum og illum öndum. —
Þetta var forntrú.
Hin hátíðlega viðhöfn þegar
jólaeldurinn var kveiktur, var
eftirstöðvar af hátíðahöldunum
í heiðni, þegar jólin voru sól-
arhátíð. Þetta „jólatrje“ var
því heilagt og jafnvel um 1600
höfðu menn mikla trú á því.
Leifarnar og kolin af því var
geymt vandlega og höfðu
menn trú á því að það kæmi í
veg fyrir eldsvoða, sjerstaklega
eldsvoða, sem stafaði af eld-
ingum.
Mörg önnur hjátrú stóð í
sambandi við jólin, og umbóta-
viðleitni puritana var því ekki
með öllu ástæðulaus. En þeim
tókst ekki jafn viturlega og
giftusamlega eins og kirkju-
feðrunum á 3. öld, þegar þeir
ljetu æðstu hátíð kristinna
manna bera upp á miðsvetrar-
hátíð heiðingjanna, til þess að
heiðingjarnir yrði fúsari að
taka trú, og hátíðin um leið
gerð göfgari og helgari. Reynsl-
an hefir sýnt, að þetta var
heppilegasta úrlausnin. Árás
puritana á jólin varð ekki lang-
vinn; en hún varð aðalástæðan
til hruns puritanismans og til
ofsókna gegn honum.