Fréttablaðið - 15.10.2008, Blaðsíða 14

14 15. október 2008 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
F
réttir af hækkun á vísitölum í útlöndum í gær varðar
okkur nokkuð. Alkul á markaði víða um lönd auðveldar
ekki endurskipulagningu á viðskiptum okkar við útlönd
sem hafa verið í maski undanfarna daga. Og sér ekki
fyrir endann á því ástandi. Verst eru tíðindin að útflutn-
ingsfyrirtæki leiti nú til dótturfyrirtækja erlendis og banka utan
landsteinanna til að hýsa gjaldeyristekjur okkar. Kurteisleg
áskorun forsætisráðherra til þeirra um miðjan dag í gær var laus
við örvæntingu, en hverjum manni má vera ljóst að komi tekjur
ekki inn í landið er botninn farinn úr tunnunni. Það er endanleg
niðurstaða í þeirri ömurlegu stöðu sem krónan er komin í. Þá er
lítil björg í vaxtalækkun. Gjaldmiðillinn endanlega ónýtur eftir
fall um 70 prósent frá áramótum. Peningastefnan hefur beðið
endanlegt skipbrot og skiptir þá litlu hvaða álit forsætisráð-
herrann hefur á forystu Seðlabankans. Í slíkri stöðu er mönnum
réttast að sýna þann manndóm að víkja og veita nýjum mönnum
tækifæri, gefa almenningi kost á nýju upphafi.
Snemma í þessu hruni var sýnilegt að ráðamenn urðu að hafa
óhemju snör handtök. Hér voru sögulegir tímar og í ólgusjó
þessa hruns kapítalismans sáust varla handa skil. Það er auð-
velt að vera vitur eftirá og sá tími kemur að rakin verða afdrif
eigna okkar sem nú eru farnar að stórum hluta. Allt bendir til að
íslensk stjórnvöld hafi verið alls óundirbúin eftir að hafa látið öll
varnaðarorð sem vind um eyru þjóta um margra missera skeið.
Enn er ekki að sjá annað en hik á íslenskum stjórnvöldum: beðið
eftir karli úr flugvél, beðið eftir gögnum á pappír, beðið eftir
fundi þriggja manna. Á meðan situr þjóðin á biðstofunni og nýr
hendurnar. Þrot blasir við.
Slíkt ástand kallar um síðir á pólitískt uppgjör. Það er líka kjör-
lendi fyrir pólitíska loddara. Og ekki er mikil von til að stjórn-
málalíf í landinu rísi undir endurnýjun sem mikil þörf er á eftir
ólög síðustu daga. Vítt og breitt um landið eru fyrirtækin á von-
arvöl og brátt brestur á önnur bylgja gjaldþrota sem mun gefa
þeim fáu sem hafa einhverja sjóði kost á nýjum fjárfestingum
í landi sem hratt er horfið í röð láglaunasvæða, hvort sem þeir
eru íslenskir eða erlendir. Erlendum fyrirtækjum gefst nú kost-
ur á að eignast íslenskan fyrirtækjarekstur fyrir slikk ef þeir svo
kjósa og líta hjá smæð heimamarkaðar. Ef þeir nenna að leggja
sig eftir atvinnurekstri hér.
Brátt munum við heyra ákafar óskir um launalækkun hjá
starfsfólki, skerðingu á lífeyrisréttindum. Mikilvægt er að þá
verði lækkað risið á þeim sem hæst hafa launin og best eru komn-
ir. Þeirra á meðal þingmenn á eftirlaunum og æðstu embættis-
menn, þeir sem báru ábyrgð á því stórslysi sem hér er orðið.
Það er þrotatími fram undan í landinu, lurkur af manna völd-
um, og því nauðsynlegt að menn gæti stillingar þegar til skipt-
anna kemur.
Og þá er brýnt að finna sér næði og ró til að leita nýrra atvinnu-
tækifæra: fjármálarekstur skapaði hér tekjur sem fóru fram úr
sjávarafla. Nú er bústólpi á burt. Hvað skal koma í hans stað?
Hingað kemur enginn aðvífandi rekstur meðan krónan er okkar
gjaldmiðill. Rígheldni í gjaldmiðilinn er því tekin að nálgast alvar-
lega bilun sem heill stjórnmálaflokkur verður nú að hrista af sér.
Raunveruleikinn blasir við, kominn tími á sjálfstæða hugsun.
Fjörbrot á mörkuðum:
Strax í dag
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR
UMRÆÐAN
Lilja Mósesdóttir skrifar um
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
Aðstoð Alþjóðagjaldeyrissjóðsins hefur reynst afar varasöm lausn á greiðslu-
vanda þjóða. Sagan sýnir að aðgerðir sem
sjóðurinn krefst að stjórnvöld grípi til,
magna upp samfélagslegt óréttlæti.
Samkvæmt Nóbelsverðlaunahafanum í
hagfræði, dr. Joseph Stiglitz, eiga þjóðir, sem
lent hafa í banka- og gjaldeyriskreppu ekki að
einblína á að ná tökum á verðbólgu heldur á að koma í
veg fyrir mikið atvinnuleysi og þau miklu samfélags-
legu vandamál sem skapast við slíkar aðstæður.
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur hins vegar ítrekað,
bæði í Asíu og Suður-Ameríku, einblínt á efnahagsað-
gerðir sem fela í sér vaxtahækkun og hallalaus
ríkisfjármál. Þessar aðgerðir komu ekki í veg fyrir
áframhaldandi útstreymi fjármagns og hækkun
verðlags eins og að var stefnt. Aðgerðirnar mögnuðu
upp atvinnuleysisvandann, þar sem fleiri fyrirtæki
urðu gjaldþrota og fátækt jókst. Traust almennings á
innlendum stjórnvöldum minnkaði í kjölfarið.
Hallalausum ríkisfjármálum var aðeins hægt að ná
með því að hækka skatta og skera niður
útgjöld vegna aukins atvinnuleysis og þyngri
greiðslubyrði af erlendum lánum.
Aðstæður á Íslandi í dag eru líkar því sem
var m.a. í Asíu fyrir um áratug og mikilvægt
að lærdómur sé dreginn af mistökum
sjóðsins þar. Í samningaviðræður við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn verða Íslendingar
að fá til liðs við sig sérfræðinga – bæði konur
og karla – sem þekkja vel til á Íslandi og eru
gagnrýnir á lausnir nýfrjálshyggjunnar og
einföld reiknilíkön sjóðsins. Aðgerðirnar sem
íslensk stjórnvöld þurfa að grípa til á næstunni er að
auka ríkisútgjöld til að tryggja atvinnu og lækka
stýrivexti til að tryggja áframhaldandi rekstur
fyrirtækja sem eiga í erfiðleikum. Vaxtalækkun mun
ekki leiða til frekari fjármagnsflótta, þar sem
undirstöður atvinnulífsins eru traustar og samkeppn-
isstaða íslenskra útflutningsfyrirtækja stórbatnað
eftir mikla veikingu krónunnar.
Stjórnvöld eiga að skoða vel þann möguleika að fá
lán frá Rússlandi fremur en aðstoð frá Alþjóðagjald-
eyrissjóðnum, þar sem pólitísk skilyrði hafa fram til
þessa fylgt aðstoð sjóðsins.
Höfundur er hagfræðingur.
Varasamur bjargvættur
LILJA
MÓSESDÓTTIR
Um hvað hugsa þeir sem stjórna sjónvarpsþáttum? Ef
marka má frönsku heimildar-
myndina „20 mínútna hamingja“
sem nú er verið að sýna í kvik-
myndahúsum Parísar hafa þeir
hugann fyrst og fremst við það
sem kallað er „audimat“ á frönsku
og hægt væri að kalla „gláprita“ á
vora tungu. Efni þessarar
kvikmyndar er sjónvarpsþáttur
einn, sem sýndur var á „stöð 1“ í
Frakklandi á hverju mánudags-
kvöldi í fjögur ár við allmiklar
vinsældir. Þetta var „raunveru-
leikasýning“ sem byggðist á því
að leiddar voru saman í sjónvarps-
sal tvær persónur sem lífið hafði
á einhvern hátt skilið að, kannske
systkini sem höfðu farið hvort í
sína átt þegar fjölskylda leystist
upp, elskendur sem höfðu misst
hvort af öðru og fleira af því tagi.
Annar aðilinn var sem sé að leita
að hinum, en sjónvarpsmennirnir
höfðu upp á honum og buðu í
þáttinn án þess að hann vissi frá
hverjum boðið var, það uppgötv-
aði hann ekki fyrr en á hólminn
var komið. Aðilarnir tveir ræddu
nú saman á sjónvarpssviði með
tjald á milli og reyndu að gera upp
sín mál. Ef báðir voru sammála
endaði þátturinn á því að tjaldið
var dregið frá, þátttakendurnir
hittust nú augliti til auglitis og
féllust kannske í faðma. Höfundar
heimildarmyndarinnar höfðu
fengið að fylgjast með gerð
þáttanna nokkra mánuði árið 2006,
leit að þátttakendum, undirbún-
ingi upptöku og síðast en ekki síst
samtölum sjónvarpsmannanna sín
á milli um þáttinn, og um þetta
snerist myndin.
En hvað er nú eiginlega þessi
glápriti? Svarið við þeirri
spurningu var nú að fá í þessari
heimildarmynd, sem hófst á
nokkurs konar fyrirlestri um
þetta merka fyrirbæri. Glápritinn
er sem sé tól sem fer í gang um
leið og kveikt er á sjónvarpstæki
sem hann er tengdur við. Eftir
stutta stund fer hann svo að pípa
illilega til að minna viðstadda
sjónvarpsglápendur á að þeir
verði að segja deili á sér, og það
gera þeir með því að ýta á til þess
gerða takka, einn takka fyrir
„heimilisföðurinn“, einn takka
fyrir „húsfreyjuna“, einn takka
fyrir „barn 1“, einn takka fyrir
„barn 2“ og þar fram eftir
götunum. Síðan skráir glápritinn á
hvaða stöð sé horft, á hvaða stund,
hvort og hvenær skipt sé yfir á
aðra stöð og sendir þær upplýs-
ingar um leið til miðstöðvar þar
sem fylgst er með öllu og staðtöl-
ur reiknaðar upp á mínútu. Það
eina sem vantaði í þennan
fyrirlestur voru upplýsingar um
það hverjir væru þeirrar náðar
aðnjótandi að hafa þetta tól í
heimahúsum, hvað þeir fengju
fyrir sinn snúð og þess háttar.
Hins vegar sýndi heimildar-
myndin ágætlega til hvaða brúks
þessi glápriti er hafður. Það er
varla ofmælt að segja að sjón-
varpsmennirnir hafi að staðaldri
verið með augun á honum. Eftir
hvern þátt fóru þeir yfir línurit og
skoðuðu vendilega hve margir
hefðu horft á hann, hverjir það
hefðu verið, hve margir hefðu
hætt að fylgjast með honum af
hverjum flokki manna og hvenær:
„Nákvæmlega á þessari mínútu
misstum við hundrað þúsund
áhorfendur, hvað gerðist þá?
Hvernig stendur á þessari
fækkun? Hvað gerði það eiginlega
að verkum að á þessu augnabliki
skiptu húsmæðurnar yfir á aðra
stöð?“
Með þessa visku að bakhjarli
reyndu sjónvarpsmennirnir svo
að fyrirbyggja að menn gæfust
upp á glápinu. Þeir reyndu að fá
eins spennandi gesti og hægt væri
og veiða þá sem gestirnir vildu
síðan bjóða, kannske með því að
hafa fyrst samband við þá á
fölskum forsendum, tala þá síðan
til á einn eða annan hátt og annað
eftir því. En að mörgu var að
gæta, og kom sérstaklega fram að
það þurfti að varast að hafa of
mikið af örgum mönnum. „Ef
maður segir: hvað heitir nú ástin
þín Jón, og hann svarar Guðmund-
ur, skipta sjö hundruð þúsund
heimilisfeður samstundis um
stöð“, sagði helsti forsprakki
þáttanna. En annað var ekki síður
mikilvægt: það mátti aldrei hafa
neitt sem ekki væri alveg augljóst
um leið. „Að þurfa að skilja er
lúxus sem aðeins fáir menn geta
leyft sér,“ sagði forsprakkinn
einnig.
Vitanlega var það auglýsing-
anna vegna að nauðsynlegt var að
ná hámarksglápi og halda í það, og
minnir þetta mjög á þau orð sem
yfirmaður þessarar sömu
sjónvarpsstöðvar missti einu sinni
af vangá út fyrir tanngarðinn:
„Hlutverk okkar er að selja
kókakóla-fyrirtækinu móttækileg
heilabú.“ En athyglisvert er að
sjónvarpsmennirnir skyldu tala
svona frjálslega fyrir framan
kvikmyndavélar þeirra sem gerðu
heimildarmyndina, enda fór svo
að þeir sáu sig um hönd og
hleyptu öllu af stað til að koma í
veg fyrir að myndin yrði sýnd, en
án árangurs. Þau urðu hins vegar
örlög þáttanna að vísar glápritans
tóku að hallast niður á við, og þá
fékk hann umyrðalaust að fjúka.
Glápritinn
EINAR MÁR JÓNSSON
Í DAG | Sjónvarpsáhorf
Ef við kjósum vinstra vor...
Davíð Oddsson seðlabankastjóri
þykir með hnyttnari mönnum, þegar
sá gállinn er á honum, til dæmis á
landsfundi Sjálfstæðisflokksins rétt
fyrir kosningar 2003, þegar hann var
enn formaður flokksins og forsæt-
isráðherra. Þá kastaði Davíð fram
litlu vísukorni sem vakti mikla lukku
fundargesta:
Ríkisstjórn með þrótt og
þor
á þjóðráðunum lumar.
Ef við kjósum vinstra vor
verður ekkert sumar.
Ekkert varð heldur úr
vinstra vorinu sem Davíð
óttaðist. En gaman væri að
heyra jafn skáldlegar skýr-
ingar á vetrinum, sem nú er
skollinn á af fullum þunga.
Vandað lagaval
Útvarpsmaðurinn Ólafur Páll
Gunnarsson lýsti því í viðtali við
fjölmiðla fyrir stuttu að nú væri brýnt
sem aldrei fyrr að vanda lagavalið.
Jákvæðir textar skipti máli.
Kollega Óla Palla í Popp-
landi Rásar tvö, Guðna Má
Henningssyni, finnst hins
vegar ástæðulaust að taka
á hlustendum með
silkihönskum. Hann
byrjaði þátt sinn
eftir hádegisfréttir
í gær á laginu Allt
sem ég hef
misst, með
hljómsveit-
inni Sviðin
jörð. Upp-
lífgandi!
Tæmandi úttekt
Sagnfræðingafélag Íslands stendur
fyrir fyrirlestraröð fram að áramót-
um undir yfirskriftinni: Hvað er að
óttast? Þegar hafa þrír fyrirlestrar
verið haldnir, en fjórir eru eftir; þar
af fjallar einn um ótta við sjúkdóma,
annar um ótta við útlendinga á
Íslandi, þriðji um óttann við
að glata íslenskri menn-
ingu í fjölmenningarlegu
samfélagi. Ef Sagnfræð-
ingafélagið bætti við
fyrirlestri um ótta við
kvótakerfið, væri þá
ekki komin nokkuð
tæmandi úttekt á
stefnu Frjálslynda
flokksins?
bergsteinn@
frettabladid.is