Fréttablaðið - 15.10.2008, Blaðsíða 12

12 15. október 2008 MIÐVIKUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Olíuverð á Íslandi
FRÉTTASKÝRING
SVAVAR HÁVARÐSSON
svavar@frettabladid.is
FRÉTTASKÝRING: Starfsemi Alþjóðagjaldeyrirssjóðsins
Ekki er langt síðan margir bjuggust við að hjónabönd samkynhneigðra yrðu
eitt af stærri kosningamálunum í Bandaríkjunum. Skyndileg fjármálakreppa
hefur kaffært þetta mál að mestu svo varla er á það minnst lengur.
■ Hve víða eru hjónaböndin leyfð?
Í lok síðustu viku kvað hæstiréttur í Connecticut upp úr með að ekki skuli
banna samkynhneigðum að ganga í hjónaband. Dómstóllinn taldi slíkt brjóta
gegn ákvæðum stjórnarskrár ríkisins um jafnrétti. Þar með eru hjónabönd
samkynhneigðra heimiluð í þremur ríkjum Bandaríkjanna, því áður höfðu
sambærileg lög verið sett í Kaliforníu og Massachusetts. Hjónabönd samkyn-
hneigðra eru hins vegar bönnuð í 26 ríkjum Bandaríkjanna. Í þessum ríkjum
hefur stjórnarskránni verið breytt þannig að hjónabönd eru einungis heimil
milli karls og konu.
■ Hvað með Kaliforníu?
Í kosningunum 4. nóvember verður ekki aðeins kosið um forseta og þing
Bandaríkjanna, heldur er í þremur ríkjum einnig kosið um stjórnarskrárbann
við hjónaböndum samkynhneigðra. Þetta eru ríkin Kalifornía, Arizona og Flór-
ída. Óvíst er því hvort samkynhneigðir í Kaliforníu fái að ganga í hjónaband
mikið lengur. Vegna yfirvofandi kosninga hafa samkynhneigð pör í Kaliforníu
því haft hraðan á og streyma nú á borgarskrifstofur til að láta gefa sig saman í
hjónaband. Langar biðraðir hafa myndast og tími embættismanna er yfirbók-
aður.
■ Hverjar eru horfurnar?
Bæði Barack Obama og John McCain eru á móti hjónaböndum samkyn-
hneigðra, en Obama segist hins vegar líka vera á móti því að þau verði
bönnuð sérstaklega. Samkvæmt skoðanakönnunum skiptast bandarískir kjós-
endur í tvo nokkurn veginn jafnstóra hópa, eftir afstöðu þeirra til hjónabands
samkynhneigðra. Í Kaliforníu skiptast kjósendur líka í tvo álíka stóra hópa, svo
afdrif þessa málaflokks eru afar tvísýn.
FBL-GREINING: HJÓNABÖND SAMKYNHNEIGÐRA Í BNA
Kapphlaup í Kaliforníu
Árni M. Mathiesen fjár-
málaráðherra hefur und-
anfarna daga fundað með
fulltrúum Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins ásamt fulltrúum
annarra fjármálastofnana
um hugsanlega lántöku rík-
isins. Rætt er hvaða skil-
yrði sjóðurinn muni setja
fyrir láni, kjósi Ísland að
fara fram á fyrirgreiðslu.
Búast má við róttæku inn-
gripi í íslenskt efnahagslíf
verði aðstoð sjóðsins þegin,
sem fjölmargir hagfræð-
ingar telja að sé óumflýj-
anleg og æskileg.
Engum blandast hugur um að
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn mun
á næstu vikum og mánuðum
útdeila miklu fjármagni til
margra þjóðlanda vegna efna-
hagsþrenginganna sem nú herja
á heiminn. Svo virðist sem smá-
ríki ætli að verða fyrir þyngstu
búsifjunum og Alþjóðagjaldeyr-
issjóðurinn stendur frammi fyrir
áður óþekktum vanda; hvernig
koma má í veg fyrir að minni
hagkerfi leggist á hliðina með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
Forsvarsmenn gjaldeyrissjóðs-
ins hafa gefið út að umsóknar-
ferlið muni verða stytt umtals-
vert vegna yfirvofandi hættu og
að lánaskilyrði verði jafnvel
önnur en áður hefur verið í rúm-
lega sextíu ára sögu sjóðsins.
Stofnaður 1944
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
ásamt Alþjóðabankanum á rætur
að rekja til ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna sem haldin var í Brett-
on Woods í New Hampshire-ríki í
Bandaríkjunum árið 1944. Mark-
mið ráðstefnunnar var að koma á
fót nýjum vettvangi efnahags-
samvinnu varðandi gjaldeyris-
mál; stuðla að stöðugu gengi
mynta og greiða fyrir frjálsum
gjaldeyrisviðskiptum. Kreppan
mikla var þá mönnum í fersku
minni en í kjölfar hennar fylgdu
nær öll ríki heims einangrunar-
stefnu sem leiddi til mikils sam-
dráttar í viðskiptum og aukins
atvinnuleysis. Tilgangur hins
nýja vettvangs efnahagssam-
vinnu var að koma í veg fyrir að
sú hörmungarsaga endurtæki
sig. Við stofnun voru aðildarlönd-
in 29 og mörg hver iðnríki. Í dag
eru aðildarríkin 184 að tölu.
Hlutverk Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins frá stofnun hefur
gengið í gegnum grundvall-
arbreytingar en felst nú
sem áður í eftirliti, lánveit-
ingum og tæknilegri aðstoð
við aðildarríkin. Síðustu
tuttugu árin hefur sjóður-
inn helst aðstoðað mörg
nýmarkaðsríki sem lentu í
miklum skuldaerfiðleikum
á níunda áratugnum og síð-
ustu misseri hefur mikið
verið lagt upp úr aðgerðum
sem tryggja fjármálastöðug-
leika eftir að umfangsmiklar
bankakreppur riðu yfir í iðnríkj-
um jafnt sem þróunarlöndum.
Gjaldeyrissjóðurinn býður
aðildarríkjum sem eiga í greiðslu-
erfiðleikum fjárhagsaðstoð. Þessi
lán eru yfirleitt með hagstæðari
kjörum en lán sem bjóðast á
almennum markaði. Auk þess að
veita hefðbundin lán og neyðar-
lán hefur sjóðurinn unnið með
skuldsettum þróunarríkjum í
þeim tilgangi að létta skuldabyrði
þeirra. Alþjóðagjaldeyrissjóður-
inn lánar ekki til sérhæfðra verk-
efna sem er hlutverk Alþjóða-
bankans.
Ísland og Alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn
Ísland á samstarf við Norður-
löndin og Eystrasaltsríkin á vett-
vangi sjóðsins. Norðurlöndin
hafa starfað saman síðan 1952 en
Eystrasaltsríkin gengu til liðs við
þau árið 1992 eftir að þau höfðu
hlotið aðild. Saman mynda þessi
ríki eitt af 24 kjördæmum sjóðs-
ins. Ísland gegndi síðast forystu í
kjördæminu árin 2002 og 2003.
Ísland hefur fjórum sinnum
hlotið fjárhagsaðstoð frá IMF.
Fyrsta lánið var veitt 1960 í
tengslum við efnahagsumbætur
viðreisnarstjórnarinnar. Eftir
það fékk
Ísland þrisvar
sinnum lán hjá sjóðnum vegna
greiðsluhallaerfiðleika. Árin
1967-1968 vegna stórfelldrar
minnkunar útflutningstekna við
hrun síldarstofnsins. Einnig árin
1974-1976 úr sérstökum olíusjóði
þegar olíukreppa geisaði um
heimsbyggðina og aftur 1982 úr
sérstakri lánadeild vegna sam-
dráttar í útflutningstekjum.
Ísland varð skuldlaust við sjóð-
inn árið 1987.
Skilyrði Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
Stórt lán úr digrum sjóðum
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins hefur
verið mikið til umræðu á Íslandi í
kjölfar þeirra áfalla sem íslenskt
efnahagslíf hefur orðið fyrir á
stuttum tíma. Ekki hafa síður
verið til umræðu þau ströngu
skilyrði sem sjóðurinn setur fyrir
slíku láni. Óumflýjanlegt virðist,
að sögn hagfræðinga, að skattar
verði hækkaðir umtalsvert og
ríkisútgjöld skorin verulega
niður. Allt kapp verði lagt á þjóð-
hagslegan sparnað; sem reyndar
er óumflýjanlegur í ljósi þeirra
aðstæðna sem upp eru komnar.
Hin ströngu skilyrði beinast oftar
en ekki að þróunarlöndunum;
sem hingað til hafa notið fyrir-
greiðslu sjóðsins að mestu leyti.
Er þá farið fram á að tollamúr-
ar séu felldir og ríkisfyrirtæki
einkavædd svo dæmi sé tekið.
Ísland uppfyllir nú þegar
skilyrði sjóðsins að stærst-
um hluta enda hafa mats-
skýrslur stofnunarinnar
gefið Íslandi þá einkunn að
framtíðarhorfur efnahags-
kerfisins séu öfundsverðar.
Efnahagskreppan sem nú
er við að eiga er sú alvarleg-
asta sem heimurinn hefur
upplifað frá því að til sjóðsins
var stofnað. Þess vegna telja
menn ljóst að aðferðafræðin við
lánafyrirgreiðslu úr sjóðnum
verði önnur en tíðkast hefur. Þau
meðul sem gefin hafa verið duga
ekki til og vissar tilslakanir eru
fyrirsjáanlegar. Engu að síður
stendur það í valdherrum þró-
aðra ríkja að þiggja þessa aðstoð
þar sem skuldsett þróunarríki
hafa verið ein um að þiggja hana
um langt árabil.
En við lifum á tímum þar sem
margir þurfa að kyngja stoltinu;
eins og jafnan er um þá sem inni-
króaðir þurfa að grípa til örþrifa-
ráða.
Lán eða ólán
GILDIR SJÓÐIR Lánasjóðir IMF eru taldir um 200 milljarðar Bandaríkjadala. Úti-
standandi lán IMF námu 100 milljörðum Bandaríkjadala árið 2004.
NORDICPHOTOS/GETTY
Seðlabanki Íslands er fjárhagslegur aðili að Alþjóðagjaldeyrissjóðnum fyrir
hönd íslenska ríkisins. Sjóðurinn hefur frá stofnun haft það að markmiði
að efla alþjóðlega samvinnu í gjaldeyrismálum, stuðla að stöðugu gengi
mynta og greiða fyrir frjálsum gjaldeyrisviðskiptum.
Starfsemi sjóðsins er einkum þrenns konar:
■ Eftirlit með efnahagsmálum aðildarlanda sjóðsins og alþjóðahagkerfinu
í heild.
■ Tæknileg aðstoð við aðildarríkin.
■ Lánveitingar til aðildarríkja í greiðsluerfiðleikum.
■ Ísland hefur fjórum sinnum hlotið fjárhagsaðstoð frá sjóðnum.
■ Ísland varð skuldlaust við sjóðinn árið 1987.
■ Iðnríki hafa ekki sóst eftir fjárhagsaðstoð sjóðsins um langt skeið.
■ Stærstu útistandandi lánasamningar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins eru við
Argentínu, Tyrkland og Brasilíu.
HEIMILD: SEÐLABANKI ÍSLANDS
HLUTVERK ALÞJÓÐAGJALDEYRISSJÓÐSINS
KANADA, AP Allt bendir til að
minnihlutastjórn Stephens Harp-
er í Kanada muni starfa áfram
eftir þingkosningarnar, sem
haldnar voru í gær.
Stephen Harper, leiðtogi Íhalds-
flokksins, hefur verið forsætis-
ráðherra minnihlutastjórnar í tvö
ár, en boðaði óvænt til kosninga í
haust í þeirri von að styrkja stöðu
flokksins á þingi.
Harper hefur hins vegar ekki
þótt bregðast nógu hratt og vel
við heimskreppunni, sem skall á
óvænt stuttu eftir að boðað var til
kosninga. Að öllum líkindum þarf
hann því eftir sem áður að reiða
sig á stjórnarandstöðuna til að ná
málum í gegn á þingi.
„Hann hefur sennilega komið
sér í þá aðstöðu að hann heldur
líklega völdum en verður ekki
fær um að koma stefnumálum
sínum í framkvæmd,“ segir
Robert Bothwell, yfirmaður
alþjóðatengslaáætlunar við
Toronto-háskóla.
Sjálfur hefur Harper fylgt
harðri frjálshyggju í flestum
efnum, en ekki náð henni fram á
þingi nema að takmörkuðu leyti.
Í upphafi kosningabaráttunnar
virtist sem Harper ætti nokkrar
líkur á að koma Íhaldsflokknum í
meirihluta, en ýmis óheppileg
ummæli hans í kosningabarátt-
unni hafa kostað flokkinn töluvert
fylgi. - gb
Kanadabúar kusu sér nýtt þing í gær:
Harper verður
áfram í minnihluta
STEPHEN HARPER Forsætisráðherra
Kanada þarf áfram að reiða sig á meiri-
hlutann til að koma stefnumálum sínum
í framkvæmd. FRÉTTABLAÐIÐ/AP
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki