Lesbók Morgunblaðsins - 16.04.1988, Síða 14

gerist sem maður er sáttur við. Fyrir mér
er listin vinna og aftur vinna, tilfínningar
og trú, trú á hið sanna í tilverunni. Ég reyni
eftir bestu getu að koma fram með mitt
eigið myndmál í þeirri trú að það eigi er-
indi við nútíð og framtíð.
— Er listamaður ábyrgur gagnvart þjóð
sinni?
— Að sjálfsögðu. Við leggjum verk okkar
fí-am fyrir þjóðina, og hún treystir okkur.
Mér fínnst ég aldrei gera nógu vel, og það
sem rekur mig áfram er sú trú að hugsan-
lega geti ég gert betur í næstu mynd, eða
þamæstu.
Við íslendingar erum vel settir bók-
menntalega séð en það sama er ekki uppi
á teningnum hvað varðar myndlistina. Okk-
ar myndlistarhefð er svo ung. Islenskir
myndlistarmenn fylgjast vel með því sem
er að gerast erlendis, en það er ekki nóg
að hrífast um of af erlendum listamönnum,
þá er kannski hætta á því að of margir
máli eins. Við þurfum fyrst og fremst að
leita áhrifanna hjá okkur hér heima. En
þetta er allt gott í bland.
Strax í grunnskóla á að byija að fræða
böm um myndlist, tónlistarkennsla er hér
með ágætum, en við erum svo lengi að
nálgast myndlistina, við þurfum að sjá mál-
verk aftur og aftur, alveg eins og við þurf-
um að hlusta á tónlistarverk oft til að skynja
kjamann. En listaþörfín er svo rík í mannin-
um.
Ég man hvað ég hafði gaman af því þeg-
ar ég var eitt sinn með sýningu í Bogasaln-
um og tveir strákhnokkar komu inn í salinn
og fóru að skoða myndimar. Það brást ekki
að þegar þeir stóðu frammi fyrir mynd með
íjörlegum litum, þá fóru þeir allir að iða
og tylla sér á tær. Þetta er eitthvað í mann-
inum, þessi tilfínning. Eins hafði ég gaman
af því þegar kona nokkur á níræðisaldri
sótti mig heim og þótti mest varið í myndim-
ar sem vom hvað djarfastar í útfærslu!
En við málum alltof stórt. Hvergi í heim-
inum em málaðar eins stórar mjmdir og á
Islandi. Þetta þarf að vera marga metra á
hæð og breidd til að menn séu ánægðir.
Það er eins og verið sé að bæta eitthvað
upp, kannski myndlistarhefðina, sem á sér
ekki djúpar rætur. En íslendingar vilja allt-
af vera svo stórir í öllu!
Og Matthea hlær dátt.
— Hvað fínnst þér um frístundamálara?
— Mér fínnst það mjög jákvætt þegar
fólk málar í frístundum sínum. Þá málar
það af mikilli löngun og það er alltaf eitt-
hvað óvænt sem getur komið fram. Tíminn
sker úr um það. "
— Eiga þeir að fá sömu umíjöllum og
lærðir myndlistarmenn sem hafa list sína
að lifibrauði?
— Nei.
StraumarÍ Lofti
— Hvenær eru bestu ár listamannsins
Matthea?
— Sennilega milli fertugs og sextugs, og
hugsanlega lengur, sumir eru svo andskoti
góðir um áttrætt. Andlegur þroski skiptir
miklu máli og það að hafa fullorðnast. Ungt
fólk skyldi varast að vera of öruggt með
sjálft sig. Myndlistarmenn þurfa að gera
miklar kröfur til sjálfs síns og gera það
yfírleitt.
— Gjaldalistakonurþessaðverakonur?
— Já vitanlega. Margar hverjar eru með
stórt heimili. Við konur gegnum mesta
ábyrgðarhlutverkinu í þjóðfélaginu, þvi að
fæða og ala upp bömin og verðum þar af
leiðandi aldrei eins fijálsar og karlmaður-
inn. Af hveiju heldurðu að konur eigi svona
fá böm núna? Eitt og hálft bam eins og
þeir segja. Heldurðu að okkur langi ekki
að eiga fleiri en eitt og hálft bam? Konan
þarf alltaf að fóma einhveiju ef hún ætlar
að ná langt. Helst að varpa frá sér öllu.
Kona sem ekki giftir sig og ekki eignast
böm kemst lengra ,á listabrautinni. Hún
getur einbeitt sér algjörlega að viðfangsefn-
inu.
— Hvemig hagar þú þínum vinnutíma?
— Ég byija eftir hádegið og vinn frameft-
ir, — vinn mikið um helgar. En ég vinn ekki
á jólunum!
— Þarf ekki listamaður að hafa mikinn
sjálfsaga?
— Vissulega. Ég þarf nú stundum að
beita mig ákveðnum þrýstingi til að mála,
ég neita því ekki. Stundum eru líka straum-
ar í loftinu og þá gengur þetta mjög vel.
Það gengur líka vel ef maður er hamingju-
samur, árangurinn verður þá líka betri. Og _
svo er það þetta með sjálfsalitið, það er
mjög mikilvægt hveijum listamanni. Að
vera að skapa verk og sýna, það gerir eng-
inn nema sá sem álit hefur á því sem hann
færir fram.
Listamaður þarf að vera öruggur með
sjálfan sig ef hann starfar eingöngu við það
sem hann hefur valið sér.
Kristín MARJA
Bjarniávarpar samkvæmið ogþakkar vinum og velunnurum á sjötugsafmæli sínu.
með var lokasigurinn unninn í hinni löngu
og erfíðu baráttu.
Að sjálfsögðu er freistandi fyrir mig að
rekja hér nánar vissa þætti úr hinni merku
baráttusögu lýðháskólamannanna. Það
verður þó ekki gert að sinni, aðeins sagt
að lokum, að það var samróma álit allra
baráttumanna þeirra, að til Bjama M. Gísla-
sonar hafí þeir sótt öll rök sín í baráttunni,
— rökin sem að lokum færðu íslendingum
fullan sigur.
Til að staðfesta þessi orð skal hér að lok-
um vitnað til ummæla nokkurra þjóðkunnra
lýðháskólamanna sem stóðu í fremstu
víglínu baráttunnar:
Holger Kjær: Einn af þeim mönnum sem
hafði mest áhrif á gang handritamálsins var
Bjami M. Gíslason. Hann er þekktur og
virtur meðal allra lýðháskólakennara og
þeirra stétta og stofnana sem að þeim mál-
um vinna... En stærsta framlag B.M.G.
er barátta hans fyrir því að fá íslensku
handritin heim til Islands. Þ@.ð er hér sem
danski lýðháskólinn kemur inn í myndina.
C.O.P.Christiansen beitti sér fyrir því, að
danskir lýðháskólastjórar sendu ríkisstjóm
og Ríkisþingi Danmerkur ítarlegt rökstutt
ávarp um að afhenda íslendingum handrit-
in. Ávarpið vakti mikla athygli og fékk strax
hljómgrunn hjá þeim hluta dönsku þjóðar-
innar sem stóð í traustum tengslum við lýð-
háskólana. En ennþá gerist ekkert á vett-
vangi stjómmálanna. Málamiðlunartillaga
Handritabaráttan
ar sem Bjarni var nú orðinn kunnur og virtur
rithöfundur og skáld í Danmörku, var í raun
ekkert eðlilegra og sjálfsagðara en að hann
sneri sér eingöngu að þeim listrænu störfum
það sem eftir væri ævinnar. Og hann sagði
I síðari greininni um
skáldið og
hugsjónamanninn
Bjarna M. Gíslason er
fjallað um baráttu hans
í því sem halda mun
nafni hans lengst á loft:
Handritamálinu. Einnig
er Qallað um kynningu
hans á öðrum
baráttumálum
r-
Islendinga, svo og
ritstörfum hans.
Eftir SIGURÐ
GUNNARSSON
mér eitt sinn að það hefði hann auðvitað
ætlað sér.
En oft fer margt öðruvísi en ætlað er,
og þannig fór einmitt um þessi áform Bjarna
M. Gíslasonar.
Um þetta leyti harðnaði mjög deilan um
handritin, en endurheimt þeirra hafði alltaf
verið Bjama hjartfólgið réttlætis- og metn-
aðarmál. Honum sámaði mjög málflutning-
ur ýmissa danskra vísinda- og fræðimanna
sem auðsjáanlega töluðu margir hveijir
gegn betri vitund. Og þegar út kom árið
1951 álit hinnar stjómskipuðu nefndar sem
fjallaði um þetta mál, þótti Bjarna óvænk-
ast mjög um horfur hins íslenska málstaðar.
Það var einmitt þá sem hann ákvað að
leggja skáldskapinn á hilluna um sinn. Og
síðan hefur hann helgað alla starfskrafta
sína baráttunni fyrir rétti íslendinga í hand-
ritamálinu.
Það er með hreinum ólíkindum hveiju
Bjami fékk afkastað í þessum efnum. Hann
varði miklum tíma til þess að kynna sér
sögu handritanna og skrifaði síðan hinar
kunnu bækur sínar og gagnmerku um rétt
íslendinga og hinn óvandaða málflutning
danskra andstæðinga þess, að handritin
yrðu afhent. Þá flutti hann hundruð erinda
og skráði ótölulegan íjölda blaðagreina um
málið. Og af vinum íslands var hann hvað
eftir annað kvaddur á fund þar sem hann
þreytti kappræður við hálærða prófessora
og fór þar ætíð með sigur af hólmi. Hann
kynnti einnig hinn íslenska málstað með
fjölmörgum greinum í Noregi, Svíþjóð og
Finnlandi.
En langgiftudrýgst varð þó kynning
Bjama í handritamálinu og samstarf við
lýðháskólamennina dönsku. Bjarni var sjálf-
ur lýðháskólamaður, eins og áður hefur fram
komið, og kennari um árabil við lýðháskól-
ann í Ry og hafði flutt fjölda erinda í dönsk-
um lýðháskólum um ýmis málefni íslands
og þá ekki síst handritamálið.
Lýðháskólamennimir féllust heilshugar á
rök Bjama í handritamálinu og gerðu það
að sínu eigin baráttumáli og jafnframt allr-
ar dönsku þjóðarinnar.
Og að dómi allra sanngjamra manna var
það fyrst og fremst baráttu og rökstuðningi
lýðháskólamannanna að þakka, að sigur
vannst í handritamálinu, — að danska þjóð-
þingið féllst á og samþykkti að senda
íslensku þjóðinni handritin sem gjöf. Og þar
Bomolts stöðvaði málið í bili. En þá kom
Bjami M. Gíslason umræðunum aftur af
stað með sínu rökfasta riti um íslensku
handritin og lýðháskólinn studdi hann ein-
dregið. Það var þetta samband milli B.M.G '
og danskra lýðháskólamanna sem vakti
málið á ný. Jörgensen menntamálaráðherra
bar fyrst fram á þingi lagafmmvarpið frá
Bukdahl um að afhenda íslendingum hand-
ritin sem jgjöf, og K.B.Andersen kom því í
höfn... A 70 ára afmæli Bjama M. Gísla-
sonar er fyllsta ástæða til að óska honum
til hamingju með að sigur hefur unnist í
máli því sem hann helgaði þrek sjtt og þekk-
ingu á manndómsámm sínum. Án hans og
dönsku lýðháskólanna hefði ekkert
gerst.
Jörgen Bukdahl: I bókinni „Nordiske
breve fra Jörgen Bukdahl“ er margt athygl-
isvert um handritabaráttuna. í einu þeirra
segir hann, að íslenski rithöfundurinn,
Bjami M. Gíslason, hafí fyrstur manna
stungið upp á því að handritin yrðu send
íslandi sem dönsk þjóðargjöf í fyrirlestri í
danska ríkisútvarpinu árið 1938.
Þar kemur einnig fram að Bukdahl hafi
strax orðið hrifinn af þessari hugmynd og
að C.P.O.Christiansen hafi allur orðið eins
og logandi eldur og gert hana að meginat-
riði sínu þegar hann beitti sér fyrir því að
safna undirskriftum lýðháskólamanna með
áskomn til danska þjóðþingsins um að hand-
ritunum yrði skilað.
Og í örðu bréfí segir hann bemm orðum
að þeir (lýðháskólamenn) hafi stutt sig við
rit Bjama þar sem þá vantaði i.nnsýn í
málið. Og bréfínu lýkur hann með þessum
orðum: Það er afrek Bjarna M. Gíslason-
ar eins, að hann kippti stoðum undan
öflugasta rökfærsluskjali andstæðing-
anna____Hér er átt við danska nefndarálit-
ið sem margir lærði Danir áttu þátt í.
Poul Engberg: Hann rekur í ágætri grein
í stómm dráttum sögu handritamálsins sem
hann telur einn af merkustu viðburðum í
sögu Norðurlanda og segir síðan meðal
annars: Bjarni M. Gíslason er einn af aðal-
mönnunum að baki þessa atburðar. Með
djúpum rótum í andlegri, sögulegri og skáld-
legri arfleifð sem þessi handrit eru gmnd-
völlur að, og lifandi sambandi við danskt
þjóðlíf sem varð til þess að handritin komu
heim, treysti hann sambandi milli þjóðanna.
Hann var óþreytandi að halda fyrirlestra
og skrifa greinar um májið. Em allir sem
til þekkja sammála um, að hann hafi farið
þar með sigur af hólmi. Danska þjóðin vissi
harla lítið um handritin og sterkur áróður
vísindamannanna hefði e.t.v. geta snúið all-
menningsálitinu gegn okkur. Með upplýs-
ingastarfi sínu hefur Bjarni M. Gíslason
átt mestan þátt í heppilegri lausn máls-