Lesbók Morgunblaðsins - 16.04.1988, Side 3

N
1-ggPáW
ío ® ou í*i ® ® nG ® ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Áðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Um þessar mundir heldur Elías B. Halldórsson sýn-
ingu í Galleríi Borg og stendur hún fram til 19. þ.m.
Elías er kunnur abstraktmálari, en bregður fyrir sig
landslagsmálverki eins og myndinni á forsíðunni, sem
hann nefnir Hjari veraldar. Myndefnið er ættað frá
Austfjörðum, segir málarinn; sjálfur er hann fæddur
og uppalinn á Borgarfirði eystra. Um árabil hefur
Elías búið á Sauðárkróki, en er nú fluttur í Kópavog-
inn og stefnir að stórri sýningu að ári.
Tjörnin
virðist ekki hafa verið í miklum metum hjá bæjarbúum
hér fyrr meir, eftir því sem Guðjón Friðriksson sagn-
fræðingur segir í fyrstu grein í greinaflokki um Tjörn-
ina. Sannleikurinn er sá, að sorp frá bæjarbúum rann
beint út í hana og lagði óþefinn af henni yfír bæinn.
Þótt sumum skásta lausnin að þurrka hana upp.
er nafn sem myndlistarunnendur þekkja vel. Þetta
nafn bar hátt á sjötta áratugnum, þegar menn horfðu
til Parísar eftir nýjabrumi. Nú er Soulages orðinn 69
ára og verður hér á ferðinni með sýningu í Listasafni
Islands. Af því tilefni hefur verið þýtt viðtal við hann,
þar sem rætt er um grafíktækni hans.
Ferðablað
fjallar m.a. um stefnumótun í norskum
ferðamálum, för ungmenna til Leysin í sviss-
nesku Ölpunum þar sem þau sváfu í snjó-
húsi, 1000 ára afmæli Dyflinnar o.fl.
SVERRIR
HARALDSSON
Hringrás
Þú varst aldraður maður,
sem andaðist
eins og gengur.
Og öllum fannst æviþráður þinn
slitinn sundur.
En sömu nótt fæddist
lítill, lasburða drengur
og lífið hélt áfram
með leyndardóm sinn
og undur.
Því lífið er hringur
úr mannlegum örlögum
ofinn.
Og alltaf er til þess að hugsa
svolítið gaman.
Þó féllirðu í valinn
var ferill hans ekki
rófinn.
Þú fæddist bara aftur
og tengdir endana saman.
Höfundur er prestur á Borgarfiröi eystra.
Eru íslenzk heimili
orðin að ensku-
mælandi bíósölum?
Finni, sem búsettur. hafði
verið á annan tug ára í
Svíþjóð, sagði mér, að
sænska væri orðin honum
tungutamari en finnska.
Sænska væri vélrænt mál
og auðvelt í notkun, en í
fínnsku reyndi mikið á hugvit, þegar menn
vildu koma orðum að hugsun sinni, því að
málið væri myndríkt og eiginlega listrænt.
Til þess að hafa það fyllilega á valdi sínu
yrðu menn að nota það stöðugt.
Ég kann ekki finnsku, en mér datt í hug,
að eitthvað slíkt mætti einnig segja um
íslenzku borið saman við norsku, dönsku
,,g sænsku. Ég verð aldrei fullnuma í
íslenzku, þótt ég hafi mig allan við og þyki
námið heldur skemmtilegt.
íslenzkan hefur alla tíð verið allsráðandi
á íslandi, ef undan er skilið helgimál kaþ-
ólsku kirkjunnar. Erlendir embættismenn
fengu aldrei að nota eigin tungu í skiptum
við landsmenn. Það var ekki fyrr en eftir
að íslendingar höfðu sagt sig úr lögum við
Dani, að danska varð skyldunám i skólum
hér. Svo liðu tveir áratugir, en með tilkomu
sjónvarpsins fór enska að hljóma flest kvöld
á heimilum landsmanna, og stöðugt lengist
sá tími, sem enska klingir í eyrum á heimil-
unum.
Færeyingar hafa frá því að þeir fengu
sjálfstjórn árið 1946 haft rétt til að taka í
sínar hendur ýmis mál, sem Danir ráða nú,
en með því skilyrði, að þeir tækju á sig
kostnaðinn. í barnaskólunum er kennt á
færeysku. Framhaldsskólarnir eru enn und-
ir danskri lögsögu. Háskólamenntaðir Danir
fá margir ekki starf við sitt hæfi í Dan-
mörku og sækja því um kennarastöður í
Færeyjum og fá þær gjama, en færeyskir
kennarar verða út undan. Fyrir vikið fer
kennsla að miklu leyti fram á dönsku í
færeyskum framhaldsskólum.
Töluvert er gefið út af færeyskum barna-
bókum, en lítið af unglingabókum. Færeysk-
um unglingum þykja færeyskar ungl-
ingabækur gamaldags og lesa heldur ungl-
ingabækur á dönsku, máli framhaldsskól-
anna. Styrkur íslenzkunnar sem þjóðtungu
er, að hún hefur verið fullgild á öllum svið-
um, þ. á m. sem unglingamál. Hér verður
þó að undanskilja sjónvarpið. Þar hefurþjóð-
tungan aldrei verið fullgild.
í Bretlandi og Bandaríkjunum er svo til
allt erlent sjónvarpsefni talsett. Það er auð-
vitað gert af tillitssemi við áhorfendur, en
ekki af því, að ráðamenn stöðvanna óttist,
að enskt mál bíði af því tjón, að það lítið,
sem flutt er af efni, sem tekið er upp á
erlendum málum, sé flutt án þess að tal-
setja það á ensku. Eins er í Þýzkalandi og
Frakklandi, að erlent sjónvarpsefni er tal-
sett á þjóðtungunum.
Nú er farið að talsetja bamaefni hér. Þá
er svo komið, að íslenzka þykir ekki hæfa
í sjónvarpi fullorðna fólksins, heldur aðeins
handa óvitunum. Hvemig ætli bömin muni
líta á það? Munu þau telja íslenzkt mál
óvitamál, sem þau þurfi sem fyrst að þrosk-
ast frá?
Þegar á það hefur verið minnzt að gera
íslenzkt mál fullgilt sem sjónvarpsmál með
talsetningu, hafa komið fram andmæli gegn
því, svo sem það, að ekki sé hægt að hugsa
sér að sjá John Wayne tala spænsku eða
ítölsku. En með stórþjóðunum á almenning-
ur ekki þessa viðkvæmni, og engum þykir
neitt að því hér að sjá kunningja okkar,
íslenzka leikara, á sviði í framandi gervi í
verkum, sem samin eru á erlendum málum,
svo sem að sjá bandarískan sölumann tala
hreina íslenzku.
Kunnugur maður segir talsetningu kosta
um það bil tífalt meira en textun. Textun
er ódýr, og því er þetta ekki mikill kostnað-
ur. En hver á að borga? Þjóðin heldur úti
hundruðum íslenzkukennara, án þess að
nemendur greiði sjálfír kostnaðinn. Raunar
má telja flesta kennara landsins íslenzku-
kennara. Þjóðin leggur stórfé til þjóðleik-
hússins umfram það, sem leikhúsgestir
greiða. Musteri íslenzkrar tungu var það
kallað, þegar það tók til starfa. íslenzkan
á ekki að vera musterismál, heldur mál
heimilanna. Kostnaðurinn við að talsetja
allt sjónvarpsefni og láta þannig íslenzku
hljóma aftur sem aðalmál á heimilunum
mundi áreiðanlega skila miklu betri ái’angri
sem óbein kennsla í þjóðtungunni en sama
fjárhæð til íslénzkukennslu í skólum og til
Þjóðleikhússins á fjárlagalið menntamála-
ráðuneytisins. Með almennri sjónvarpseign
er hið eiginlega þjóðleikhús komið inn á
heimilin. Það nístir mig að hugsa til þess
að setustofur íslenzkra heimila skuli vera
orðnar að enskumælandi bíósölum.
Ég ætla að vona að menn fari ekki að
telja eftir kostnaðinn við talsetningu og
geri lítið úr mikilvægi þess, að íslenzka sé
það mál sem helzt heyrist á heimilum lands-
manna. Það væru einstæðar hugmyndir um
tungumálagáfur þjóðarinnar að búast við
því, að þjóð geti gert sér tungu sína tama
á öllum sviðum án þess að eiga henni að
venjast í dægrastyttingu sinni. Færeysk
ungmenni kunna færeysku til að lesa fær-
eyskar unglingabækur, en þeim þykja þær
gamaldags, enda vanastir dönsku í skólun-
um. íslendingar kunna enn að heilsast og
kveðjast og slá botn í mál á íslenzku, en
gera það sámt margir heldur á hinu nýja
dægrastyttingarmáli þjóðarinnar.
Björn S. Stefánsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 16. APRÍL 1988 3