Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1987, Blaðsíða 12

• þetta er nú allt og sumt. Útgefíð safn af
bréfum Dave Amasonar yrði heldur leiðinleg
lesning (hlær).“
„Ritstörfín eru heldur einmanaleg iðja.
Maður vinnur einn mánuðum saman og
svo löngu síðar, kannski átta eða tíu
mánuðum síðar er loksins gengið fyrir
útgefanda. En þú hefur einnig skrifað
leikrit upp á sfðkastið og það starf ætti
■ ekki að vera eins einmanalegt, meira um
samvinnu. Hvemig líkar þér það?“
„Vinnubrögð mín við leikritasamningu
eru ef til vill frábrugðin vinnubrögðum
flestra þeirra hér í Norður-Ameríku sem
fást við að skrifa leikrit. Ég starfa með leik-
húsinu sjálfu og með leikhúsfræðingnum
samkvæmt hinu evrópska módeli. Ég skuld-
bind mig til að leikritið verði sett á svið,
svo að jafnvel áður en ég byija að skrifa
er frumsýningardagurinn ákveðinn.
í upphafí kem ég fram með hugmynd
eftir langar samræður við leikstjórann, sem
í þessu tilviki er Kim McCaw og leikhús-
fraeðingurinn er Per Brask. Upphaflega
hugmyndin er mín og svo kryfjum við hug-
myndimar sameiginlega jafnvel í tvo heila
daga. Síðan fer ég og kem svo aftur með
uppkast og við ræðum saman, skilgreinum
og veltum fyrir okkur frá öllum hliðum. Svo
fer ég og kem aftur með annað handrit og
í þetta sinn köllum við til hóp leikara, við
lesum yfír og brjótum til mergjar og enn
fer ég og kem aftur með enn annað hand-
rit og við köllum til fleiri leikara, og ég
skrifa aðra gerð. Á sirka sjötta handriti
höfum við æfíngu og svo skrifa ég enn
fleiri gerðir."
„Skrífar þú á tölvu?"
' „Já, á tölvu. Verk sem gera þarf á svona
margar breytingar og endurprentanir lít ég
á sem uppkast. Frá því í júní eru drögin
orðin níu, og tíunda uppkastið með loka-
breytingunum verður það sem við sýnum.
Við höfum undanfarið verið á æfingum
og í þeim tilfellum þar sem leikrit er skrifað
á þennan hátt, en ekki í hópvinnu eins og
algengt er um norður-amerísk leikrit í dag,
þá verður að gera miklar breytingar í fyrstu
vikunni sem æft er, því það er raunar ekki
fyrr en þá sem maður kemst að því hvort
hlutimir ganga eða ekki, hvort allt fellur
saman."
„ Um hvað fjallar leikritið?"
„Þetta nýja leikrit hefur hlotið titilinn
„Dewline". Eg nota Distant Early Waming
line (röð ratsjárstöðva sem liggur þvert yfír
Norður-Kanada) sem myndlíkingu. DEW—
línan á að gera okkur viðvart um yfírvofandi
skapadóm ef rússnesku flugskeytin koma.
Ég Qalla um hóp fólks, sem er komið fast
að fertugu eða er rúmlega fertugt og er
farið að sjá hilla undir dauðann á sínum
eigin radarskermum og af þeim sökum fer
að bera svolítið á undarlegri hegðun hjá
þessu fólki. Einn þeirra er Billy, sem er
kominn til baka frá því að vinna sem raf-
virki við DEW-línuna. Hann snýr aftur heim
úr einangruninni við DEW-línuna og hefur
sjúkdómsgreint sjálfan sig á þann máta að
hann sé með heilaæxli. Hann ákveður að
fremur en fara heim til konu og bama og
kaupa nýja húsið, eins og þau höfðu ráð-
gert, þá skuli hann fara suður til Dallas,
Texas, til að deyja."
„Hvers vegna til Dallas?“
„Billy er einlægur aðdáandi Johns
Kennedy. Kennedy var síðastur manna til
að standa upp í hárinu á Rússunum og
hann er fulltrúi nokkurs konar karlmanns-
ímyndar, sem var ríkjandi á árunum í kring-
um 1960, og Billy fínnst nú vera dauð.
Fyrst fer hann heim til bróður síns í
Winnipeg. Bróðirinn hræðist einnig dauð-
ann. Hann heldur alltaf að hann sé í þann
veginn að fá hjartaslag og fer stanslaust í
rannsóknir. Vegna hlægilegs misskilnings
heldur hann að konan haldi fram hjá sér
svo að „dauðinn" í hjónabandinu er einnig
yfírvofandi. Yngri systir konunnar hans
verður ástfangin af Billy og eftir að Billy
leggur af stað til Dallas fylgja þau á eftir
honum hvert af öðru og í öðrum þætti eru
þau öll saman komin á akri í Norður-
Dakóta í námunda við neðanjarðarbyrgi
mitt á meðal amerískra hervæðingarvopna. “
„Ég held að flestum í Winnipeg sé Ijóst
að ! Norður-Dakóta er að fínna eitt
stærsta safn kjamorkuvopna í öllum
heiminum. Ég hef lesið af ef Norður-
Dakóta segði sig úr ríkjasambandinu við
Bandaríkin yrði það þriðja stærsta kjarn-
orkuveldi heims.“
„Já, það er rétt, 300 Minuteman-neðan-
jarðarbyrgi og í hveiju þeirra þrír kjamaodd-
ar, sem hver er tíu sinnum stærri en bomban
sem varpað var á Hírósíma. 9.000 sinnum
meiri kaftur en í Hírósíma. Það er hryllilegt
að hugsa til þess.“
„Hver er boðskapur verksins?“
„Ef þú kryfur það til mergjar, þá er rök-
semdafærslan, sem liggur að baki, sú, að
hver einstaklingur í leikritinu á sér sína
sérstöku sögu, einhveijar persónulegar von-
ir sem hafa bmgðist. Og af því stafar
óhamingja þeirra, því þó að við hrærumst
öll í einhvers konar tilbúnum sögum, þá er
þeirra skáldskapur tengdur dauðanum. Þau
hrærast öll í óhamingjunni og það býður
ekki uppá neina framtíð. Boðskapurinn felst
í því hvemig þau nálgast nýja sögu, nýjan
skáldskap, sögu hinnar sameinuðu heildar
þar sem þau geta lifað jafnvel við það að
bombunni verði hugsanlega varpað hvenær
sem er. Lykilspumingin er: „Hvers konar
lffí lifum við þar sem hún fellur?" „Hvemig
ætla ég að veija því sem eftir er af lífi
mínu hvort heldur ég á eftir sex mánuði
eða sex klukkustundir." Frammi fyrir þess-
ari tilvistarspumingu stöndum við öll.“
„í sögu þinni Þvottavélinni er einnig að
fínna persónu, sem berst í fjandsamlegu
umhverfí og verður að gera ýmislegt upp
við sig. Mér skilst að gerð hafí verið sjón-
varpskvikmynd eftir þeirri sögu. “
„Já, Þvottavélin er byggð á smásögu
eftir mig (úr smásagnasafninu 50 Stories
and a Piece of Advice). Hún gerist í New
Brunswick og fjallar um mann sem á í höggi
við nokkuð galinn þvottavélaviðgerðarmann.
Kvikmyndin er þannig til orðin að Gene
Walz, prófessor í kvikmyndadeildinni hér
við háskólann, notaði söguna sem verkefni
við kennslu í gerð kvikmyndahandrita —
honum þótti hún búa yfír eiginleikum sem
hæfðu vel í kvikmyndagerð. Eftir nokkum
tíma fannst honum hann eins mega reyna
þetta sjálfur, svo að hann skrifaði handrit
og sendi í samkeppni á vegum Winnipeg
Film Group — og vann. Síðan seldi hann
CBS handritið, fékk styrk frá Telefílm
Canada — 200.000 dollara fjárstyrk til að
gera hálftíma kvikmynd. Ég get því miður
ekki séð hana þegar hún verður fmmsýnd,
því þá verð ég farinn til Frakklands."
„Er rétt að þú sért að fara til Frakklands
til að byija á skáldsögu?“
„Já, skáldsagan, sem mig langar til að
skrifa, gerist að hluta til í fyrri og síðari
heimsstyijöldinni og mig langar til að sjá
sumar vígstöðvanna þar. Skáldsagan, sem
ég hef í huga, en hef raunar starfað sáralít-
ið að ennþá, spannar fímm kynslóðir. Hún
hefst á íslandi árið 1870 og nær svo fram
á okkar tíma. Fylgt verður einni fjölskyldu
sem „þjáist" af völdum sögunnar á sama
hátt og aðrar fjölskyldur „þjást" af með-
fæddum sjúkdómum. Það vill þannig til að
þau lenda í þungamiðju þeirra atburða, sem
hafa skapað kanadíska sögu, og það hefur
mikil áhrif á líf þeirra."
„Byggirþú að einhvetju leyti á sögu þinn-
ar eigin fjölskyldu?"
„Ég reikna með að ég byggi þessa sögu
af eðlilegum ástæðum að einhveiju leyti á
sögu hennar. Ég hef komið til íslands og
heimsótt þá staði sem fólk mitt kom frá.
Að vísu ól fjölskylda mín sinn aldur á Gimli
þar sem svo margir íslendingar námu land,
þannig að vitanlega verður komið þar við.
Ég hef ekki hugsað mér að byggja hana á
lífí neinna sérstakra úr fjölskyldunni en
ætla að nota reynslu þeirra og lífssam-
hengi.“
„Eru foreldrar þínir fæddir í Kanada?"
„Já, jafnvel afí minn og amma eru fædd
í Kanada. Langafi minn kom hingað frá
íslandi árið 1975 þegar hann var sautján
ára.“
„Og þú ólst upp á Gimli?“
„Já á bóndabæ í nágrenni Gimli."
„Talaðir þú íslensku í uppvextinum’“
„íslenskan var mikið töluð. Ég dvaldist
löngum á bæ afa míns því hann bjó rétt
hjá okkur, en samt úti í sveitinni. Ég man
á engjunum með afa mínum og frændum
og þeir töluðu íslensku. Útkoman varð sú
að íslenskan, sem ég talaði, var nokkurskon-
ar „Qósamál". Það var ekki svo slæmt í
sveitinni, en þurfí ég að taka þátt í bók-
menntaumræðu þá fer í verra. Ég er feiminn
við að tala því mér fínnst ég svo stirður í
málinu, en þegar ég var á íslandi, og í þau
fáu skipti sem ég rakst á fólk sem ekki
talaði ensku, þá dugði íslenskan mér til að
halda uppi samræðum."
„Það er engu líkara en reynsla þín af
sveitalífínu hafi orðið þér innblástur í það
Ijóð sem gefur nýjasta ljóðasafni þínu
heiti. “
„Jú. Ljóðasafnið heitir Skrag og aðal-
ljóðið er langt ljóð um sveitahund og á sér
rætur í umhverfí uppvaxtaráranna. Það er
samnefnari fyrir alla þá sveitahunda sem
ég hef þekkt. Grátbroslegt háð um sveita-
hund, sem er nokkurs konar fasisti eins og
allir hundar í sveit og líta á eigendur sína
sem óforbetranlega ónytjunga, sem alltaf
séu að skipa þeim fyrir verkum."
Samtalið birtist í tímaritinu Icelandic
Canadian. Þýðingu gerði Margrét Björg-
vinsdóttir.
Þvottavélin
SMÁSAGA EFTIR DAVID ARNASON
etta er sönn saga, hvert orð, en áður en ég
hef frásögnina verð ég að segja þér svolítið
frá sjálfum mér. Þetta gerðist fyrir nokkrum
árum, þegar ég bjó um skeið í New Brunswick.
Ég var eiginlega sú persónugerð sem þér
kemur í hug við lestur auglýsinga í enskum
dagblöðum, það er að segja fólk sem notar
smáauglýsingadálka m.a. til að gefa til
kynna að það lesi New Statesman. Ég er
enn áskrifandi, en nú aðallega vegna kross-
gátuþáttanna. Með þessu er ég að segja þér
að ég var harður vinstri maður. Ég vann
við kosningamar í Manitoba þegar Ed
Schreyer og nýdemókratar sigruðu. Þú skil-
ur betur hugsjónastefnu mína þegar ég segi
þér að við komuna til Fredericton fór ég
strax að vinna að því af alhug að fá nýdemó-
krata kosna á þing, en á því voru jafn
miklar líkur og að koma að flokki sem vflaði
ekki fyrir sér að hafa kynvillu, íkveikjur og
nauðganir á stefnuskrá sinni. En það skipti
svo sem ekki máli, því í öllu fylkinu var
ekki einlægan nýdemókrata að fínna.
í flokknum voru óánægðir framsóknar-
menn og íhaldsmenn, ásamt fáeinum
maóistum, trotskíistum og skoskum mót-
mælendaprestum. Frambjóðandinn sem ég
vann fyrir reyndist leigja út íbúðir í fátækra-
hverfum og hafði af einhveijum misgáningi
útnefnt sjálfan keppinaut sinn, frambjóð-
anda fijálslyndra, til kosninga á þing. Við
héldum ráðstefnu þar sem við gerðum tillög-
ur um afnám herskyldu, löggildingu
maríúana og fijálsar fóstureyðingar. Það
er jafnvel hugsanlegt að við höfum gert
jákvæða samþykkt um jafnrétti kvenna og
karla, ég man það ekki. Hvað sem því líður,
þá reyttum við forystumenn flokksins svo
til reiði að ég var rekinn úr flokknum og
tilkynnt með ábyrgðarbréfí að ég yrði að
sækja aftur um inngöngu til valnefndarinn-
ar, sem síðan skæri úr um heiðarleika minn.
Ég andaði léttar og hætti afskiptum af
stjómmálum.
Ári síðar hafði ég lært heilmargt um lifn-
aðarhætti í strandfylkjunum við austur-
strönd Kanada. Framar öllu öðru hafði ég
þó komist að raun um fallvaltleik véltækn-
innar. I Fredericton var ekki gert við vélar.
Þar eru að vísu fáein viðgerðarverkstæði,
en þau taka einungis á móti hlutum sem
síðan er haldið í nokkrar vikur og svo skilað
í sama ástandi og þeir voru áður. Að því
búnu er farið fram á óhóflega greiðslu sem
ég reikna með að sé fyrir geymslu og þar
með er komið að þvottavélinni minni.
Það byijaði svosem nógu sakleysislega
með blettum í hvítu skyrtunni minni. Konan
mín hreytti nokkrum illkvittnum skýringum
á tilvist þeirra, en að lokum bárust böndin
að olíuleka í þvottavélinni minni. Þegar ég
segi þvottavél, þá vil ég að þú skiljir að ég
er ekki að tala um gamaldags þvottavél
með handvindu. Þetta var besta gerð af
sjálfvirkri þvottavél frá General Electric,
með 32 stillingum og einni betur til að spara
sápu.
Ég hristi vélina nokkrum sinnum og pot-
aði með skrúfjáminu mínu í nokkra staði
sem mér virtust líklegir til að bila, en brátt
varð ljóst að ég yrði að fá aðstoð fag-
lærðra. Ástæðan til þess að ég sagði þér
áðan frá hugsjónastefnu minni er einmitt
sú að fá þig til að skilja hvemig á því stóð
að ég fékk Elwood Crooke sem viðgerðar-
mann.
Ég ákvað semsagt að meinleg reynsla sem
ég hafði orðið fyrir með önnur heimilistæki
hefði orðið mér nægileg. Ég tek sem dæmi
sjónvarp sem tók sex vikur að gera við og
sýndí samt ekki mynd á skjánum nema
snemma að morgni, straujám sem dæmt
var úr leik eftir aðeins tveggja vikna notk-
un, eldavél með tveim biluðum hellum og
framleiðandinn kominn á hausinn að því er
viðgerðarmaðurinn sagði, þó þeir auglýstu
um allt land.
Ég útskýrði fyrir konunni minni að vanda-
mál okkar lægju í því að við hefðum skipt
við of stór verslunarfyrirtæki og, af skiljan-
legum ástæðum, væri stolt handverks-
mannsins að engu orðið á þeim vettvangi.
Brögðóttir kapitalistamir sem ráku fyrir-
tækin sem ég hafði afhent biluðu heimilis-