Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1987, Blaðsíða 7

GEORGÍA OTŒEFFE
OG ALFRED STIEGIJTZ
Um líf og list GEORGIU
O’KEEFFE. II. hluti
Georgía O’Keeffe lýsir á fagran og einfaldan hátt kynnum sínum af Alfred
Stieglitz í bókinni sem Metropolitan-safnið gaf út í samvinnu við „Viking
Press“ og hún telst sjálf höfundur að. Þar kemur í ljós, að áhrif hans ná
alveg aftur til ársins 1908, og að henni voru ennþá í ljósu minni tildrögin
að því, er hún sá hann fyrst.
Eftir
BRAGA ÁSGEIRSSON
Löngu síðar: Georgia O Keeffe og Alfred Stieglitz i New York, 1942.
Hún hafði farið með tveim eða þrem fé-
lögum sínum a Art Students League að
skoða teikningar eftir Rodin í sýningar-
húsnæði, er var nefnt „291“, eftir götunúm-
erinu á Fimmtu tröð, þar sem það var til
húsa.
Ferskur nýfallinn snjór þakti New York-
borg, er skólafélagarnir gerðu sér ferð á
eina staðinn í New York-borg, þar sem
núlistir voru sýndar og hægt var að nálgast
slfkt.
Hópurinn gekk upp tröppumar að aðal-
dyrunum, tók svo litla lyftu og kom inn í
tómt herbergi með gluggum í bakgrunnin-
um. Stieglitz kom um leið út úr myrkvaklefa
með nokkrar ljósmyndir í hægri hendi —
vatnið draup á gólfið. Úfið dökkt hárið stóð
beint upp í loftið, sem gerði það að verkum,
að andlit hans sýndist frekar mjóslegið.
Hann starði á okkur á fremur óvinsamlegan
hátt, þegar við sögðumst vera komin til að
skoða Rodin-teikningamar. Glápti reiðilega
á hópinn líkt og of margir hefðu spurt hins
sama á undan okkur.
Á leiðinni niður í sýningarsalina barst
talið að því, að heyrst hefði, að hann væri
mikill rökfræðingur og mælskusnillingur,
og sumum lék forvitni á að sannreyna það.
Þegar þeir hófu samræðumar, sneri ég mér
að því að skoða teikningar Rodins, en heyrði
hávært tal álengdar, háværara og hávær-
ara, þar til það varð ofsafengið. Fyrir mig
voru teikningamar ómerkilegt hnoð. Ég
gekk inn í fjarlægasta herbergið og beið —
ég var þreytt og óskaði ekki eftir að hlusta
á málæðið, það var enginn stóll til að sitja
á — ekkert annað að gera en að standa og
bíða, þar til við að lokum fómm. Þegar við
gengum upp götuna leit út fyrir, að þeir
hefðu fengið duglega flengingu, en þeir
voru hreyknir af þeim fáu setningum, sem
þeim hafði tekist að koma að.“
Þannig mundi þá hin tæplega níræða
kona eftir fyrstu kynnum sínum af væntan-
legum sambýlismanni og eiginmanni til
dauða hans. Hún var þá 21 árs, en hann 44.
Jafngamall Móður
Hennar
Svo kemur merkilegur og fróðlegur kafli
og best fer á því, að Georgía hafí sjálf orð-
ið: „Árið 1914, þegar ég var við nám í
Kólumbíu-háskólanum, fór ég með nokkmm
vinkonum mínum á „291“ enn á ný. Þá var
þar sýning á teikningum eftir Braque og
Picasso. Vinkonur mínar fóm að tala við
Stieglitz — frekar illa tilhafða og undarlega
útlítandi persónu — sem spurði vinkonur
mínar svo nærgöngulla spurninga, að ég
hrökklaðist á brott og varð hugsað „þetta
er ekkert fyrir mig. Látum þau tala, ef þau
óska þess“. — Stieglitz var örvandi persónu-
leiki. Barátta hans snerist fyrst og fremst
um ameríska listamenn — ljósmyndara,
myndhöggvara og málara. Hann vildi, að
þeir yrðu viðurkenndir og vel launaðir. Á
þeim tíma var frönsk list miklu meira spenn-
andi en amerísk, en hann taldi, að eitthvað
áhugavert og mikilvægt ætti eftir að koma
frá amerískri list. Og hann valdi einn af
öðmm, sem hann áleit að ætti framtíð fyrir
sér, og gerði sitt besta til að gera honum
fært að vinna og njóta sín.
Soinna, eða 1916, fór ég ein að skoða
sýningu á verkum (Mardsen) Hartleys. Það
vom myndir hans úr stríðinu og vom líkast-
ar lúðrasveit í litlu herbergi. Stieglitz tók
fram nokkrar af eldri myndum Hartleys frá
Maine, sem vom fullkomnar andstæður
þeirra á veggjunum. Þar á meðal var ein
dökk, sem mér leist mjög vel á — hann
ýtti henni til mín og sagði: „Taktu hana
heim, ef þú vilt. Ef þú verður þreytt á
henni, komdu með hana aftur.“
Þetta var eftir að Anita Pollitzer hafði
sýnt Stieglitz myndir Georgíu og þannig
hófust náin kynni þeirra, seinna nafnkennd-
ustu listakonu á sviði málaralistar í
Bandaríkjunum og eins frægasta Ijósmynd-
ara aldarinnar og velgjörðarmanns fjölda
núlistamanna og brautryðjanda nýviðhorfa
í Vesturheimi.
— Stieglitz var nákvæmlega þrem vikum
eldri en móðir Georgíu, með grátt yfirvara-
skegg og mikið úfið hár, sem var tekið að
grána. Hún hefur sennilega tekið kolteikn-
ingar sínar með sér i það sinnið, því hann
talaði í sífellu um þær. Hann hafði beðið
fyrir þá orðsendingu til hennar, að þetta
væri það fínasta, sem hann hefði lengi séð
á 291 á þessu sviði myndlistar. Hann hélt
áfram að dást að þeim og því undursamlega
sköpunarverki, sem honum þótti birtast í
höfundinum. Sýndi vinum sinum þær, m.a.
ungum rithöfundi, Herbert Seligman að
nafni, og hrifning hans var ótvíræð. Eftir
að hafa tekið niður sýningu Marsden Hart-
leys og á tíma, er gagnrýnendur höfðu
yfirtekið borgina yfir sumartimann, hengdi
hann tíu myndir hennar upp í sýningarsaln-
um ásamt abstrakt-myndum eftir tvo unga
málara. Vanrækti aftur á móti að segja
Georgíu frá þvi. — Dag nokkurn er Georgía
var að snæða í veitingabúð skólans, kom
stúlka aðvífandi að borði hennar og spurði,
hvort hún væri „Virginia O’Keeffe". Hún
svaraði neitandi, og stúlkan bætti þá við,
að einhver með þessu nafni væri að sýna á
291.
„ Varð Einfaldlega Að
SÝNA ÞÆR ...“
Georgía skynjaði á augabragði, að þetta
væri sýning á verkum hennar og að Stieg-
litz hefði leyft sé að hengja upp hinar mjög
svo persónulegu teikningar án leyfís og án
þess að spyrja hana, auk þess að afbaka
nafnið. Henni fannst of langt gengið og var
sárlega móðguð — ef ætti að sýna slíka
hluti almenningi, fannst henni hún ætti
a.m.k. að bera eitthvað úr býtum.
Bálreið tók hún stefnuna á 291, en Stieg-
litz var fjarverandi í það sinnið. Hún tók
eftir því, að myndimar héngu á besta staðn-
um í stærri salnum í vandaðri lýsingu og á
stall í miðju herberginu var gerviblómum
fagurlega raðað í látúnsflösku.
Nokkrum dögum seinna kom hún aftur
og hitti þá Stieglitz og spurði umsvifalaust,
með hvaða rétti hann sýndi þessar teikning-
ar og krafðist þess, að þær væru teknar
niður. Stieglitz starði á hana á sinn sér-
staka einbeitta hátt, rýndi á hina tágrönnu
ungu konu, sem var klædd í svart frá toppi
til táar og með hjárænulegan hvítan háls-
kraga. „Myndir þínar eru svo undursamleg-
ar, að ég varð einfaldlega að sýna þær,“
byijaði hann að segja. „Það er aðdáanlegt,
hvemig þú hefur opnað þig líkt og blóm.
Þetta er eftirtektarvert, sérstaklega fyrir
amerískar konur."
Hann spurði hana hvaðan hugmyndimar
kæmu, og hún svaraði að þær kæmu þegar
hún hefði höfuðverk. Hann spurði um annað
og hún tók að útskýra það, en hætti og
spurði bitur: „Álítið þér mig fífl?“ — „Hugs-
anlega gerir þú þér ekki Ijóst, hvað þú hefur
gert,“ svaraði hann. Stieglitz hélt áfram að
tala um hríð, en Georgía var þögul. Þegar
hann loks tók sér hlé til að anda, spurði
hún, hvað hann ætlaðist fyrir með myndim-
ar, þegar sýningunni væri lokið. Hann
svaraði, að hann tæki fulla ábyrgð á þeim
og óskaði eftir fleirum.
MYNDIR EFTIR KVENMANN!
— Stieglitz hafði sagt fyrir, að myndimar
myndu valda uppnámi og hafði rétt fyrir
sér. Það barst fljótt út meðal kunnáttu-
manna, að það væri eitthvað að sjá á 291,
og forvitnir streymdu að. Suma óaði við,
að myndir eftir óþekktan kennara af kven-
kyni væm hengdar upp á sama vegg og
borið hafði uppi Picasso, Braque og Céz-
anne, — þótti það fjarstæðukennt og
hlægilegt. En kvenleg tilfinning, svo sem
hún kemur fram hjá Georgíu O’Keeffe verð-
ur konum tilefni skeleggra viðbragða, sagði
hinn baráttuglaði kvenskörangur Mabel
Dodge og hvatti sálkönnuði til að skoða
sýninguna.
Frægur gagnrýnandi og baráttumaður
fyrir brautargengi núlista sagði myndirnar
afhjúpa löngun til að eignast barn, sem
væri prýðilegt. Margir móðguðust út af
barnalegum kynóram, sem þeir þóttust sjá
í myndunum burtséð frá listrænu innihaldi
og öðram þóttu þær of skreytikenndar. Jafn-
vel fór hrollur um ýmsa sanna unnendur
lista, sem tóku ákveðna siðferðilega af-
stöðu. En það sem máli skipti var, að
sýningin vakti gríðarlega athygli og var
fyrsti ótvíræði sigur abstraktlistar, síðan
hún yfirhöfuð kom fram.
Stieglitz naut þess að vera enn á ný mið-
punktur uppþots. Hann áleit, að list væri
tjáning ^júpra tilfinninga, og færði rök fyr-
ir því, að ástþrunginn kraftur skyldi einnig
virkjaður í Ameríku og listin losuð undan
oki hinnar púrítönsku arfleifðar til að frelsa
listamenn landsins. Hann varði eindregið
teikningar Georgíu og reyndi að vemda hinn
unga listamann frá misvitra hvísli skoðend-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21.NÓVEMBER 1987 7