Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1987, Blaðsíða 5

næstunni verður gefíð út 1. bindið af 9 í bókaflokki sem heitir
A íslensk þjóðmenning og afmarkast við bændasamfélagið forna.
Bókaútgáfan þjóðsaga gefur verkið út. 1. bindið ber undirtitil-
■i. JLjnn Uppruni og umhverfí og er hugsað sem inngangur að
ritverkinu. Efni þess skiptist í 7 aðalkafla. Fyrsti kaflinn fjallar um
uppruna íslendinga og íslenskrar menningar og standa þrír höfundar
að honum, þeir Stefán Aðalsteinsson sem skrifar um líffræðilegan upp-
runa íslendinga og uppruna húsdýranna, Þór Magnússon sem skrifar
um vitnisburð fomminja og Haraldur Ólafsson um norska og íslenska
samfélagsskipan. Aðrir kaflar bera yfírskriftir sem hér segir: Upphaf
íslandsbyggðar eftir Harald Ólafsson, Myndun og mótun Islands eftir
Þorleif Einarsson, Þróun lífríkis íslands eftir Sturlu Friðriksson, Veður-
far á íslandi eftir Pál Bergþórsson, íslenski torfbærinn eftir Hörð
Ágústsson og Ljósfæri og lýsing eftir Guðmund Ólafsson. Frosti F.
Jóhannsson ritstýrir verkinu.
Undirtitlar annarra binda eru sem hér segir: Jarðyrkja og kvikfjár-
rækt, Veiðiskapur, Heimilisstörf, Trúarlíf og alþýðuvísindi, Kvæða- og
sagnaskemmtun, Sjónmenntir, Samgöngur og félagslíf og Fólkið í bæn-
dasamfélaginu. U.þ.b. 50 fræðimenn skrifa ritverkið.
Efnið sem hér birtist 'er úr kafíanum íslenski torfbærinn sem tekur
mest rúm í 1. bindinu. Það fjallar um þróun húsaskipunar að Laufási
við Eyjaf/arðarströnd frá 1559 fram um síðustu aldamót. Þetta dæmi
er hér valið vegna þess að það gefur í stuttu máli skýra mynd af því
hvemig torfbærinn þróaðist á tæpu 400 ára tímabili. Helsta einkenni
þessarar þróunar var það að hlutverk aðalvistarvera, eins og skála og
stofu sem voru fremst húsa, breyttist og sjálf baðstofan sem var aftast
í bæjarþorpinu varð aðalíveruhúsið. Samhliða þessari þróun var fram-
húsum snúið og settar á þau burstir eins og sjá má á þeim torfbæjum
sem enn standa uppi. Þessi húsaskipan er stundum nefnd gangabær
og sú sem á undan fór þjóðveldisbær, en þá skipan þekkja margir frá
Þjóðveldisbænum í Þjórsárdal (mynd bls. 6) sem reistur var í tengslum
við 1100 ára afmæli íslandsbyggðar.
eru nú fjórar (16—19) og innangengt í allar
þær er sunnan skála liggja. Eldhúsið (7) er
á sama stað en þilið fyrir framan það er
horfíð. Búrin tvö (9—10) eru og á sínum
stað en stórkeralda er ekki getið.
Það er komið los á litlustofur. Önnur
þeirra er hreinlega horfin, a.m.k. úr stæði
sínu. Ef litið er til stórubaðstofu (13) sést
að henni hafa bæst tvö hús. Annað er út
af enda hennar (14), hitt úr miðjum hlið-
vegg (15). Gæti ekki hugsast að annað
hvort þessara húsa væri litlabaðstofan
gamla, a.m.k. slátrið úr henni?
Merkast við grunnteikninguna af Laufási
frá 1676 eru húsin upp af baðstofu (14—15).
Hér er eitthvað á seyði. Er það ekki eldsneyt-
isskorturinn? Ónstofan er horfin, hitagjaf-
inn. Eru húsráðendur ekki með þessu móti
að góma seinasta hitadreitilinn sem eftir
er, varmann af fólkinu sem vinnur í bað-
14
C"
12 /
I—I--------L
9 8 /
nL

0 4/ 3
urm
rnf10n
25. Laufás 1559—1616.1 bæjardyr, 2 önd,
3 göng til stofu, 4 stofa. Við innri enda er
hápallsborðið en sveinaborðið ogkönnu-
stóll fyrir framan. 5 skáli, bamarúm eru
þversum við framþil, 6 bæjargöng, 7eld-
hús, 8—9búr, 10 litlabaðstofa, svefnhús
húsbænda, 12hús, 13 stórabaðstofa, &
vinstri hönd eru bekkur og skarir fyrir
framan. Þar hefur sjálfsagt verið borð þó
þess sé ekkigetið. Á hægri hönd erpallur
meðþrepum upp aðganga- og felliborði á
palli. Þrep eru og fyrir ónstofudyrum. 14
ónstofa, 15 skemma, 16 skemmur sem ætla
má aðþarna hafi staðið.
LL,
ld 1^3221
1_i— ■- —
16

... r
«—i
15
i 16 í | ! |

27. Laufás 1676.1 bæjardyr, 2 önd, 3 staf-
gólf fyrir framan stofu, 4 stofa með
háborðiápalli ogbekk umhverfis, 5skáli,
6 bæjargöng, 7 eldhús, 8 litlastofa. Innri
bluti svefnhús húsbænda en sá fremri
Ifklega dagstofa, með bekkjum umhverfis
húsið. 9—lObúr, 11 hús, 12skrifhús með
bekk ogpalli, 13 stórabaðstofa með tveim-
urpöllum, suðurdyr, 17—19skemmur.
19
28. Laufás 1738—1755.1 útidyr, 2
anddyr, 3 stórastofa, deUdíþtjú
herbergi. Hún eralþifjuð ihólfog
gólf með fjórum glergluggum. I
sjálfri stofunni er bekkur og sjálf-
sagtborð við hann, þótt þess sé
ekkigetið, ásamt himinsæng. 4
skáU, skarir og tröppur eru fyrir
framan sængur, lokrekkja ogstafn-
rekkja íinnsta stafgólfi, 5 bæjar-
göng, 6 eldhús, 7 Utiastofa, aðeins
innsta stafgólf er innréttað, 8—9
búr, 10 brúðarhús alþijað með bekk
og tveimur glergluggum, 11. undir-
hús, 12. stórabaðstofa, meðgötu-
paUiannars vegar, tröppum upp á
annan pallinn ogstiga upp á loft.
Pallsleifar eru hinum megin. lShús
suður af baðstofu, Uklega fyrir
'ðstoðarprest.
VM 16
Ll
LT
29. Laufás 1768.1 útidyr, 2 anddyr,
3 stórastofa, snýr timburstafni fram
á hlað. íhonum eru glergluggar og
dyr. Stofan er alþifjuð með bekkj-
um, borðum, sængogstiga uppá
loft. 4 skáU. Tvær sængur eru
horfnarþaðan á paU i baðstofu, 5
bæjargöng, 6 eldhús, 7litlastofa, 8
búr, 9 brúðarhús, 10 undirhús, 11
stórabaðstofa með paUi og sængum
tveim, 12 hús suður af baðstofu. í
fremri hluta er götupaUur, iþeim
innri sæng og bekkur. 13 hús austur
af baðstofu, þjónahús, alþifjað með
tveimur glergluggum, tvískipt. í
fremri hluta er sæng, stigi upp á
loft og skrifklefi. tþeim innri er
sæng, bekkur og borð. 14 suðurdyr,
15—17skemmur, 18 þjallur, 19
smiðja.
í
■ l 'lzr Lí. H! ^ 4
j[ 1 .k , ; :n r . .
“I -L
n;-p
Li -_j

13 Lzz==j
\ 1 r,

u
J L
~1_T
8 7
n---n
26. Laufás 1631.1 bæjardyr, 2 önd, Sstofa,
4 skáli, 5 bæjargöng, 6 eldhús, 7—8 búr, 9
Utlastofa, líklega dagstofa með bekkjum
umhverfis húsið, 10 svefnhús með alþifjuðu
stafgólfi þar sem er borð og bekkur og
gæti verið skrifstofa, llhús, 12hús, 13
stórabaðstofa með palli og bekk, 14—16
skemmur.

AL
L.
4

'J..1
14
-
15
16
v-f—
17
• 16 ’
—-
30. Laufás 1785.1 bæjardyr, 2
stórastofa, 3 skáli. Enn hafa
verið fjarlægðar fjórar sængur.
4 göng, 5 eldhús, 6 litlastofa, 7
undirhús, 8 búr, 9 brúðarhús,
10 stórabaðstofa með tveimur
pöllum og tveimur sængum á
öðrum. Húsið suður af baðstofu
er horfið. 11 húsið upp af eða
austuraf erásínum stað. Það
er alþijjað með tveimurgler-
gluggum og tviskipt. Ifremri
hluta er sæng, stigi upp á loft
ogskrifkontór. íþeirri innri
er sæng, bekkur og borð.
12suðurdyr, 13—15
skemmur, 16 hjallur,
17 smiðja.
• 12 . 13 . 14 .
■—i 'a ■
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21 .NÓVEMBER 1987 5