Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1980, Blaðsíða 13

frétti þetta og sagöi við mig: „Þér geriö
bara allt fyrir mig! Mikið er ég ánægð!“
Þetta var sennilega þaö lengsta, sem ég
heyröi hana segja í samhengi.
Þaö birtust fimm myndir af Grétu
Gústafsson í varningslista okkar um
vorið, en listinn var gefinn út í 50 þúsund
eintökum og dreift um alla Svíþjóö. Hún
var aðeins 15 ára, en leit út eins og tvítug
stúlka.
Undarlegt að jafnfeimna stúlku skyldi
dreyma um að verða fyrirsæta eða
leikkona. en hún gjörbreyttist fyrir framan
myndavélina. Öllum bar saman um, að
myndirnar af henni væru óvenjugóöar og
þær greiddu veg hennar á framabraut-
inni."
Fyrsta kvikmyndaver Svíþjóðar var
reist 1911, en önnur fylgdu í kjölfariö, því
iðnaðurinn blómstraði. Mestu áhrifa-
mennirnir voru Victor Sjöström og Maur-
itz Stiller. Gréta hélt áfram sem fyrirsæta
hjá PUB og fleiri stórverzlunum. Henni
gekk vel og það skal því engan undra,
þótt hana hafi dreymt um að fá smáhlut-
verk í kvikmyndum.
Hún lék í fjórum á einu ári — þrem
auglýsingamyndum m.a. einni til að
auglýsa fertugs afmæli PUB og annarri
fyrir bakarí, en þar sást hún háma í sig
tertur og smákökur.
1922 rakst velþekktur sænskur kvik-
myndastjóri, Erik A Petschler á Grétu á
götu, „Ég hreifst af vangasvipnum og
gekk nær. Ég vissi, að þetta var stúlkan,
sem mig vantaði í myndina „Luffar
Petter". Hún mældi mig út og augnaráðið
sagði skýrar en nokkur orð: „Láttu mig í
friðil" Ég varð að ná í hana“.
Daginn eftir fór Petschler til PUB til að
velja hatta og aðra búninga í myndina.
Gréta kannaðist við hann. „Um leið og
hún vissi, hver ég var, spurði hún mig,
hvort hún gæti fengið hlutverk í myndinni.
Ég var ekki hrifinn af röddinni, en útlitið
hreif mig. Hún fékk hlutverkið."
Gréta bað um leyfi frá störfum. Kaup-
laust aö vísu, en forstjóri fyrirtækisins
vildi ekki skapa fordæmi og neitaði
harðlega. Petschler ræddi sjálfur við
hana, en fékk sama svar.
Það er erfitt fyrir blásnauöa stúlku að
hætt í föstu starfi. Petschler sagði við
Grétu, aö hann gæti ekki boöið henni
nema 10 sænskar krónur á dag í 14 daga,
en Gréta sagði upp þann 7. júlí 1922.
Ástæðan fyrir uppsögninni var einföld.
„Ég ætla að leika í kvikmynd."
Þegar Petschler rifjar upp endurminn-
ingar sínar, segir hann:
„Ég ætlaði ekki að byrja með nýja
mynd strax, en hún baö mig um aðstoð
og ég gerði mitt besta. Einn þekktasti
kvikmyndastjórinn var finnskættaður
gyðingur, Mauritz Stiller. Ég bjóst við, aö
hann gæti kannski hjálpaö henni um nýtt
hlutverk og sendi hana til hans.
Gréta kom til mín tveim dögum síðar.
Hún var gráti næst. Stiller mátti ekki vera
að því aö tala við hana. Ég kvatti hana til
að reyna aftur og hafa nú eitthvað úthald.
Gréta reyndi, en Stiller skellti á hana.
Ég vildi ekki, að hún gæfist upp, svo að
ég talaöi sjálfur viö Stiller. Hún tók í sig
kjark og fór.
Svo ég noti orð hennar um fund þeirra:
„Hann mældi mig út. Svo brosti hann og
sagði: „Ertu komin eina ferðina enn? Þú
ert meiri þrákálfurinn. Jæja, sýndu, hvað
þú getur!" Hann settist og ég fór með
nokkuð Ijóð. Eftir smástund hélt ég, að
hann væri sofnaður, en hann leit upp og
spuröi, hvað væri símanúmer mitt. Hann
myndi hringja."
X
Mauritz Stiller var þekktur leikstjóri,
sem naut þess að virðast glæsimenni og
hrífa alla með fyrirmennsku sinni — ekki
sízt ungar leikkonur.
Hann lét Grétu bíða í tvær klukku-
stundir eftir sér, þegar hann boðaði hana
á sinn fund með hlutverk í huga. Slíkt
fannst honum mjög áhrifaríkt fyrir byrj-
endur.
Gréta var taugaæst og óróleg, þegar
Stiller lét loks sjá sig. Hann þóttist hafa
Greta Garbo og Ramon Novarro í Mata Hari, þar sem Greta lék þennan
fræga njósnara. Myndin var ekki góð, en sú staðreynd hvarf í skuggan
fyrir töfrum Garbo, sem hrifu kvikmyndahúsgesti takmarkalaust.
Tíu árum eftir að Greta Garbo
dró sig í hlé frá kvikmyndunum,
áriö 1951, leit hún glæsilega út.
Cecil Beaton, kunnur Ijósmynd-
ari, tók þá þessa mynd af henni,
en annars hefur reynzt annaö en
auðvelt að ná af henni myndum.
Leikferillinn byrjaði snemma.
Hér er Greta í Gösta Berlings
sögu árið 1924, þá 18 ára.