Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1980, Blaðsíða 11

Ein af myndum Ar-
ons frá Kangeq: Einn
Íslendínganna kemst
um borð í skip og
sleppur þar með
undan Grænlending-
um.
Grænlenskur nútíma
veiðimaður í Vestri-
byggð úti fyrir hús-
um sínum og í baks-
ýn: Dæmigert græn-
lenzkt landslag, fjöll
og fjörður fullur af ís.
I
!
yggð. Þar er gnótt hesta, geita, nauta og
sauða, allt villt, og engir menn, hvorki
kristnir né heiðnir. Allt þetta segir oss
ívar Bárðarson, sem var ráðsmaður á
biskupsstólnum í Görðum um mörg ár,
að hann hefði séð, og hann var einn af
þeim sem kjörnir voru af lögmanni að
fara til Vestribyggðar á móti Skrælingjum
að reka þá brott úr Vestribyggð. Og þá er
þeir komu þar fundu þeir enga menn,
hvorki kristna né heiðna, nema gnótt
villifjár og sauöa, og tóku þeir sér af því
fé og sauðum svo mikið sem skipin gátu
borið og sigldu svo heim með það. Og
þar var Ivar með.“
í dansk-norsku handriti frá 17. öld
segir „vilt fæ och foer,“ en það þýðir
Finnur villifé og sauði. Með foer mun átt
við sauðkindur, en vilt fæ væri ef til vill
réttara að þýða nautpening til samræmis
viö það sem áður segir. Hafi nú verið um
kýr að ræða verður slátrunin enn óskilj-
anlegri, því þær mundu ekki lifa mörg
dægur án þess að vera mjólkaöar og
eigendurnir þá ekki langt í burtu.
Þar er talað um aö lögmaður hafi sent
ívar. Hins vegar er talið að þá hafi enginn
lögmaður verið á Grænlandi, en ívar sinnt
bæði störfum lögmanns og ráðsmanns á
biskupssetrinu í fjarveru Jóns Skalla. Svo
virðist skv. frásögninni, sem Skrælingjar
hafi verið búnir að eyða Vestribyggð er
liöshjálp var send. En við komuna voru
þar engir menn, en gnótt húsdýra. Skyldu
menn ætla að Skrælingjar hefðu notfært
sér kjöt þeirra, en svo virðist ekki hafa
veriö.
Ekki er þess getið að ívar og menn
hans hafi séð eitt einasta lík, né kuml yfir
þau, né að hann hafi lesiö nokkuð yfir
þeim sem fórust svo válega. Heldur
gengu þeir í það að lóga svo mörgum
skepnum sem skipin gátu borið og gæti
það hafa veriö dagsverk.
Virðist því öll sagan um árás Skræl-
ingja vera uppspuni og ekki nokkur fótur
fyrir henni. Hins vegar viröist sem þaö
gæti verið satt aö þeir ívar hafi lógaö
fénu.
Ef þarna voru nautgripir og kýr, hafa
þær þurft umhiröu og íbúarnir ekki verið
langt burtu, en líklegt aö þeir hefðu falið
sig er ókunn skip nálguðust. Ekki virðist
sem þeirra hafi verið lengi leitað, því ekki
er auðvelt að fela sig í svo gróöursnauöu
landi sem Grænlandi.
Af heimildum veröur því ekki annað
séö en aö ívar og menn hans hafi höggviö
búfé eins og hinir verstu ræningjar.
Sagt hefur verið að ívar hafi farið
þessa ferð til aö innheimta vangoldin
gjöld til páfastólsins og það virðist
sennilegt. Mundi hann þá hafa sett þessa
sögu um eyðingu Vestribyggðar í umferð.
En hvernig sem svo á þessari ferð
stendur virðist það óþokkabragð að
slátra búfé manna án þess að ganga úr
skugga um það að eigendurnir hafi ekki
falið sig. En þegar þess er gætt að þarna
hafi verið býli, dreifð víös vegar um langa
firði, er harla ólíklegt að jafnvel miklu liði
mundi takast að eyðileggja byggöina á
stuttum tíma. En Danir telja að Eski-
móarnir hafi ráðist á íslendingana, er þeir
hittu þá fyrst.
Annað mál er það að ekki hefur fólki
þótt friðvænlegt að búa þar ef ræningja-
skip gerðu slíkar innrásir.
Eru ýmsar sagnir til um það að hinir
grænlensku íslendingar hafi flutt sig til
Vínlands. Mun þetta vera rétt og skal sú
saga vera athuguö nokkru nánar.
Ariö 1927 gaf Burpee út ferðabók í La
Vérendryés Journal. Á korti nr. 6 í þeirri
bók er merkt við Winnipegfljót: Christen-
eau de la Fort og bætt við: Cree og viröist
Cree vera stytting á kristnir. Þetta kort
mun merkt 1609.
Á öðru korti sem hér er birt og talið er
frá 1620 er oröið Christinaux merkt með
stórum stöfum við Lake Nipigon í Kan-
ada. Þessi kort eiga vafalaust rót sína aö
rekja til Jesúmunka þeirra sem hófu
trúboð sitt í Kanada 1610 eða 1611. Hefir
Thwaites gefið út skýrslur þeirra. Eru þær
taldar mjög merkilegar, en ekki að sama
skapi aðgengilegar, því þær eru í 73
bindum og ekkert registur fylgir. Mun
þeim hafa þótt allmerkilegt að hitta fyrir
kristna menn er þeir hófu starf sitt í
Kanada og væri gaman ef einhver
íslenskur fræöimaöur gæti athugað hvað
þeir hafa aö segja um Cree.
Hefi ég reynt að afla mér upplýsinga
um Cree ættflokkinn. Er víða minnst á
hann en venjulega lítið á því aö græða.
Alanson Skinner hefur skrifað bók um
þá eins og þeir voru á þessari öld. Segir
hann þá friðsama menn og oft hafi 2
fjölskyldur búið saman í eindrægni. Hann
minnist á að þeir hafi baöhús, og mun
það bera vott um íslenska arfleifð þar
sem þau finnast, en það er mjög sjaldan.
Þeir höfðu og skó og vettlinga.
Telur hann að þeir hafi haft net og
notað þau tii fiskveiöa og einnig veitt í
þau kanínur. Seinna segir hann að þeir
hafi skotið hreindýr með boga og veitt
vísunda með því að reka þá fyrir björg.
Einnig lýsir hann gryfjum sem gætu verið
seyöir eins og lýst er í Eddu t.d.
Hýmiskviðu. Skinner telur þá líka hafa
haft helgi á björnum eins og gefið er í
skyn um Egil í Flóamanna sögu.
Nú er talið að Cree indíánarnir hafi flutt
sig úr hinum haröbýlu löndum Mið-
Kanada og til Kyrrahafsins og hafi þeir
aðallega sest að í Bresku Kolumbíu.
Skinner taldi þá hafa verið mikið til
einráða frá Labrador til Saskatchewan og
Alberta. Aðallega voru þeir þó fyrir
sunnan Hudson Bay og Skinner taldi
upprunaleg heimkynni þeirra hafa verið
viö James Bay inn af Hudson flóa. Þá
spyr maður: Hvaðan komu þeir í James
Bay?
Það var ekki fyrr en ég gat náð í bók
Richards S. MacNeish: The Archeology of
Southeast Manitoba, sem gefin var út af
þjóöminjasafni Kanada árið 1958, að ég
gat fengið upplýsingar um Cree þjóð-
flokkinn sem nokkurt hald var í.
Svo sem menn vita er eitt aöalhaldreipi
fornleifafræðinga leirker eða brot úr þeim
og er oft hægt að finna þar ýmsar
upplýsingar um forsögu þjóða.
MacNeish tók eftir því að leirkerjabrot
frá Cree höfðu tekiö mót af vefnaði. Þar
sem allir frumbyggjar Kanada voru taldir
hafa klæðst skinnum var honum þetta
ráðgáta. Fékk hann sérfræðing G.K.
Rachlin til að rannsaka þau. Er skýrsla
hans birt í árbók National Museum of
Kanada nr. 167, en ég get ekki séð að
nokkuð sé á henni að græða — aöeins
orð.
Hins vegar segir MacNeish að þarna sé
greinilega um fleiri vendir en eina að
ræða og sjáist greinilega ívaf yfir tveimur
þráðum uppistöðunnar og síöan undir
einum þræði. Mun hér vera um vaðmál
að ræða sem íslendingar hafa notað í
spariföt öldum saman. Einnig sá hann
undir einn og yfir einn þráð sem er dúkur
notaður í margan vefnað og íslendingar
notuðu í nærfatnað.
Sýnist því sem íslendingar hafi komið
þarna örsnauðir, en þó í ullarfatnaði og
hann síöan verið notaður til vinnusparn-
aöar viö leirkerjagerð.
í lok skýrslu sinnar telur hann þessa
Cree indíána hafa komið til Kanada um
1350, en hvar þeir hafi verið fyrir þann
tíma sé ráðgáta. Svipaöar minjar sé
hvergi að finna fyrir sunnan þá og gætu
þeir helst hafa komið úr norðri eöa
norðaustri. Svo viröist sem þeir hafi
komið með boga og örvar og þeir hafi
fyrstir manna varpað haugi yfir lík manna.
Ég tel að hér geti naumast verið um
aðra innflytjendur til Kanada að ræða en
islendingana frá Vestribyggð. Ber tíma-
setningu hans vel saman við eyðingu
hennar og eru ártöl frumbyggja Ameríku
þó oft fjarri lagi. Einnig það að þeir ganga
í ullarfatnaði og eru kristnir auk annars
sem ekki skal endurtekið nú.
Sjóleiöin frá Breiðafiröi til Grænlands
virðist svipuð og frá Vestribyggð til
Baffins Land, en hún virðist ámóta löng
og frá Vestribyggð til Eystribyggðar.
Síðan er enn svipuð leið inn Hudson
Strait með noröurhluta Labrador sem
heitir Ungava, en þaðan er tvöfalt lengri
leið inn Hudson flóa og inn í James Bay.
Hefir þetta því verið mjög löng og erfið
ferð. Þó mun þarna hafa veriö gnótt
vatns og fisks og annarra dýra og ætíð
var hægt að leita þar vars við land.
Cree indíánar voru taldir til Algonkian
ættflokksins og talaði mál þeirra. Ég hefi
séð oröalista um mál þeirra, en ekki get
ég sagt að ég kannist við eitt einasta orö.
Því miður er ekki til nein lýsing á þeim
svo að mér sé kunn, en gæti verið í
Jesúíta-bókunum. Þeir eru .taldir hafa
verið langhöfðar, háir og grannir, með
útstandandi kinnbein, langleitir og með
beint, en þunnt nef. Þeir voru taldir hagir
á tré og gerðu skálar, skutla og sleifar
með hnífum sínum.
Auðvitað er hér stiklað á stóru, en þó
virðist sem hér geti aðeins veriö um
íslendinga að ræða, fyrst og fremst
vegna kristinnar trúar þeirra og auk þess
gengu þeir í vaðmálsfötum, en sauðfé var
þá ekki til í Kanada, né neitt dýr með hár
sem hægt var að spinna. Þar að auki
urpu þeir hauga yfir hina dánu og sýnist
mér það sanna þaö sem hér fer á undan.
Heimildir:
Birket-Smith, K.: Eskimoerne, Kbh
1971
Bishop, Charles A. og M. Estelle
Smith:
1975 — Early Historic Populations
in Nortwestern Ontario.
MacNeish, Richard S:
1956 — Summary of Archeological
Investigation in Southeastern Mani-
toba (Árbók Kanadíska þjóðminja-
safnsins 143).
1958 — An Introduction to the
Archeology of Southeastern Manit-
oba (Árbók Kanadíska þjóðminja-
safnsins 157).
Rachlin, Carol King:
1960 — The Historic Position of the
Proto Cree Textiles in the Eastern
Fabric Complex (Árb. Kan. Þjóðm.
167).
Skinner, A:
1911 — Notes on the Eastern Cree
and Northern Salteaux Anthropolog-
ical Papers — American Museum of
Natural History Vol. 9.
Wright, James V:
1968 — Cree Culture History. Ott-
awa 1968.