Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1980, Blaðsíða 10

Danir fengu selveiöimanninn Aron frá
Kangeq til aö myndskreyta söguna um
þaö, þegar Eskimóar drópu íslendinga.
Þessar myndir eru fró órinu 1859 og sú
sem sést hér til vinstri, sýnir Eskimóabæ
íslendinga viö botn þess fjaröar, sem heitir
Kangiussak.
Helgi P. Briem

Lengi hafa menn furöaö sig á því hvaö
varö um íslendinga í Vestribyggö á
Grænlandi, sem talin er eydd á 14. öld.
Er Hans Egede kom til Grænlands í júlí
1721 bjóst hann viö aö hitta þar
afkomendur íslendinga og ætlaði hann
aö hressa upp á trúarlíf þeirra. En honum
leist ekki á söfnuöinn — aöeins Eskimóar
sem ekki skildu nokkurt orö, hvorki í
norsku né dönsku. Hans byrjaði samt aö
predika yfir þeim og segja þeim frá
kvölum helvítis ef þeir ekki tækju trú á
Jesú Krist, höfund fagnaöarerindisins.
Jafnframt spuröist hann fyrir um hina
hvítu menn sem hann átti von á aö hitta
og mun eitthvað hafa tæpt á því aö þeir
heföu séö fyrir þeim. Eskimóarnir könn-
uðust ekki viö neitt slíkt — þó þeir væru
allir af vilja geröir aö hjálpa prestinum aö
finna þá. Eitthvaö mun máliö hafa veriö
séra Hans til fyrirstöðu, þar til Páll sonur
hans fór aö vaxa úr grasi, en hann læröi
mál Eskimóa sem barn og varö brátt
dugandi túlkur föður síns, en hann átti
erfitt meö aö gera sig skiljanlegan þó
hann byggi í Grænlandi í 26 ár. Fór hann
þaöan 1747, en dó 1758.
Síöan létu Danir ekki af því aö þýfga
Eskimóa um afdrif Norðmannanna
(íslendinga). Gat því ekki hjá því farið aö
er Danir voru búnir aö spyrja þá, hvort
þeir hafi ekki drepið þessa hvítu menn,
aö eftir nokkra mannsaldra hafi þeir játaö
aö hafa heyrt eitthvaö um aö þeir muni
hafa drepiö þá. Héldu Danir þessu áfram
og töldu helst aö þeir hafi brennt þá inni.
Loks fengu þeir Grænlending einn, Aron
frá Kangeq til aö gera myndir af því þegar
Eskimóar réöust á Islendingana og
brenndu bæina og drápu þá sem komust
út. Sérstaklega var þaö Ólafur nokkur
sem ætlaöi aö bjarga sér á flótta en
náöist og sýndu Eskimóar aö þeir heföu
aflimaö Olaf meö því aö þeir héldu upp
armi hans fyrir framan brennandi hús.
Geröi Aron 16 litmyndir áriö 1859 til aö
lýsa fyrsta fundi við hina fornu Norður-
landabúa, sem Danir kalla grænlenskar
þjóösögur. Voru myndirnar tafarlaust
sendar til Hafnar og litprentaöar þar.
Skiptir þaö engum togum aö samkvæmt
þeim drápu Eskimóarnir alla íslend-
ingana. Var þá einn eftir, en þaö var þræll
íslendinganna, en hann var í sklpi þeirra.
Vatt hann upp segl og komst undan þó
aö bogmenn á landi skutu á hann.
Auövitaö er allt þetta uppspuni og
hugarburöur frá rótum. Eskimóar mundu
naumast hafa afl til aö ráöa alla íbúa
Vestribyggöar af dögum í einu áhlaupi,
enda varla jafn vel vopnum búnir og hinir
íslensku Grænlendingar. Auk þess hafa
EYÐINGU
VESTRIBYGGÐAR
Á GRÆNLANDI
þeir alltaf reynst hinir mestu meinleys-
ingjar fyrr og síöar.
Samkvæmt áöurnefndum myndum er
Vestribyggð eitt hús, vel hlaðiö og
íbúarnir í litklæöum. Áttu Eskimóar aö
hafa brennt húsiö og drepið íbúana er
þeir reyndu aö komast út. Vestribyggö,
sem var dreifö í nokkrum fjöröum upp af
Godtháb, er talln hafa veriö um 90 býli og
900 manns. Er þetta því ekki mjög líklegt.
Danir hafa reynt aö halda þessum
þætti Eskimóa mjög á lofti og gefiö út
myndir þessar litprentaöar hvaö eftir
annaö og jafnframt lýst heigulshætti
íslendinga gegn hinum vösku Eskimóum.
Síöan Danir hófu rannsóknir á Grænlandi
hefur fundist þar eitt hús, þar sem rústin
sýnir aö húsiö gæti hafa brunniö.
Hefst nú þáttur ívars Báröarsonar. ívar
þessi var norskur prestur sem sendur var
til Grænlands, líklega áriö 1341. Viröist
sem hann hafi sagt fyrir lýsingu á
Grænlandi. Er hún til í 14—15 afskriftum,
öllum lélegum og sumum afleitum.
Prófessor Finnur Jónsson gaf út litla
bók um þetta safn áriö 1930: „Det gamle
Grönlands Beskrivelse af ívar Báröar-
son,“ og reynir hann aö nota þaö sem
nýtilegt kann aö vera af þessum afskrift-
um, en af þeim er skást handrit í safni
Árna Magnússonar AM777c. Finnur
reyndi aö samræma örnefni úr þessum
handritum viö örnefni sem nefnd eru í
íslenskum handritum, en síöan þýddi
hann textann á íslensku og tek ég
eftirfarandi káfla úr riti hans elns og hann
er prentaöur í Grænland í Miöaldaritum,
ágætri útgáfu Ólafs Halldórssonar (1978):
„Nú hafa Skrælingjar eytt allri Vestrib-

Einhverjir
íslendinganna
höfðu veriö á
hreindýraveiöum
og koma heim á
kajökum. Aörir,
sem komnir eru
á undan þeim,
hrópa til þeirra
um moröin.