Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1980, Blaðsíða 2

Vísna-
^ m
þáttur
Jón GunnarJónsson
glingur
og
byssu-
stingur
Ferskeytlan er frónbúans
fyrsta barnaglingur.
Verður seinna í höndum hans
hvöss sem byssustingur.
Þessi vísa er eftir Andrés Björnsson
skáld og leikara og mun vera ort á
fyrsta áratug þessarar aldar. Hann varö
ekki gamall maður. Til eru vísur,
ferhendur, einar sér eða í hóp, um s.a.s.
öll hugsanleg viöfangsefni mannlegs
anda og tilfinningalífs.
Þær eru margar lærðar lítt
og leita skammt til fanga,
en þær klappa undurþýtt
eins og börn á vanga.
Svo kvað Þorsteinn Erlingsson. En
hans vísur voru ekki allar gælur, eins og
við vitum. Nei, okkar einföldu stökur,
bara fjórar hendingar, geta rúmaö
mikla sögu, sagt mikið og með mismun-
andi blæ.
Núna um síðustu hátíðir kom í
heimsókn til okkar hjóna tæplega sex
ára piltur, okkur nákominn. Hann fékk
bók aö leikfangi, því viö höföum ekki
annaö handbært. Eg spurði hvort hann
þekkti nokkra stafi. Ekki alla, svaraði
hann. En ég veit á þeim nöfnin, þó ég
ruglist á sumum. Og svo fór hann meö
gamla vísu:
A.B.C.D.E.F.G,
eftir kemur H.I.K.
L.M.N.O. einnig P,
ætla ég Q þar standi hjá.
Þetta þótti mér gaman, því
þessa vísu haföi ég einmitt lært,
þegar ég var sjálfur á hans aldri.
Meira kunni drengurinn ekki, sem
varla var von. En vísurnar voru
tvær. Sú seinni er svona:
R.S.T.U.V. eru þar næst
X.Y.Z.Þ.Æ.Ö.
Allt stafrófiö er svo læst
í erindin þessi lítil tvö.
Þessar vísur voru prentaðar í staf-
rófskveri þeirra sem nú eru nokkuö við
aldur. Glöggir menn sjá þó, að hér
vantar nokkuð í. Þegar vísan var ort
fyrir langa, langa löngu, voru ekki allir
þeir stafir notaðir, sem nú verður að
hafa.
Gamla vísan hans Egils Skallagríms-
sonar „Þat mælti mín móðir," er
lausavísa, en ekki ferskeytla, og verður
ekki þulin hér, enda óþarft. En hann var
ekki hár í loftinu þegar hann orti hana,
ef treysta mætti sögunni, sem maður
gerir nú auövitað ekki. En gegnum aldir
hafa börn ort vísur og verið ort um börn
og við börn. Ég get ekki stillt mig um að
fara hérna með tvær vísur, sem strax
flytja okkur yfir á öldina sem leið. Hinn
læröi maöur málsnillingurinn og læri-
meistari Jónasar Hallgrímssonar,
Sveinbjörn Egilson, sat viö gluggann
sinn á Eyvindarstööum á Álftanesi og
horföi út á flóann. Hann orti:
Eitthvaö tvennt á hné ég hef,
heitir annaö Stína.
Hún er að iáta lítið bréf
í litlu nösina sína.
Manni finnst að hann hafi hlotiö aö
sitja í ruggustólnum sínum, nýkominn
heim frá Bessastöðum. Og
Fljúga hvítu fiðrildin
ffyrir utan gluggann.
Þarna siglir einhver inn
ofurlítil duggan.
Benedikt Gröndal var fæddur 1826.
Hann var eitt af börnum Sveinbjarnar.
Hér er vorvísa eftir hann.
Komdu blessuð, blíða sól.
Blessaður geisla hringur.
Blessuö dögg, sem blómið ól.
-Blessaður fugl,sem syngur.
Og á jólunum 1875 yrkir Benedikt.
Nú hvílist rjúpa á hvítri sæng
á heiöum norður sala,
og lóan ekki veifar væhg
á víðum engjum dala.
Nú sefur blómið sætt í mold
og sólargeislann dreymir.
Og drottinn vora fósturfold
í frostahjúpi geymir.
En nú skulum viö enda þennan þátt
með tveimur ástavísum. Rósa Guö-
mundsdóttir, Skáldrósa, Vatnsendar-
ósa, hefur hún líka verið kölluð, ástkona
Natans Ketilssonar og fleiri manna,
húnversk glæsi- og gáfukona, 1795—
1855, loks fátæk förukona.
Augun mín og augun þín,
ó, þá fögru steina.
Mitt er þitt og þitt er mitt
þú veist hvað ég meina.
Þig ég trega manna mest,
mædd af tára flóöi.
Ó, viö heföum aldrei sést,
elsku vinurinn góði.
Þessar tvær tel ég meöal fágætlegustu
og innilegustu ástarvísna, sem til eru á
íslensku. J.QJ. sími 41048.
Aöalgeir
Kri8tjáns8on
skrifar um
HLJÓM-
PLÖTUR
Maurizio
Pollini
Áriö 1959 var haldin keppni fyrir unga
píanóleikara í Varsjá. Meöal þátttakenda
í keppninni var 18 ára ítali aö nafni
Maurizio Pollini. Dómnefndina skipuðu
nokkrir úr hópi hinna þekktustu slag-
hörpuleikara og einn þeirra var Artur
Rubinstein. Hann á aö hafa sagt viö
meðdómara sína eftir aö hafa heyrt
Pollini leika: hann er færari en nokkur
okkar eða eitthvaö í þá áttina — það
fylgdi ekki sögunni hvort hinir samsinntu.
Hitt er víst aö Pollini bar sigur af hólmi og
í kjölfar verðlaunanna fylgdi hljóðritun á
píanókonsert Chopins í E-moll opus 11,
þar sem hljómsveitin Philharmonia leikur
með en Kletzki stjórnar. Þessi plata hefir
verið gefin út að nýju og ber merkiö HMV
sxlp 30160 og er enn þann dag í dag talin
ein besta útgáfan á þessu verki. Túlkunin
þykir sameina skáldlega tilfinningu og
fágaöa listræna dómgreind. Sumir ganga
jafnvel svo langt aö telja að Pollini hafi
aldrei gert betur, hvaö sem því líður er
hitt staðreynd, aö þessi hljóðritun er
merkileg varöa á þroskaferli hans, því aö
sá Pollini sem í dag er einn meðal
þekktustu og virtustu píanóleikara í hópi
yngri kynslóðarinnar er á ýmsan hátt
ólíkur þeim unga listamanni sem heillaöi
dómnefndarmennina í Varsjá 1959.
Næsta áratuginn eftir aö Pollini sigraöi
í Varsjá bar lítiö á honum, en síöasta
áratuginn hefir hann verið mikið í sviðs-
Ijósinu, og hljóöritanir með honum
streyma út. Um síöustu áramót kom út á
vegum DGG hljóöritun á keisarakonsert
Beethovens, þar sem Pollini situr viö
flygilinn, en sá aldni en síungi hljómsveit-
arstjóri Karl Böhm heldur á tónsprotan-
um og Vínarfílharmónían leikur með,
merkið er DGG 2531 194. Skemmst er frá
því aö segja aö þessi hljómplata hefir
fengið mjög góða dóma, hvar sem leitaö
er og hvaöa atriði sem tekin eru til
athugunar. Tækni Pollinis er frábær og
hinn nýi stíll hans, tær en kaldur nýtur sín
vel og Böhm fylgir honum svo aö hvergi
er blettur eöa hrukka á samleiknum og
hlutur einstakra hljóöfæraleikara svo
sem blásaranna fellur einkar vel inn í
heildina. Einhver kynni að sakna þess að
í hæga þættinum er aö finna minni hlýju,
en hjá mönnum eins og t.a.m. Kempff, en
hljóritun hans frá árinu 1962, DGG 138
777 hefir lengi verið talin bera af aö
þessu leyti. Ef nefna ætti einhverjar fleiri
hljómplötur meö þessu verki þar sem vel
er aö verið mætti nefna Emil Gilels sem
okkur er að góöu kunnur og ekki spillir
aö enginn annar en Georg Szell heldur
um tónsprotann, númeriö er HMV sxlp
30223. Af yngri kynslóöinni er Stephan
Bishop-Kovacevich skæður keppinautur,
honum til aðstoðar er breski hljómsveit-
arstjórinn Colin Davis og LSO leikur
meö, platan ber merkiö Philips sal 3787.
Af öðrum verkum Beethovens hefir
Pollini leikiö inn á hljómplötur 5 síöustu
píanósónöturnar og píanókonsert nr. 3 í
C-moll. Sú hljómplata — DGG 2531 057
— þykir ekki nærri eins góð og keisara-
konsertinn meö honum, menn sakna þar
hlýju og sveigju og benda t.a.m. á Philips
6500 315, þar sem Bishop-Kovacevich
leikur, en Colin Davis stjórnar eöa á
Ashkenazy og Solti, Decca SXL 6653.
Dómarnir um píanósónöturnar hníga í
líka átt, þrátt fyrir tæknilega fullkomnun
og margt annaö sem leik hans prýöir, þá
sakna menn þess, aö hann kafi ekki nógu
djúpt til þess aö finna perlurnar og koma
þeim upp í dagsljósiö. Þaö er DGG sem
gefur út þessar plötur og númerin eru
2563 776 — 2563 778.
Pollini hefir einnig leikið verk eftir
Franz Schubert inn á hljómplötur og uröu
fantasía í C-dúr „Wanderer“-fantasían og
sónata í A-moll, D 845 fyrir valinu.
Plötumerkiö er DGG 2530 473. Þessi
hljómplata hefir fengið mjög góöa dóma,
ekki síst sónatan, sem þykir mjög vel
leikin, en sé horft til fantasíunnar, þá
kunna þar fleiri aö taka höndum til, einn
þeirra er Sviatoslav Richter og sú
hljóðritun er komin út á HMV concert
classics og á plötunni er einnig frábær
hljóöritun og stórbrotinn leikur á sónötu í
A-dúr D664, svo aö fáir geta þaö eftir
leikið, því þar er Richter eins og hann
getur bestur veriö. Þá hefir Alfred
Brendel leikiö „Wanderer“-fantasíuna á
plötu fyrir Phillips ásamt B-dúr sónötunni
6500 285, sem þykir næsta góö. Ég vil
geta þess aö fyrir nokkrum árum var til
plata þar sem Artur Rubinstein lék
fantasíuna og sónötu eftir Franz Liszt, en
hún hefir veriö ófáanleg um hríö og sama
er aö segja um Kempff, sem einnig hefir
leikið „Wanderer“-fantasíuna inn á plötu.
En hverfum aftur til Pollinis. Það sýnir
e.t.v. betur en nokkuö annað fjölhæfni
hans aö hann hefir leikiö þætti úr
Petrushka eftir Stravinsky og sónötu nr.
7 eftir Prokofiev og þykir leikur hans
einmuna góöur. Þaö er DGG, sem gefur
plötuna út og nr. er 2530 225. Frægöar-
ferill Pollinis hófst meö Chopin flutningi
og hann hefir ekki lagt verk hans til hliöar
og veröa hér aö síöustu nefndar 2
hljómplötur, þar sem hann leikur etýö-
urnar og prelúdíurnar eftir Chopin og er
þar ekki um neina afturför aö ræða frá
yngri árum og enn er það DGG sem gefur
verkin út og númerin eru 2530 291
etýöurnar og 2530 550 prelúdíurnar.
Keisarakonsertinn meö Pollini og
nokkrar aðrar af þeim plötum sem
nefndar hafa verið fást í Fálkanum og
öörum hljómplötuverslunum.
A.K.