Lesbók Morgunblaðsins - 15.10.1961, Blaðsíða 10

462
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
askan var enn eldkvika í iðrum
jarðar, safnaðist ekki neitt af arg-
on-40 í anorthoclase-efnið, því að
það hreint og bein brann úr því.
En eftir gos, þegar anorthoclase
kólnaði, safnaði það í sig svo að
segja öllum þeim argon-40 atóm-
um, sem framleiddust (afkvæmis-
atómum). Og sem betur fór urðu
þarna gos bæði fyrir og eftir að
Zinjanthropus var uppi, svo að
hauskúpa hans hefir legið milli
goslaganna.
Þarna eru þá bergtegundir (aska
orðin að sandsteini), sem myndast
hafa aðeins fáum þúsundum ára
fyrir og eftir dauða mannsins. Með
því að finna hvað þessar bergteg-
undir eru gamlar, er hægt að
ákveða aldur mannsins.
Til þess að mæla hve mikið sé
af argon-40 í einhverju sýnishorni,
þurfum vér að fást við efni sem
ekki er stærra en svo sem einn
milljónasti hluti úr únsu. Til þess
notum vér „spectrometer“, og það
áhald er svo nákvæmt, að það get-
ur vinsað atóm úr efninu eftir
þunga þeirra. Með öðrum orðum,
áhaldið getur greint argon-40 atóm
frá öðrum argon atómum eftir
þunga þeirra.
Það er nú svo, að hvert berg-
sýnishorn, sem vér fáum, hefir
dregið í sig argon atóm úr loftinu.
Vér köllum þau blátt áfram „loft-
argon“ til aðgreiningar frá „af-
kvæmis“-atomum. Það eru þessi
„afkvæmi“, sem fæðst hafa í berg-
inu sjálfu, sem vér verðum að styðj
ast við, og þess vegna verðum vér
að byrja á því að losá oss við hin
argon atómin.
Vér setjum þá sýnishornið inn
í rafmagnsofn og bökum það þar
í 12—48 klukkustundir við 750 st.
hita F. Með þessu móti náum vér
„loft“-argon atómunum úr sýnis-
horninu, en atóm argon-40 (af-
kvæmin) eru k.vr eftir í bereinu.
Nú hitum vér sýnishornið aftur
í ofninum, en að þessu sinni upp
í 2.200 st. F. Við þennan hita bráðn-
ar anorthoclase-efnið, og argon-40
atómin losna og verða að loftteg-
und. Þessi lofttegund er leidd í
pípum í viðarkolasalla og svo er
hann kældur niður í 80 st. frost
á F., en argon-40 atómin festast
þá í kolunum.
Nú er röðin komin að specto-
metranum. í honum eru argon-40
atómin jónuð, eða hlaðin rafmagni.
Þeim er síðan skotið fram hjá raf-
segul, sem greinir argon-40 atómin
frá öðrum þyngri og léttari atóm-
um, og „skýtur“ þeim í ákveðið
mark. Um leið og þau hæfa mark,
fer teljari á stað og telur þau, og
þar með er fenginn aldurinn á sýn-
ishorninu. Að þessu sinni reyndist
hann vera 1.570.000 — 1.890.000 ár,
en að meðaltali 1.750.000 ár. Og þar
með er stigið stórt skref í áttina
að leysa eina af ráðgátum jarðsög-
unnar.
Fjöldi steingervinga
Það var árið 1911 að þýzkur
skordýrafræðingur, Kattwinckel
að nafni, rakst á Olduvai-gjána
af tilviljun, og fann í henni ýmis
steinrunnin bein. - Þetta varð til
þess að farið var að rannsaka
staðinn betur, og nú um 30 ára
skeið hafa þau Leakey-hjónin
stöðugt stundað rannsóknir þarna,
og á seinustu árum hafa synir
þeirra tveir verið þeim til aðstoð-
ar. Þetta gekk seint vegna þess
að vinnukrafturinn var lítill. En
svo var það árið 1960 að National
Geographic Society hljóp undir
bagga og veitti ríflegan styrk til
rannsók'nanna. Þá var hægt að
auka vinnukraftinn. „Á 13 mán-
uðum var þá varið 92.000 vinnu-
stundum til uppgraftar, og það
var helmingi meira heldur en við
Mary höfðum getað afkastað á
30 árum“, segir dr. Leakey.
Það erti ótrúleg ósköp af alls-
konar fornminjum, sem fundizt
hafa þarna, auk hinnar merkilegu
hauskúpu. Þar hefir fundizt höf-
uðskel og kjálkar úr unglingi og
hyggur dr. Leakey að þessi bein
sé talsvert eldri heldur en Zin-
jantrophus. Það þótti einkenni-
legt við höfuðskelina að hún var
öll sprungin út frá einum stað,
og hyggur dr. Leakey að ungling-
urinn hafi verið drepinn með rot-
höggi.
Svo hefir fundizt þarna svo
mikið af allskonar dýrabeinum, að
menn eru ekki enn farnir að átta
sig á því. Þó er talið víst að þarna
hafi fundizt bein úr rúmlega
hundrað dýrategundum, sem al-
dauða eru fyrir löngu. Sum af
þessum dýrum hafa verið ferlegir
risar, önnur dvergvaxin.
Þarna fundust leifar af tígris-
dýrinu stóra, sem kallað hefir
verið saxtanni. Einnig fundust
þar bein úr risavöxnum antilóp-
um, sem kallaðar eru „sitatunga"
og enn fremur bein úr risavöxn-
um broddgöltum. En merkilegust
eru þó talin beinin úr útdauðum
fíl, sem nefndur hefir verið „din-
otherium“. Hann var frábrugðinn
öðrum fílum að því leyti, að tenn-
ur hans uxu úr neðri kjálka og
beygðust niður á við eins og tenn-
ur í rostungi. Annars vaxa hinar
stóru tennur fíla úr efra gómi og
beygjast upp á við, eins og allir
vita.
Það er nokkuð langt síðan að
menn vissu að þessir kynlegu fíl-
ar höfðu verið til. í Austur-Afríku
höfðu t. d. fundizt leifar af ein-
um og var hann ekki stærri en
meðal naut. Þær leifar fundust í
jarðlagi sem talið var 25 miljón
ára gamalt. í Miðevrópu hafa
fundizt leifar af þessum fíl. Hafði