Morgunblaðið - 02.07.2000, Blaðsíða 12

13 B SUNNUDAGUR 2; JÚLÍ 2000
MORGUNBLADIÐ

lÍBagÍ
Morgunblaðið/Arni Sæberg
Rimnið af norðlenskri heiði
niður á hið flata Suðurland
Er það satt, Bjöm, að þú
sért fæddur á heiðum
uppi?
„Já, ég er fæddur á
Fljótsheiði, bærinn heit-
. j ir Engidalur og er í Bárðdælahreppi.
Þetta er austanvert við sunnanverðan
Bárðardal, á móts við kirkjustaðinn
Lundarbrekku. Þarna fæddist ég árið
1942. Móðir mín, Sigurdrífa Tryggva-
dóttir, var úr Engidal og foreldrar
mínir tóku við búi af afa mínum og
ömmu árið 1934. Faðir minn, Páll
Guðmundsson, var Húnvetningur, úr
Miðfirðinum. Þar hafði hann byrjað
búskap sem einyrki, á Syðri-Völlum.
En svo kom hann austur í Bárðardal
og var vinnumaður á Stóru-Völlum
eitt sumar. Síðan réð móðurbróðir
minn hann sem vetrarmann í Engi-
dal, þar sem móðir mín átti að kenna
honum dönsku, því karl hugði á
Grænlandsför."
^ Hvaða erindi átti hann þangað?
„Ja, það var einhver ævintýraþrá í
honum. Hann var búinn að prófa að
vera í fiskvinnslu í Viðey og nú lang-
aði hann tfl að freista gæfunnar á
Grænlandi. Þetta var nú á kreppuár-
unum og ekki að miklu að hlaupa hér
heima. Og honum mun hafa verið æv-
intýraþráin nokkuð í blóð borin. En
þessar áætlanir fóru sem sagt allar úr
böndunum við samdrátt foreldra
minna. Fyrsta bamið fæddist 1934,
sama ár og þau tóku við búi foreldra
móður minnar þama í Engidal þar
sem þau bjuggu síðan samfellt til
1951.“
Var jörðin ekki nokkuð einangruð?
„Jú, jörðin var blessunarlega ein-
angmð. Skemmsta leið til næsta bæj-
ar held ég að hafi verið um 6 km. Það
sást ekki til nokkurs bæjar frá bæjar-
húsunum í Éngidal. En ef gengið var
nokkuð til vesturs við bæinn sást til
S /
I Héraðsskjalasafni Arnesinga á Selfossi starfar Björn Pálsson,
Þingeyingur búsettur sunnan heiða, nánar tiltekið í Hveragerði.
Eins ogjafnan hafði hann frá ýmsu að segja, þegar Pjetur
Hafstein Lárusson hitti hann að máli fyrir skömmu.
húsa í Víðikeri, liðlega 7 km sunnar.
Þaðan til suðurs, svo sem eins og 10
km til viðbótar, er Svartárkot, en til
þess sást ekki. En þama var víðsýnt,
sérstaklega til suðurs. Og í góðu
skyggni sá maður alveg tfl Bárðar-
bungu á Vatnajökli. Mér er t.d. minn-
isstætt haustið 1950, mig minnir að
það hafi verið í september. Þá lá mað-
ur úti í glugga og horfði til Bárðar-
bungu, þar sem flugvélin Geysir lá,
sem frægt er.“
En hvemig búskap stunduðu for-
eldrar þínir?
„Þetta var þessi hefðbundni ís-
lenski landbúnaður. Það var náttúru-
lega fyrst og fremst sauðfé. En þótt
við systkinin værum orðin tíu þegar
við fiuttum af heiðinni vom æmar
ekkert margar. Ég held að þær hafi
verið sextíu og þrjár og kýmar vom
þrjár. Svo höfðum við þrjá hesta tfl
dráttar. Við vomm lítið hestafólk og
notuðum fyrst og fremst hesta postul-
anna, þegar við vomm að smala fé
þama á heiðinni."
En tæpast hefur þessi bústofn
framfleytt fjölskyldunni?
„Nei, að vísu vom tvö höfuð á
hverri skepnu. Yfirleitt urðu nær all-
ar æmar tvílembdar. Og þama var
mjög haggott því landið, um 20 ferkí-
lómetrar, var að mestu afgirt. Meðal-
fallþungi var því mjög hár, líkast til
um átján kíló. En þama var líka nokk-
uð, sem skipti veruiegu máli. Karl fað-
ir minn var náttúrabam um margt og
Sigurdrífa Tryggvadóttir með
sonarsoninn Össur Björnsson í
Engidal sumarið 1971.
mikfll veiðimaður. Þama á heiðinni
var ágætis veiðivatn, reyndar á
merkjum við aðrar jarðir, en þó með
fullum veiðirétti. Þar var veiddur sii-
ungur árið um kring, — ágætis
bleikja. Auðvitað var lagt net á sumr-
um og var prammi á vatninu. En þeg-
ar ísa lagði á haustin svo manngengt
varð var farið með net, vakað og
streng skotið undir. Síðan var enda-
vökunum haldið við allan veturinn og
netið dregið á milli vaka, þegar vitjað
var um. Þannig að það var nánast rétt
aðeins stundarbil, haust og vor, þegar
ísa lagði eða leysti, sem ekki var veitt.
Hinsvegar var stunduð dorgveiði á
vorin, frá apríl og fram í maí. Það var
mikil tilbreyting.“
En hvemig var skólagöngu háttað?
„Ja, ég stundaði nú ekki skóla-
göngu þar. Eldri systkini mín fjögur
vom í skóla þama í Bárðardal. Ég
held að það hafi verið farskólakerfi.
Þau vom á heimavist einhverja mán-
uði á vetri. Skólaskylda í þessu gamla
kerfi var frá tíu til fjórtán ára aldurs.
En auðvitað vora bömin búin að læra
heima. Þau vora læs, reiknandi og
skrifandi þegar þau komu í skóla. Ég
man að það var roskinn maður, sem
átti heima í Mývatnssveit, sem kom
og kenndi mér og þeim bræðmm mín-
um, sem vora á svipuðu reki og ég. Og
þegar maður var kominn í gang var
ekkert vandamál með það.“
Nábýli við Húsvíkinga
En hvert lá leiðin frá heiðinni?
„Vorið 1951 fluttum við í Saltvík,
rétt við Húsavík. En ég ætla aðeins að
skjóta því að til gamans, að náttúm-
lega vann maður sín skylduverk
þama á heiðinni, strax sem krakki.
Síðustu þijú sumrin á heiðinni hafði
ég það skemmtflega verk að sækja
póstinn niður í Lundarbrekku. Ég fór
þetta fótgangandi og ekki fór maður
nú oftar af bæ en svo, að mér fannst
heimurinn stækka þó nokkuð, þegar
ég sá þéttbýlið í Bárðardal. En þú
kannast kannski við vísu Látra-
Bjargar:
Bárðardalur er besta sveit,
þótt bæja sé langt á milli.
Þegið hef ég í þessum reit,
þyngsta magafyE
Það er nefnilega langt á milli bæja í
Bárðardal, en fólk gestrisið. Gestir
komu sjaldan á heiðina, svo auðvitað
var maður ósköp heimóttarlegur. En
sem sagt, árið 1951 flytja foreldrar
mínir norður í Saltvík, sem er fimm
kílómetra sunnan Húsavíkur. Þau
tóku þar við jörð og leigðu af Helga
Benediktssyni útgerðarmanni í Vest-
mannaeyjum. Þar bjuggu þau í níu ár,
til 1960. En Engidalsjörðina seldu
þau ekki og nýttu hana áfram. Föður
mínum þótti nú land magurt þama
norður frá. Honum leist ekkert á það
til sumarbeitar fyrir fé. Það var því
ákveðið að flytja feð suður á heiðina á
hveiju vori.“
Hvemig fóm þeir flutningar fram?
„Ja, þeir fóm nú þannig fram, að
við notuðum ágætis heyvagn á fjómm
gúmmíhjólum, en hann höfðum við átt
síðustu þijú, fjögur árin á heiðinni.
Fyrsta sumarið okkar í Saltvík eign-
aðist faðir minn dráttarvél, Ferguson,
eina af þessum gömlu góðu gráu, sem
komu fyrst til landsins árið 1949 ef ég
man rétt. Hún var notuð tfl að draga
vagninn suður á heiðina. Féð var sem
sagt sett á vagninn og lömbin í kassa á
tveimur hæðum. Svo var bara ekið
sem leið lá, suður Aðaldal og Reykja-
dal og upp á Mývatnsheiði og svo
heimreiðina að bænum Stöng, rétt
þar sem sýn fer að opnast austur yfir
Mývatnssveit. Þessi vegur var nú lé-
legur og ég man eftir því að fyrsta
sumarið sem við fómm með fé í Éngi-
dal þurftum við að reka það eina fjóra
kílómetra heim að Stöng og þaðan ell-
efu kflómetra heim að bæ í Engidal.
Alls vom þetta um sjötíu kflómetrar