Morgunblaðið - 02.07.2000, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 2/JÚLÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Hæ! Já, þú þama. Ég ætla að bjóða
þér í ferðalag. Þú getur átt von á því
að stíga inn í framandi heim, standa
frammi fyrir skelfilegum ógnum og
berjast fyrir lífi þínu. Hvemig fer er
undir þér sjálfum komið. Þó er ágætt
að hafa í huga að hingað tíi hafa allir
komist lífs af og notið að lokum alls
hins besta! Hvemig er hægt að láta
annað eins tilboð framhjá sér fara?
Böm og fullorðnir hafa frá upphafi
vega fetað í fótspor hetjunnar - orðið
hetjan - fengið tækifæri til að komast
yfir erfiðleikana og öðlast að launum
innri styrk.
Fyrstu hetjumar hafa eflaust kom-
ið með fótalúnum sagnaþulum yfir
fjöllin blá. Heilu ættbálkamir hafa
séð hverja hetjuna á fætur annarri
lifna við í eldglæðunum, fremja hetju-
dáðir og öðlast hin æðstu sigurlaun.
Með tímanum urðu til hetjur ritmáls-
ms; bardagahetjur á borð við fyrstu
íslendingana urðu ódauðlegar á
hverri skinnpjötlunni á fætur annarri.
Kynslóðimar héldu áfram að heiílast
og taka ástfóstri við sína hetju. Böm-
in hafa ekki hvað síst þörf fyrir full-
vissu hetjunnar um að heimurinn sé
ekki jafn brotagjam og virðist í
fyrstu.
Fyrstu barnabækumar blésu lífi í
sérstakar bamahetjur og ekki leið á
löngu þar til hreyfimyndir komu tii
skjalanna. Sjónvarpið leit dagsins Ijós
og hjálpaði til við að varpa hetjuljóm-
anum út yfir heimsbyggðina. Hver
hetjan á fætur annarri steig fram á
sjónarsviðið, tónlistarhetjur á borð
við Bítlana, íþróttastjömur og önnur
stimi. Teikningar urðu að skopteikn-
ingum, teiknimyndaseríum, teikni-
myndum í fullri lengd. Þróunin held-
ur áfram og hetjumar halda áfram að
spretta fram á sjónvarpsskjám, tölvu-
skjám og raunar enn í bókum eins og
sannast best á nútímahetjunni Harry
Potter. Söguhetjur bama koma því
fram með mismunandi hætti, höfða til
mismunandi aldurs- og áhugahópa.
„Hetjur dætra minna? Rússneskar
fimleikadrottningar. Ég get ekki einu
sinni borið nöfnin rétt fram,“ sagði
einn viðmælandi blaðamanns og geta
víst margir foreldrar sett sig í hans
spor.
Kyngreiningar verður tæpast vart
fyrstu árin. Minnstu bömin byija á
því að leita fyrirmynda innan fjöl-
skyldunnar og eiga reyndar fullt í
fangi með að uppgötva nánasta um-
hverfi sitt. Fyrstu söguhetjumar þar
fyrir utan era gjarnan úr heimi
teiknimyndanna. Böm eiga auðvelt
með að samsama sig dýrum og sögup-
ersónum úr teiknimyndum á borð við
Bamba, Hefðarkettina og Hundalíf.
Nýrri hetjur em Simbi í teiknimynd-
inni Konungur ljónanna og dóttir
hans Kiara í framhaldinu Stolt Simba
svo ekki sé minnst á bjömin
Bangsímon og vini hans dýrin í
skóginum að ógleymdum strákn-
um Jakobi. Bangsímon er
reyndar dæmigerð smá-
bamahetja að því
leyti að hann býr yfir
ýmsurn eiginleikum
bamanna
sjálfra. Hann
er góðgjam,
stundum dá- lítíð einfald-
ur, forvitinn og alltaf sólginn í
góðgæti á borð við hunang.
Boðskapurinn er skýr og felst
í þvi að standa með vinum
sínum. Bangsímon og félög-
um hans er ekki aðeins
hægt að kynnast á mynd-
böndunum Bangsímon og
Svaðilför Bangsímons
heldur í fjölmörgum
smábamabókum.
Markaðssetning á
leikfógnum tengdum
Bangsímon og félög-
um er varla meiri í
kringum nokkra
aðra teiknimynda-
persónu.
Músin Stúart
er nýjasta
hetja bama
allt frá ,
þriggja W
ára aldri
og gott T)
ef for-
eldr-
ar
hríf-
ast
ekki með.
Sagan af
Stúart litla er
Bangsímon brýtur heilann um ýmislegt í tilverunni.
reyndar langt frá því að vera ný af
nálinni heldur 50 ára gömul hugar-
smíð rithöfimdarins E.B. White.
Hugmyndin fæddist þegar hann sofn-
aði í lest og var komin með mús á heil-
ann þegar hann vaknaði. Áhorfendur
em kynntir fyrir Little-fjölskyldunni
í byrjun myndarinnar. Þau hjónin búa
í litlu brúnu húsi mitt á milli tveggja
skýjakljúfa ásamt syni sínum George.
Þau ætla að uppfylla ósk George um
lítinn bróður og fara í þeim tílgangi á
munaðarleysingjahæli tíl að ættleiða
lítinn dreng. Ferðin fær annan endi
því á munaðarleysingjahælinu heill-
ast hjónin af músinni Stúart litla.
George er ekki jafn hrifinn af músinni
og foreldramir. Eins og gefur að
skilja er heimiliskettinum heldur ekk-
ert um músina gefið. Stúart litli þarf
því að sýna ótrúlegt þor og dirfsku til
að öðlast sinn sess á heimilinu. Fyrir
utan hrífandi sögu þykir hafa tekist
afburðavel að færa músina með nú-
tíma tölvutækni inn í raunheim fjöl-
skyldunnar. Sagan af Stúart litla var
gefin út af Máli og menningu rétt fyr-
ir frumsýningu kvikmyndarinnar í
apríl síðastliðnum. Fyrsta útgáfa sög-
unnar var gefin út hér á landi á sjötta
áratugnum.
Þekkta ís-
lenska hetju
er hægt að
nálgast
bæði á
mynd-
bandi
og í
bókum. Allir íslenskir krakkar vita
hver íþróttaálfurinn er og hvað hann
stendur fyrir, þ.e. holla lifnaðarhættí.
Ef markaðssetning skaparans Magn-
úsar Scheving gengur upp líður held-
ur ekki á löngu þar til hann verður
heimsfrægur. Af öðmm íslenskum
hetjum er fátt að segja nema helst
íþróttahetjunum. Fyrir nokkmm ár-
um gekk Völu Flosadóttur-æði eins
og eldur í sinu yfir landið. Stráka og
stelpur hefur dreymt um að feta í fót-
spor Jóns Amars Magnússonar
fijálsíþróttakappa og Kristins
Bjömssonar skíðamanns. Nú um
stundir em hins vegar engar sérstak-
ar íslenskar stjömur á stjömuhimni
bama nema ef vera skyldi Björk. Hún
er stjama á stömuhimni - líka í aug-
um fullorðna fólksins.
Á bleiku skýi
„Mamma, ég ætla að hvísla að þér
leyndarmáli," segir lítil stúlka og sest
upp í rúminu áköf á svip. Sængurver-
ið er bleikt með ámálaðri mynd af
Barbie í fullri stærð. Bleikir plastskór
með fjólublárri rós og litlum hæl
standa snyrtilegir við rúmgaflinn.
Barbie-kjóll með þreföldu hring-
skomu pilsi og mynd af átrúnaðar-
fangafyrirtækið Mattel kynnti dúkk-
una til sögunnar árið 1959. Á hinn
bóginn er ekki laust við að Barbie hafi
mátt þola óvægna gagnrýni úr ýms-
um áttum í gegnum tíðina. Hæst hef-
ur borið gagnrýni á vaxtarlagið enda
þykir ofurkvenlegur kroppurinn gefa
ungum stúlkum fremur slæma fyrir-
mynd. Hin íturvaxna Barbie hefur
meira að segja verið sökuð um að eiga
hlutdeild í vaxandi lystarstoli meðal
ungra stúlkna á Vesturlöndum.
Nokkra hugmynd um vaxtarlagið
gefur að miðað við 175 cm hæð virðist
Barbie aðeins þurfa skó númer 28.
Engan þarf því að undra að Barbie
eigi erfitt með að standa á eigin fótum
í eiginlegri merkingu orðanna. Sér-
staklega þegar við bætist að fætumir
em sérhannaðir fyrir háhæla skó.
Framleiðendumir hafa verið ólatir
að verja heiður Barbie og minna á að
dúkkan endurspegli aðeins ríkjandi
gildi á hverjum tíma. Einn liður í
rökstuðningnum hefur falist í því að
vekja athygli á því að Barbie hafi ekki
aðeins verið tengd hefðbundnum
kvenhlutverkum. Barbie sé hvorki í
móður- né eiginkonuhlutverkinu.
Kærastinn Ken sé aðeins í aukahlut-
verki og undir stúlkunum sé komið
hveijir sitji undir stýri á bleika jepp-
anum. Barbie hefur tekið að sér hlut-
verk í takt við tíðarandann hveiju
sinni, t.d. verið dýralæknir, geimfari,
steingervingafræðingur og fimleika-
drottningin á Ólympíuleikunum árið
1972. Enginn ætti að standa henni á
sporði enda á hún samkvæmt fyrir-
mælum framleiðendanna ekki aðeins
að vera sæt heldur klár, sjálfstæð og
hæfileikarík. Ósagt skal látíð hvort sú
hugmynd skilar sér til ómótaðra lítilla
stúlkna.
Hver vill eiga prins?
Ógrynni annarra söguhetja h'tilla
stúlkna hafa ýtt undir hugmyndir um
hefðbundin hlutverk kynjanna. Walt
Disney með ómetanlegan íjársjóð sí-
gildra ævintýra í handraðanum fer

Barbie með
í sumarfríið
Aþena Valý Orradóttir, 4 ára,
segir að Barbie sé best. „Nýjustu
Barbie-dúkkuna fékk égþegar
bræður mínir komu frá Spáni. Sú
Barbie-dúkka syngur og dansar
alveg sjálf. Hún er fullorðin, á tvö
börn og mann. Þegar við fúrum í
sumarfrí fúr hún með okkur og
svaf í sumarbústaðnum rétt hjá
Akureyri. Samt hefur Barbie ekki
komið með mér í Ieikskúlann.
Barbie þykir gaman að gera sömu
hluti og ég, t.d. að fara í Húsdýra-
garðinn. Eg á fullt af Barbie-dúti
heima, t.d. Barbie-hús, diska,
glas, tannbursta og tannkrem.
Mér og vinkonum mínum finnst
bleikt fallegasti liturinn," segir Aþena Valý og t ilviljun
ræður því greinilega ekki að hún klæðist bleikum fötum.
„Ég fékk líka Barbie-iþrúttaskú frá pabba mínum í gær,“
segir hún og sýnir blaðamanninum fallega hvíta íþrúttaskú
með glansáferð, bleikri skreytingu og mynd af átrúnaðar-
goðinu.
goðinu á bijóstinu á eftír að
fylgja eiganda sínum inn í
draumalandið. Leyndarmál-
inu er ljóstrað upp lágum
rómi. Litla stúlkan trúir
mömmu sinni fyrir því að
hún sé með bleik augu og
mæðgumar em sammála
um að fegurri augu séu
ekki til á öllu jarðríki. í
hugarheimi htilla stúlkna
jafnast enginn annar lit-
ur á við bleika htinn og
eins og allir vita ber nú-
tímaprinsessan Barbie
bleika htinn allra
stúlkna best. Barbie
hefur notið ómældra
vinsælda meðal ungra
stúlkna út um allan
heim frá því leik-
Barbie toliir
alltaf
í tískunni
þar fremstur í flokki. Söguhetjur á
borð við Fríðu, Litlu hafmeyjuna,
Mjallhvíti og Öskubusku era fyrir-
myndir annarra ungra stúlkna og
hjjóta að launum hinn æðsta sess við
hhð verðandi valdhafa og hálft kon-
ungsríkið - að sjálfsögðu. Allar era
stúlkumar með afbrigðum fahegar,
mittismjóar, hárprúðar og mjóróma.
Sagan af Þymirós er af sama meiði
enda hafa ævintýrin löngum sannað
hve óhægt er um vik að flýja örlög sín.
Ekki era allar fyrirmyndir ungra
stúlkna í teiknimyndum Disneys jafn
hefðbundnar eins og sannast best á
hinni kínversku Mulan í samnefndri
teiknimynd. Mulan býður karlaveld-
inu birginn með því að dulbúa sig í
hermannsklæði og berjast fyrir hönd
fjölskyldunnar við hina illskeyttu
Húna. Eftir að upp kemst um svikin
þykja vamaðarorð stúlkunnar htils
virði og htlu munar að óvinurinn hafi
sigur að lokum. Eins og í öllum góð-
um sögum fer allt á besta veg og ekki
laust við að sigurlaun Mulan komi
kunnuglega fyrir sjónir.
Á hinn bóginn er ekkert jafn fjarri
Línu Langsokk, sögupersónu Astrid
Lindgren, og leitin að draumaprinsin-
um. Lína er sjálfri sér næg og fer sín-
ar eigin leiðir eins og ekkert sé sjálf-
sagðara, t.d. með því að dansa um gólf
með skrúbba á fótunum. Engin kven-
hetja kemst með tæmar þar sem
Lína hefur hælana. Hún er klár, fynd-
in, sjálfsöragg og allra - ekki bara
stelpna - sterkust. Örgustu glæpa-
menn verða peð við hhðina á Línu
eins og sannast hvað eftir annað í
bókum og myndefni um þessa heims-
ins frægustu stelpu. Ekki er heldur
komið að tómum kofunum þegar hin-
ar kvenhetjurnar era annars vegar,
t.d. bjóða leikfangaverslanir, rúm-
fataverslanir og hvers kyns sérversl-
anir upp á ógrynni af hlutum og fatn-
aði tengdum söguhetjum á borð við
Barbie og Mulan.
Nútíma riddarasaga
Litlir strákar alveg niður í bleiu-
böm sveipa um sig síðum skikkjum
og hverfa á vit ævintýranna í öðram
heimum. Lang, lang vinsælasta hælið
frá raunum hversdagsins hefur um
hríð verið í skjóh hugmyndaheims
Star Wars myndaflokksins. Yngstu
áhangendumir vita tæpast frekari
deili á sögunni og hafa í besta falli
komist á nýjustu kvimyndina af fjór-
um. Sá hópur hefur hins vegar öfugt
við hina fullorðnu tækifæri til að
kynnast sögunni í rökréttu framhaldi.
Söguhöfundurinn George Lucas
gerði sér nefnilega htið fyrir og byij-
aði á 4. kaflanum í sögunni með fyrstu
og jafnframt vinsælustu Star Wars
kvikmyndinni, Star Wars - A New
Hope frá árinu 1977. í fyrstu kvik-
myndinni er kynntur til sögunnar
unglingspilturinn Luke Skywalker í
geimheiminum Star Wars á eyði-
merkurplánetunni Tatooine í ótil-
greindri fjarlægð frá jörðinni. Luke
býr hjá frænda sínum og frænku á fá-
tæklegum bóndabæ í samfélagi undir
yfirráðum harðsvíraðs keisara. Fjöl-
skyldan kaupir tvö vélmenni af Jöv-
um grunlaus um að uppreisnarflokk-
ur hefur komið fyrir afar mikilvægum
upplýsingum í minni annars vélmenn-
isins. Luke finnur leið til að koma
upplýsingunum aftur til uppreisna-
rmannanna og frelsa leiðtogann, Leu
prinsessu, úr klóm keisaraveldisins.
Meðal dyggustu aðdáenda Star
Wars er algengt að önnur kvikmynd-
in uppúr 5. kaflanum Star Wars - The
Empire Strikes Back sé talin besta
kvilanyndin. í kvikmyndinni ætlar
Luke m.a. að bjarga vini sínum úr
klóm keisarans og lendir í geisla-
sverðsbardaga við hinn illræmda
Darth Vader (Svarthöfða), hægri
hönd keisarans. Bardaginn endar
með því að Darth heggur höndina af
Luke og virðurkennir að vera faðir
hans. Luke kemst með herkjum und-
an keisaraveldinu. Vinur hans er ekki
jafn heppinn því að hann er frystur og
numinn á brott.
í 6. kaflanum og kvikmyndinni The
Retum of the Jedi bjargar Luke vini
sínum og lendir að nýju í klóm keisa-
rans. Keisarinn reynir að snúa honum
eins og fóður hans á sínum tíma. Luke
verður ekki haggað og lendir að lok-
um í öðram bardaga við foður sinn. Sá
bardagi fer ólíkt hinum fyrri því að
Luke heggur höndina af föður sínum
og hefur sigur. Nú grípur keisarinn tíl
örþrifaráða og beitir hinum svokall-
aða alheimskrafti til að losna við Luke
fyrir fullt og allt. Skyndilega hellist
samviskubitið yfir fóður Luke. Hann
kemur syni sínum til bjargar og hend-
ir keisaranum ofan í kjama dauðast-
jömunnar. Á sama tíma gera vinir
Lukes allsheijar uppreisn og tekst að
ná ríkinu á sitt vald. Enn gerast
óvæntir atburðir því að í ljós kemur
að Lea prinsessa er tvíburasystir
Lukes. Að lokum tekur faðir Lukes af
sér hjálminn og afhjúpar þar með af-
ar þreyttan og gamlan mann. Nýjasta
kvikmyndin, The Phantom Menace,
gerist á undan hinum tveimur því hún
fjallar um 1. kafla sögunnar og segir
frá því hvemig faðir Lukes er ungur
piltur tekinn frá móður sinni.
Hér hefur aðeins lauslega verið far-
ið yfir söguþráð Star Wars kvik-
myndanna fjögurra. Eftir er að skil-
greina ýmis grandvallarhugtök á
borð við „the force“ eða alheimskraft-
inn og helst er hægt að líkja við trúar-
brögð og galdra. Alheimskraftinn er
hægt að beisla og nýta með yfimátt-
úrulegum hættí í hinum margvísleg-
asta tílgangi og ekki alltaf jafn góð-
um. Ekki verður farið út í frekari
I
I
I
I
I
I
I