Morgunblaðið - 13.11.1996, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 13. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Flughöfn Reykjavíkur -
Un aéroport a Reykjavík
LIST
OG HÖNNUN
Safnahúsiö,
Hverfisgötu
PRÓFTEIKNINGAR 1933 -
ANDRÉ DEVIS
Opið virka daga frá kl. 10 til 18.
Laugardaga 10-12. Október-
desember. Aðgangur ókeypis.
MENN hætta seint að undrast
stórhug þjóða á meginlandinu á
svonefndum kreppuárum (1930-
39), sem kom fram í öllum greinum
lista og þá ekki síst myndlist og
byggingarlist. Stórhugurinn barst
hingað í gegnum Kaupmannahöfn,
svo sem skýr dæmi eru um í ís-
lenzkri myndlist og mörg mjög
áþreifanleg í byggingarlist. Til við-
bótar við markandi og reisulegar
byggingar er upp risu, voru til
teikningar að Flughöfn Reykjavík-
ur, er ungur nemi í byggingarlist
við Fagurlistaháskólann í París,
André Devis að nafni, útfærði sem
prófverkefni. Áhugi Devis á nor-
rænum þjóðum og málum varð til
að hann sótti námskeið í dönsku
og norsku við Sorbonne og til að
viða að sér föngum hlaut hann styrk
frá dönskum stjórnvöldum til náms-
dvalar í Kaupmannahöfn í ágúst
1933.
Hann hófst svo strax handa í
september og lauk verkinu á nokkr-
um mánuðum, staðsetti þó flug-
höfnina í Hafnarfirði, þar sem að-
stæður virtust heppilegri og í eðli-
legu samræmi við þá ágætu og
framsýnu venju að hafa slíkar fram-
kvæmdir fjarri höfuðborgarkjörn-
um. Það er með því ótrúlegra að
þetta skuli vera í fyrsta skipti sem
þessar teikningar eru sýndar á ís-
landi, því þær koma okkur við og
hefði verið betur að meiri rækt
hefði verið lögð við að halda þeim
fram í gegnum árin. Þær eru ein-
faldlega stórmerkileg heimild, á
einn veg um stórhug á tímum erfið-
leika og kreppu og annan veg um
lágkúru, útkjáikahátt og skamm-
sýni á tímum efnahagslegs upp-
gangs og veraldlegrar auðsöfnunar.
Telji einhveijir þetta grunnfærnis-
legan áfellisdóm, beri þeir einungis
aðstöðuna við flugvöll höfuðborgar-
innar alla tíð saman við þessar stór-
huga teikningar sem báru í sér
hárrétta framtíðarsýn. Líti sá sami
svo í hnotskurn á allar hinar svo-
nefndu „framfarir“ á landi hér og
uppbyggingu flugflotans, stað-
næmist loks við aðstöðuna og bygg-
ingarnar, réttara sviplítil hrófatildr-
in, á Reykjavíkurflugvelli. Einnig
hvarvetna úti á landi þar sem flug-
hafnir eru hráar og lágreistar, lík-
astar bráðabirgðaskýlum, dæmi-
gerð útnesjamennska í arkitektúr.
Það er svo alveg rétt sem stend-
ur á einblöðungi sem frammi ligg-
ur, að „sérstaka athygli vekur hve
nútímaleg byggingin er, þar sem
Fagurlistaháskólinn hafði orð á sér
fyrir áherslur á klassíska bygging-
arlist. Eftir því ber einnig að taka
hve flugstöðin er í alla staði í sam-
ræmi við ýtrustu kröfur um þæg-
indi og greiða afgreiðslu (sbr. færi-
bönd fyrir farangur sem var ný-
lunda á þeim tíma) og góða aðstöðu
fyrir farþega og flugmenn s.s. gisti-
rými og veitingasalir." Devy stað-
setur jafnvel þyrlu inn á eina teikn-
inguna sem var framtíðarsýn vegna
þess að nothæfar slíkar komu ekki
fram á sjónarsviðið fyrr en 1939!
Mikilsvert og til umhugsunar er
svo, að Devy leitaðist við að gefa
byggingunni þjóðlegan blæ og
gæða anddyrið þeirri reisn, að hver
sem inn gengi fyndi til þjóðarstolts.
En hver finnur til þjóðarstolts
er lítur núverandi byggingar á
flugvellinum, eða verður hugsað
til þess, að í lifanda lífi fékk þessi
maður aldrei neina viðurkenningu
fyrir hugmyndir sínar, engin ís-
lenzk orða mun hafa verið næld á
jakkalaf hans né honum boðið til
HUGMYND að flughöfn í Reykjavík 1933.
íslands, sem hann þráði þó að
heimsækja?
Af þessari sýningu má draga
mikinn Iærdóm, því hún sýnir okkur
svart á hvítu að framfarir hafa á
sér tvær hliðar, og hér er komið
skýrt dæmi þess að eitthvað hafi
mætt afgangi, snýr í þessu tilviki
jafnt að gerð myndarlegra bygg-
inga sem uppbyggingu íslenzkra
flughafna.
Það er mjög við hæfi, að þessari
litlu en stórmerku sýningu skuli
skipað til húsa í einni reisulegustu
byggingu höfuðborgarinnar.
Snjallri hugmynd arkitektanemans
André Devy, og minningu manns-
ins, er þá loks nokkur sómi sýndur
af hérlendum, en hann lést fyrir
nokkrum árum á níræðisaldri.
Bragi Ásgeirsson
BÆKUR
Ættf ræði
VÉLSTJÓRA- OG
VÉLFRÆÐINGATAL 1-2.
Ritstjóri ættfræðilegs efnis: Þor-
steinn Jónsson. Ritstjóri náms- og
starfsferils: Franz Gíslason. Þjóð-
saga ehf. 1996 — 865 síður
Vélstjórar og
vélfræðingar
VÉLSTJÓRAR og vélfræðingar
eru orðnir meira en lítið fjölmenn
stétt og er það síst að undra. Á
vélaöld er þeirra víða þörf. Að vísu
kemur ekki í ljós af þeim gögnum
sem ég hef í höndum hversu marg-
ir vélstjórar og vélfræðingar eru
starfandi nú, þó efalaust sé til fé-
lagatal sem sýnir það. Frá því að
Vélstjórafélag íslands var stofnað
árið 1909 hafa um 7.600 manns
Ipkið einhveiju stigi vélstjóranáms.
Árið 1974 kom út Vélstjóratal. Þar
var að fínna æviskrár 1.152 manna,
en æviskrárnar hefðu þó getað orð-
ið um 5.100 ef náðst hefði til allra.
Síðan hafa stéttinni bæst liðlega
2.500 og hefur því verið mikil
gróska á þessu starfssviði.
Af þessu leiðir að Vélstjóra- og
vélfræðingatal það sem nú er gefið
út hlýtur að verða mikið rit ef öllu
er til skila haldið. Útgefendurnir
gera ráð fyrir að það verði í fímm
bindum. Afar ósennilegt er að fást
muni æviskrárefni um alla þá sem
í ritinu gætu verið. Útgefendumir
gera sér vonir um 90% þátttöku og
kalla ég það raunar
nokkra bjartsýni. Þeg-
ar hefur komið í ljós
að sumir hafa tregðast
við að svara og aðrir
hafa enga umfjöllun
viljað. Þau tvö bindi
sem nú birtast ná til
loka bókstafsins G, en
em samt hátt á níunda
hundrað blaðsíður.
Á undan æviskrán-
um fara þrír formálar,
eftir Helga Laxdal for-
mann Vélstjórafélags
íslands, Þorstein Jóns-
son ritstjóra ættfræði-
legs efnis og Franz
Gíslason ritstjóra
náms- og starfsferla. Stuttir eru
þessir formálar og fjalla eingöngu
um tiiorðningu og tilhögun ritsins.
í ritnefnd hafa setið Jóhanna S.
Eyjólfsdóttir, Samúel Jón Guð-
mundsson og Aðalsteinn Gíslason.
Ættfræðistofa Þorsteins Jónsson-
ar hefur þegar séð um æviskrárefni
nokkurra stéttartala og hefur því
aflað sér mikillar
reynslu á því sviði, auk
þess sem hún ræður
yfír geysimiklum
gagnabanka um íslend-
inga og ættir þeirra.
Þetta veldur því að
stofnunin er vel í stakk
búin til að vinna verk
sem þetta. Komið er
nokkuð fast form á
stéttatölin og víkur
þetta ritverk lítt frá
því. Þar sem allar upp-
lýsingar eru til reiðu er
skráð nafn vélstjórans,
fæðingardagur og fæð-
ingarstaður, menntun,
starfsheiti og búseta,
maki, giftingadagur (sambúðampp-
haf), fæðingardagur, fæðingarstaður
og starfsheiti, börn, fæðingardagur,
starfsheiti, búseta og makar þeirra.
Foreldrar vélstjórans em tilgreindir,
fæðingardagur þeirra, starf og bú-
seta og sama er að segja um for-
eldra maka. Föður- og móðurforeldr-
ar vélstjórans em skráðir ásamt
Franz
Gíslason
starfí og búsetu. Myndir eru af véi-
stjóranum í flestum tiivikum.
Vel virðist vera frá ritinu gengið
í alla staði, upplýsingar samræmdar
og skipulegar. Auðvitað hefur sá
sem þetta ritar engin tök á að ganga
úr skugga um hugsanlegar viliur í
æviskránum.
Ekki er annað efni í þessu ritverki
en áðurgreindir formálar og æviskrár
og er það skiljanlegt um svo stórt
verk. Þess eins sakna ég að ekki
skuli vera ritgerð um menntun vél-
stjóra og breytingar sem orðið hafa
á henni. Fyrir ókunnugan hefði það
verið til gagns. Hugtök eins og mót-
orvélstjóranámskeið, minna mótors-
vélstjórapróf og 1.-4. stig vélstjóra-
náms hefðu þarfnast skýringa.
Af framangreindu má sjá að í
riti þessu verður gífurlegur fjöldi
nafna og afskaplega verðmætar
upplýsingar sem í mörgum tilvikum
spanna ijórar kynslóðir. Ég vík því
enn að því sem ég klifa einatt á
þegar ég get um rit af þessu tagi
hversu gagnlegar rannsóknir mann-
fræðilegs og félagsfræðilegs eðlis
má úr þeim vinna. Eitt nefni ég.
Hér er kjörið efni til rannsókna á
stéttarlegum hreyfanleika milli kyn-
slóða. Ég þykist vita að á Ættfræði-
stofu Þorsteins Jónssonar sé tölvu-
skráður gagnabanki yfir margar
starfsstéttir. Hafa fræðimenn í áð-
umefndum greinum áttað sig á því
hversu dýrmætt rannsóknarefni þar
er að fínna?
Sigurjón Björnsson
Tímarit
• ALMANAK Hins íslenska
Þjóðvinafélags er nýkomið út í
123. sinn. Almanakið hefur komið
út á vegum Þjóð-
vinafélagsins og
nú um langa hríð
í samvinnu við
Háskóla íslands.
Auk almanaksins
sjálfs hefur árbók
íslands alltaf verið
fastur liður í rit-
inu.
Almanak Þjóð-
vinafélagsins fyrir
árið 1997 er 208
bls. að stærð. Þor-
steinn Sæmunds-
son stjörnufræð-
ingur hefur reikn-
að og búið alman-
akið sjálft til
prentunar en ár-
bókina fyrir árið
1995 ritar Heimir
Þorleifsson
menntaskólakennari.
Umsjónarmaður almanaksins er
Jóhannes Halldórsson cand. mag.
Prenstmiðjan Oddiprentaði ritið og
það er Sögufélag, Fischersundi 3,
sem sér um dreifingu. Almanakið
fæst íbðkaverslunum um allt land
ogkostar 1.254kr. Unnteraðger-
ast áskrifandi hjá Sögufélagi oger
verð til áskrifenda og félagsmanna
Sögufélags 10% lægra.
Hallar á HíU
KYIKMYNPIR
Laugarásbíó
TIL SÍÐASTA MANNS
(„LAST MAN STANDING“) ★ ★
Leikstjóri Walter Hill. Handritshöfundur Hill,
byggt á Yojimbo eftir Akira Kurosawa og
Kikushima Kyuzo. Kvikmyndatökustjóri
Lloyd Ahem. Tónlist Ry Cooder.
Aðalleikendur Bmce Willis, Christopher
Walken, Bmce Dem, William Sanderson,
Karina Lombard. Bandarísk. 1995.
BYSSUBÓFINN John Smith (Bmce
Willis) áir í lotlegum smábæ nálægt Mex-
íkó á tímum kreppunnar og áfengisbanns-
ins í Bandaríkjunum. Kemst að því full-
keyptu, þar um slóðir berjast tvö illvíg
glæpagengi, annað írskt - hitt ítalsktætt-
að, um aðstöðuna til að smygla sprútti
yfir Iandamærin til þyrstra Suðurríkja-
manna. Smith sannar sig sem afburða-
skytta og gerist liðsmaður og liðhlaupi
beggja bófaflokkanna. Hagar seglum eft-
ir vindi og fær greitt frá báðum á meðam
einhver tórir til að greiða honum blóðpen-
ingana.
Það er liðin tíð að maður voni að leik-
stjórinn og handritshöfundurinn Walter
Hill hressist, hér fór síðasta hálmstráið.
Að þessu sinni tekur Hill til meðferðar
sígilt og sögufrægt handrit eftir Kurosawa
sem ítalinn Sergio Leone byggði svo síðar
á „dollaramyndirnar" með stórkostlegum
árangri. Hill kemst hvorki lönd né strönd,
er gjörsamlega heillum hofinn og verður
að grípa til yfirgengilegs ofbeldis til að
botna þessa blóðidrifnu endurgerð, sem fer
alls ekki illa af stað. Hefði betur mátt
skoða handbragð meistarans sem Iýsti í
einu, ógleymanlegu atriði ástandinu í smá-
bænum í Yojimbo\ hundur kemur hlaup-
andi í veg fyrir lífvörðinn (Toshiro Mifune)
með mannshandlegg í kjaftinum. Þessi
örstutta sena segir allt sem segja þarf, er
ein og sér mikið betri og eftirminnilegri
en allur sá fjöldi afþreyingarmynda sem
minni spámenn gera í tugavís, gjarnan
með kunnum kjötskrokkum á borð við
Willis og Stallone.
Það er enginn með væntingar um að
Hill komist með tærnar þar sem Kurosawa
hefur hælana, heldur sína eigin, maðurinn
gerði kraftmiklar afþreyingar, langt yfir
meðallagi, á sínum bestu áram. Hvaða
spennumyndaaðdáandi minnist ekki 48
Hours, The Warriors, The Streetfíghter
og Southern Comfort með söknuði? Og
Hill gerði margar, fleiri góðar myndir, þó
Til síðasta manns beri það ekki með sér.
Það eina sem minnir á forna frægð er
tónlistin hans Rys Cooders, sem oftast
hefur verið samstarfsmaður Hills, er hún
þó með daufara móti. Á stöku stað, einkum
í töku og áhættuatriðum, má merkja karl-
mennskuleg, ljóðræn stílbrigðin sem jafnan
settu mark sitt á myndir Hills. Leikhópur-
inn stendur sig hvorki vel né illa, það sem
eftir stendur er að eitt sinn forvitnilegur
og fær fagmaður hefur klúðrað gullnu
tækifæri til að komast aftur í fremstu röð
í vitfírrtu kúlnaregni og blóðidrifnu ofbeldi
og það er miður.
Sæbjörn Valdimarsson