Morgunblaðið - 25.02.1995, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 25. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Pósturinn verður
að ganga sinn gang
HINN 16. febrúar sl.
kvað Samkeppnisráð
upp úrskurð þess efnis,
að frá 1. janúar nk.
skuli gerður fjárhags-
legur aðskilaður milli
þess þáttar póstþjón-
ustunnar, sem er háður
einkarétti lögum sam-
kvæmt, þ.e. viðtaka,
flutningur og skil á lok-
uðum bréfum og send-
ingum, og annarrar
póstþjónustu, þ.á m.
viðtaka, flutningur og
skil á póstkortum, opn-
um bréfum og sending-
um, sem ekki falla und-
ir einkaréttinn, þ.á m. blöð og tíma-
rit. Þessi úrskurður byggir á þeirri
forsendu, að einkaaðilar hafí komið
inn á þennan markað og að ekki
megi halla á þá í samkeppni.
Er pósturinn
samkeppnisfyrirtæki?
Úrskurður Samkeppnisráðs bygg-
ir á því, að pósturinn sé samkeppnis-
fyrirtæki í skilningi samkeppnislaga.
Því miður er þetta álitaefni ekki brot-
ið til mergjar í forsend-
um Samkeppnisráðs,
sem kemur óneitanlega
á óvart. Ég er þeirrar
skoðunar að sumir
þættir póstþjónustunn-
ar falli eðli sínu sam-
kvæmt utan ramma
samkeppnislaga þar
sem á hina opinberu
póstþjónustu eru lagðar
ýmsar skyldur, sem erf-
itt kann að vera að
leggja á atvinnufyrir-
tæki í einkaeigu.
Starfsemi póstþjón-
ustunnar íslensku lýtur
alþjóðasamþykktum,
sem við erum aðilar að. Þar er kveð-
ið ríkt á um það, hvernig með send-
ingar skuli farið og póstleynd áskilin.
Kveðið er á um skaðabótaábyrgð, ef
misfarið er með sendingar. Aðhaldið,
hefur farið vaxandi og kröfur um
að póstsendingar berist viðstöðulaust
til móttakanda eru afdráttarlausar.
Sú hugsun er lögð til grundvallar,
að jafnaðarverð sé á burðargjöldum.
Þannig kostar hið sama að senda
bréf landshorna á milli hér á landi
Ég hef verið þeirrar
skoðunar, segir Halldór
Blöndal, að nauðsyn-
legt sé að breyta
Pósti og síma í hlutafé-
lag, sem yrði í eigu
ríkissjóðs, a.m.k.
að verulegum hluta.
sem í nálægum löndum. Þessi grund-
vallarregla er í heiðri höfð í Evrópu-
sambandinu m.a. Það yrði spor aftur
í timann, ef fjarlægðir eða þéttleiki
byggðar yrði lagður til grundvallar
við ákvörðun póstburðargjalda.
Er einkarétturinn úreltur?
Þrátt fyrir þá stefnu Evrópusam-
bandsins að aðgerðir opinberra aðila
takmarki ekki samkeppni, tíðkast
enn í ríkum mæli að hið opinbera
standi fyrir margsháttar þjónustu.
Halldór Blöndal
ISLENSKT MAL
Ingvar Gíslason fv. mennta-
málaráðherra sendir mér vinsam-
legt og gott bréf, og leyfi ég mér
að birta með þökkum langmestan
hluta þess. Sleppt er því, sem
ekki varðar íslenskt mál, og þar
sem bréfið er efnismikið, skipti
ég því á þennan þátt og næsta:
„Kæri Gísli! Heill og sæll!
Þá verður mér m.a. hugsað til
móðurmálsins okkar, íslenskunn-
ar (mætti að sjálfsögðu nefna
hvaða tungumál sem er). Er ekki
líklegt að íslensk tunga lúti því
grundvallarlögmáli, að þróun
hennar gangi ávallt í jafnvægis-
átt, ef hún er látin óáreitt, þótt
okkur, skammsýnum - mönnum,
sýnist á hana halla og mæðumst
þá mjög, sem e.t.v. er ástæðu-
laust? I vangaveltum af þessu
tagi fer maður ósjálfrátt að
hugsa um frelsið, frjálsræðið
sjálft, athafnafrelsi í víðri merk-
ingu og hvort frelsi til orðs og
æðis, tjáningar og hegðunar, feli
ekki einnig í sér frelsið til að
tala og rita bjagað mál, ef menn
endilega kjósa það. Er það ekki
brot á meginreglunni um einstak-
lings- og athafnafrelsi - að ég
nú ekki minnist á svo formlegt
orð sem prentfrelsi - að banna
fólki að breyta út af málfræði-
reglum Halldórs Briems og
Björns Guðfinnssonar og kalla
það málspjöll? Er það ekki íhlutun
í einkahagi manna að halda að
þeim stöðnuðum fornfræðum?
Er, nokkur hæfa í því í fijálsu
þjóðfélagi að vera sífellt að núa
mönnum bögubósahætti um nas-
ir, sproksetja fólk í tíma og ótíma
eða siða það til í málhegðun með
valdsmannslegum umvöndunum?
Og hver hefur vald til þess að
dæma hvað sé bjagað eða vont
mál? Er það ekki málþróuninni
til skaða („þegar til lengri tíma
er litið") að ætla að stjórna henni
með aðfinnslum og umvöndun-
um?
Eða er nokkuð fráleitara en
sú lögbundna „miðstýring“, sem
viðgengst í skólum landsins, að
sóa hundruðum milljóna króna
(eða guð veit hvað) á ári hverju
til þess að „kenna“ nemendum
sitt eigið móðurmál, sem þeir
læra hvort sem er ókeypis heima
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
785 þáttur
Á að segja:
yfir ána
efstur
eitthvert samkomulag
fjöldi manna var beðinn
hluti kvennanna var viðstaddur
mörg hundruð
margra hundraða
grisirnir þrír hlupu í skarðið hver fyrir annan
grísimir þrír fengu bréf hver frá öðrum
grísirnir þrir tóku tillit hver til annars
hjá vinnuveitandanum
þremur prósentum hærra
þriggja prósenta hagnaður
Ása og Sipý tóku hvor sinn bílinn eða sinn
bflinn hvor
tvennar vigstöðvar
hjá sér og á götunni og öldungis
fyrirhafnarlaust? En hafi móð-
urmálskennslan verið lögfest í
þeirri von að þá tali íslendingar
og skrifi „betra" mál er hætt við
að margur bjartsýnismaðurinn
verði fyrir vonbrigðum. Reynslan
talar sínu máli. Væri ekki nær
að nota peningana til að kenna
fólki að tala ensku, sem er „lykill-
inn“ að því að íslendingar séu
gjaldgengir í samfélagi þjóð-
anna?
Árangur hinnar kostnaðar-
sömu og mannfreku opinberu
íhlutunarsemi um þróun móður-
málsins er hryggilega smár.
Mann fer að gruna að eins sé
um feðratungiína sem efnahags-
kerfíð, að hún lúti sínum örlög-
þrungnu þróunarlögmálum, svo
að opinber afskipti af þeim geri
illt verra, trufli hið sjálfvirka
gangverk málþróunarinnar.
M.ö.o.: Er ekki affærasælast að
láta þróun móðurmálsins af-
skiptalausa, leyfa markaðslög-
máli tungunnar að ráða ferðinni?
Er það ekki hin eðlilega leið til
„langtímajafnvægis“ lifandi
þjóðtungu í „heimi, sem sífellt
er að breytast"? Lagar hún sig
ekki sjálfkrafa að „breyttum að-
stæðum“? Hver veit nema nú séu
að skapast „sögulegar aðstæður“
til stökkbreytinga á málinu, sem
fælust í orðastyttingum og ein-
földun á málkerfinu? Annað éins
hefur nú skeð! Er ekki víkinga-
aldarmálið, sem hingað fluttist,
afsprengi (stökk)breytinga til-
tekins þróunarskeiðs?“
Með velþóknun, og með leyfi
í stað:
yfir ánna
evstur
eitthvað samkomulag
§öldi manna voru beðnir
hluti kvennanna voru viðstaddar
margir hundruðir
margra hundruða
grísimir þrír hlupu í skarðið fyrir hvem annan
grísimir þrír fengu bréf frá hveijum öðrum
grísimir þrír tóku tillit til hvers annars
hjá vinnuveitendanum
þijú prósent hærra
þijú prósent hagnaður
Ása og Signý tóku sitthvom bflinn
tvær vígstöðvar
höfundar, Ara Páls Kristinsson-
ar, tek ég upp úr Tungutaki
eftirfarandi skrá:
Sjá hér að ofan
★
Smávegis
1) Kristján Marínó Falsson á
Akureyri segir mér að Hreinn
Þórhallsson frá Ljósavatni hafí
kennt sér orðið brakandi í merk-
ingunni com flakes. Þetta er nú
kannski til gamansamrar til-
breytingar frá orðinu kornflög-
ur.
2) Fyrirsögn úr dagblaði,
nokkurn veginn eins vond og
hugsast getur: „Reykvíkingar
bökuðu Akureyringa í sólinni“.
Þessum ósköpum fylgdu líka
skýringar í undirfyrirsögn. Merk-
ingin var sem sagt sú að meira
sólskin hefði verið syðra en
nyrðra.
3) Maður, sem sinnir sölumál-
um í Japan, fær stórt prik fyrir
að nota ítrekað sögnina að grafa
(kjöt) í staðinn fyrir að „urða“.
★
Salómon sunnan kvað:
Slíkur sauður var Sólheima-Tindur
(þó sjálfkær og í honum vindur)
að geithafrar skild’ ’ann
óg grenlægjur vild’ ’ann,
og það kumruðu að honum kindur.
★
Auk þess fær Atli Rúnar Hall-
dórsson fréttamaður enn stórt
prik fyrir högg í haus Fróðár-
sels: „Þegar spurn er eftir ork-
unni.. l“ (21. febr.)
Póstþjónusta er ein þeirra þjónustu-
greina, sem víðast hvar falla undir
hið opinbera, þó að til séu lönd, sem
fært hafa póstþjónustuna í hendur
einkaaðilum, eins og Svíþjóð og Finn-
land.
Ég hef verið þeirrar skoðunar, að
nauðsynlegt sé að breyta Pósti og
síma í hlutafélag, sem yrði í eigu
ríkissjóðs, a.m.k. að verulegum hluta.
Sú þróun tel ég að ætti að geta orð-
ið til hagsbóta bæði fyrir viðskipta-
vini og starfsfólk. Fullkominn að-
skilnaður pósts og síma kemur vel
til álita. Ekki hafa verið pólitískar
forsendur fyrir að ná þessum breyt-
ingum fram, en skilningur á nauðsyn
þeirra hefur verið að vaxa.
í póstlögum er kveðið á um einka-
rétt Pósts og síma til að safna sam-
an, flytja og bera út lokaðar bréfa-
póstsendingar og aðrar lokaðar send-
ingar eftir þar til greindum skilyrð-
um. Ég tel mjög koma til greina að
endurskoða þessi ákvæði. En sam-
tímis og raunar hvort sem er ber
brýna nauðsyn til að kveða skýrt á
um það í Iögum hvaða skilyrði þau
fyrirtæki þurfi að uppfylla, sem taka
að sér póstþjónustu innan þess
ramma, sem póstlögin kveða á um.
Bréf eða póstkort?
Úrskurður Samkeppnisráðs um að
gera glögg skil á milli einstakra
kostnaðarþátta póstþjónustunnar er
eðlilegur að vissu marki og unnið
hefur verið að slíkri kostnaðargrein-
ingu innan Pósts og síma. %
Þannig er ekki flókið að greina
gjöld og tekjur við bögglapóstsend-
ingar, svo dæmi sé tekið. Hingað til
hefur verið samkomulag um að halda
niðri burðargjöldum blaða og tíma-
rita vegna þess kostnaðar, sem slíkri
dreifíngu fylgir utan þéttbýlis. Sam-
keppnisráð leggur til, að sá kostnað-
ar verði borinn uppi af ríkissjóði og
er það vissulega sjónarmið.
Hitt gengur ekki upp að búast við
nákVæmri kostnaðargreiningu á því,
hvort póstsendingin er opið bréf eða
lokað ellegar póstkort. Þegar hér er
komið sögunni má öllum ljóst vera,
að ákvæði samkeppnislaga geta ekki
átt við póstþjónustuna. Kannski er
einfaldast úr því sem komið er að
breyta ákvæðum póstlaganna um
einkarétt póstþjónustunnar til sama
horfs og í Englandi eða Danmörku,
þannig að mið sé tekið af burðar-
gjaldi eða þyngd sendingar í stað
þess að miða við hvort sending sé
opin eða lokuð.
í samkeppni
Niðurlagsorð mín skulu vera þau,
að ekki sé eðlilegt, að fyrirtækjum
í einkarekstri sé bannað að taka að
sér hverskonar þjónustu, sem feilur
undir póstlög. Slík fyrirtæki munu
væntanlega velja sér starfsvettvang
í þéttbýli, þar sem arðvonin er, sem
er í samræmi við það markmið einka-
rekstrarins að skila eigendum sínum
hagnaði. Þó að settar kunni að verða
reglur um hvernig fyrirtæki þessi
skuli standa að þjónustu sinni, dettur
mér ekki í hug að ætlast til að þau
taki á sig allar kvaðir og skyldur sem
á 'póstþjónustuna er Iögð í dag, þó
að slíkt væri í anda samkeppnislaga
eftir skilningi Samkeppnisráðs.
Verður því annað hvort að fella niður
slíkar skyldur eða uppfylla þær með
öðrum hætti af hinu opinbera.
Höfundur er samgönguráðherra.
Ráða hagsmuna-
aðilar niður-
stöðum Hafró?
í GREIN um rækju-
rannsóknir og rækju-
veiðiráðgjöf sem Unnur
Skúladóttir ritar í Mbl.
Úr verinu 22. feb. sl.
er gefin furðuleg mynd
af samskiptum Haf-
rannsóknastofnun-
arinnar við hagsmuna-
aðila í sjávarútvegi.
Orðrétt segir í grein
Unnar:
„í maí 1994 lagði
Hafrannsóknastofnun-
in til 45 þús. tonna
leyfilegan hámarksafla
á úthafsrækju fyrir
kvótaárið 1994/95.
Hafrannsóknastofnun-
in var pínd til að endurskoða leyfíleg-
an hámarksafla en tveir mánuðir
voru liðnir af kvótaárinu (í nóvember
1994) vegna krafna frá rækjufram-
leiðendum um að nú væri sérstakt
lag til að koma kaldsjávarrækjunni
inn á fieiri markaði. Einnig voru
kröfur frá LÍÚ um að kvóti yrði end-
urskoðaður. í nóvember 1994 lagði
Hafrannsóknastofnunin til að úthafs-
rækjuafli yrði aukinn í 60 þúsund
tonn fyrir kvótaárið 1994/95.“
Það var sem sagt útgefið álit
Hafrannsóknastofnunarinnar í nóv-
ember sl. að óhætt væri að auka
heimilaðan rækjuafla á yfirstandandi
fískveiðiári í 60 þúsund tonn, sbr.
tillögu stofnunarinnar. Seinna í grein
Unnar kemur fram, að ekki hafí allt
verið í sómanum með þetta álit Haf-
rannsóknastofnunarinnar.
Alvarlegar ásakanir
Hér fer Unnur með alvarlegar
ásakanir, ekki á hendur hagsmuna-
aðilum í sjávarútvegi heldur á hendur
sjálfri sér og kollegum sínum á Haf-
rannsóknastofnuninni. Skrif Unnar
verða varla skilin öðruvísi en svo,
að vísindamenn Hafrannsóknastofn-
unarinnar, þar með talin Unnur sjálf,
sein fyrst og fremst ber ábyrgð á
ráðgjöf um rækjuveiðar, hafí látið
pína sig til að gefa álit um að óhætt
væri að auka úthafsrækjuaflann í
60 þúsund tonn, sem þeir treystu sér
ekki til að bera ábyrgð á.
Ég trúi því ekki að
óreyndu að Unnur hafí
ætlað að gefa þá mynd
af vinnubrögðum
Hafrannsóknastofnuna-
rinnar sem lesa má út
úr grein hennar.
Vísindamaður má
aldrei gefa álit gegn
betri vitund og má alls
ekki láta pína sig til
slíks. Sé þetta tilfellið
liggur næst fyrir að loka
stofnuninni. Það er ekki
til neins að leita ráða
hjá ráðgjafa sem getur
ekki ráðið heilt í svo
mikilvægu máli.
Áskorun
Það er ekki til þess fallið að vekja
traust á Hafrannsóknastofnuninni er
starfsmaður stofnunarinnar fullyrðir
að hægt sé að pína hana til álitsgerð-
ar sem ekki er unnt að standa við.
Ef slíkt er hægt, er augljóst að þeir
vísindamenn sem hlut eiga að máli
eru ekki starfi sínu vaxnir.
Ef hægt er að þröngva
vísindamanni til álits-
gerðar, sem ekki er
hægt að standa við, er
hann, að mati Kristjáns
Þórarinssonar, ekki
starfí sínu vaxinn.
Ég hvet Unni Skúladóttur til að
segja afdráttarlaust hvernig skilja
beri ummæli hennar og hvort ég hef
skilið þau rétt. Ef ég hef skilið um-
mælin rétt, þá skora ég á Unni að
taka fulla ábyrgð á þeim álitsgerðum
og tillögum sem hún hefur staðið að
en segja starfi sínu lausu að öðrum
kosti.
Höfundur er stofnvistfræðingur
hjá LÍÚ.
Kristján
Þórarinsson