Morgunblaðið - 29.09.1994, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 29. SEPTEMBER 1994 19
BÓKMENNTIR
Þ j ó ð f r æd i
GERSEMAR OG
ÞARFAÞING
Úr 130 ára sögu Ujóðininjasafns ís-
lands. 298 bls. Ritstj. Ami Bjömsson.
Hið íslenska bóknienntafélag.
Reykjavik 1994.
Verð kr. 4.560.
ÞJÓÐMINJASAFNIÐ er hljóðlát
stofnun og vekur sjaldan athygli.
Safn er þó annað og meira en
geymsla fornmuna. Fyrst og síðast
á það að vera menningarstofnun.
Því er bæði verðugt og sjálfsagt
að forráðamenn safnsins skuli nú
minnast nýliðins afmælis með út-
gáfu vandaðrar og glæsilegrar bók-
ar. Gersemar og þarfaþing er safn
131 þáttar, auk inngangs. Höfund-
arnir koma úr ýmsum áttum en
tengjast flestir Þjóðminjasafninu
með einum eða öðrum hætti. Allir
eru þættirnir stuttir, lengdin miðuð
við að þeir rúmist á einni síðu,
vinstra megin á opnu, og er í hveij-
um þeirra greint frá einum eða fleiri
munum. Hægra megin á opnunni
gefur svo að líta mynd af viðkom-
andi grip eða gripum. Skýrt er frá
uppruna ef kunnugt er um hann,
eigenda getið og innritunar í að-
fangaskrá. Þá er nákvæm lýsing:
efni, stærð, útlit og svo framvegis.
Þetta er staðreyndatalið. Víða fylg-
ir svo fróðleikur um notagildi í dag-
legu lífi og jafnvel almennar hug-
leiðingar þar að lútandi. Eru þau
fræðin síst ómerkari að dómi undir-
ritaðs. Ætli megi ekki segja að þjóð-
lífið sjálft sé þarna lifandi komið?
Skráð saga greinir tíðast frá stór-
mennum og stóratburðum. Safnið
rekur þar á móti sögu hversdags-
lífsins. Þar má fræðast um daglega
Nýjar bækur
I Heimspeki á tuttugustu öld:
Safn merkra ritgerða úr heimspeki
aldarinnar er komin út. í bókinni eru
fimmtán þýddar greinar eftir nokkra
fremstu heimspekinga á þessari öld
og veita þær innsýn í flest svið nú-
tímaheimspeki, jafn hversdagslegar
vangaveltur sem sértækari viðfangs-
efni. Þýðendurnir eru flestir ungir og
upprennandi heimspekingar sem hafa
unnið verkið með fulltingi kennara
við Háskóla íslands og Háskólann á
Akureyri. Það sem fyrir þeim vakir
er ekki síst að stuðla að því að hægt
sé að lesa og ræða um heimspeki á
íslensku.
Útgefandi er Heimskringla, há-
skólaforlag Máls og menningar.
Ritstjórar greinasafnsins eru Ein-
ar Logi Vignisson og Ólafur Páll
Jónsson. Bókin er 308 bls., prentuð
þjá G. Ben. prentstofu hf., en kápu
gerði Erlingur Páll Ingvarsson.
Bókin kostar 3.880 krónur.
LISTIR
Geymsla eða
menning
lífið: Vinnubrögðin, klæðnaðinn,
viðurværið og þar fram eftir götun-
um. Upphaf kaffidrykkju taldist
ekki til stórtíðinda svo dæmi sé
tekið. Fátt hefur þó
orðið varanlegra í
neyslumynstri þjóðar-
innar. Að vísu tók
nokkurn tíma að venj-
ast þeim ágæta drykk.
I fyrstunni reyndu
sumir að gera graut af
baununum og skyldi
engan undra! Af inn-
flutningsskýrslum má
ráða að kaffi hafi tekið
að flytjast til landsins
upp úr 1760. Fyrstu
kaffikvömunum eru
gerð hér skil í máli og
myndum. Eggert
Óiafsson velgdi sér á
kaffi á ferðum sínum
um landið og hefur vafalaust orðið
gott af þó hann hallmælti því í
kvæði þar sem það var útlent; kall-
aði það »kolamylsnu saup«.
Nítjánda öldin var framfaraöldin
mikla, færði með sér nýjungar á
flestum sviðum, þar með talda ljós-
myndatæknina. Ýmis tæki frá ár-
dögum Ijósmyndunar em varðveitt
í Þjóðminjasafni, auk þess sem þar
er mikið safn mannamynda. Hvors
tveggja er hér að nokkm getið.
Saumavélin var snemma álitin
þarfaþing og er rifjað upp í þætti
um eina slíka að hún hafí verið
talin geta »sparað vinnukonu«.
Ritvélin hafði ekki skjót áhrif en
breytti þó ýmsu í bráð
og lengd. Til dæmis
greiddi hún götu
kvenna út á vinnu-
markaðinn. Vélritun
varð sem sé kvenna-
starf. Upplýst er að
Mark Twain hafi
fyrstur rithöfunda
notað ritvél. Það var
svo um aldamótin síð-
ustu að ritvélar tóku
að flytjast til landsins.
Ritvél sú, sem hér er
fyallað um, er ekki í
tölu hinna elstu, en
gömul þó.
Ennfremur er hér
þáttur um upphaf
hjólreiða. Þar er upplýst að fyrsta
reiðhjólið hafi borist hingað nokkm
fyrir 1890 og sé enn til. Framstætt
mundi það kallast nú.
Tuttugasta öldin lét ekki staðar
numið í tækninni. En henni fylgdu
einnig lífsháttabreytingar á flestum
sviðum. Tómstundum fjölgaði og
þar með jókst áhugi á útivist. Sport-
fatnaður komst í tísku, þar með
taldar pokabuxurnar sem ungt fólk
spókaði sig í á kreppuárunum. Jó-
hannes Kolbeinsson, kunnur göngu-
garpur og fararstjóri, var svo hug-
ulsamur að afhenda safninu poka-
buxurnar sínar. Þótt eldri kynslóð-
inni þyki varla langt um liðið síðan
þess háttar klæðnaður tengdist hér-
aðsmóðum og rútuferðum og öðrum
ljúfum uppákomum hefur hraður
tíminn nú gert þennan tískufatnað
gömlu góðu áranna að safngrip sem
unga fólkið skoðar eins og hveija
aðra skringilega fomöld.
Snöggtum styttra er síðan sjón-
varpið tók að gera sig heimakomið
í híbýlum landsmanna. Fáum mun
koma það í hug þegar fornminja
er getið. Það hefur þó fengið rúm
í bók þessari. Þess er minnst að á
fyrstu árum íslensks sjónvarps vora
framleidd hér sjónvarpstæki, hönn-
uð fyrir íslenskar aðstæður. Fjórtán
menn unnu við framleiðsluna þegar
mest var sem er hreint ekki fátt
miðað við íslenskan mælikvarða.
Þess þarf naumast að geta að
bók þessi segir einnig — og reyndar
að meirihluta — frá dæmigerðari
forngripum en þeim sem hér hefur
verið getið. Mest eru það kirkju-
munir, verkfæri til sjós og lands,
svo og húsgögn og búsáhöld emb-
ættismanna sem voru of dýr til að
fara forgörðum og hafa því varð-
veist öðram hversdagsmunum bet-
ur. Allt bregður þetta ljósi yfir lifn-
aðarhættina á hveijum tíma og seg-
ir sína sögu. Gersemar ogþarfaþing
er sannarlega bók til að una sér
við: lesa, fletta, skoða — allt eftir
tíma og aðstæðum hveiju sinni.
Fyrst og fremst minnir bókin á fjöl-
breytni Þjóðminjasafnsins og menn-
ingarhlutverk. Að sönnu jafnast
hún ekki á við að skoða safnið sjálft
og á ekki heldur að gera það. En
hún getur bæði vakið áhuga á því
og aukið skilning á hlutverki því
sem það gegnir í þjóðmenningunni.
Erlendur Jónsson
Árni Björnsson
íslenska einsöngslagið
Yfirlitssýning í Gerðubergi
MENNINGARMIÐSTÖÐIN
Gerðuberg opnar sunnudaginn 2.
október kl. 14 yfirlitssýninguna
Islenska einsöngslagið. Við opnun
sýningarinnar, sem stendur til 1.
desember, flytur Jón Þórarinsson
tónskáld erindi og Ólöf Kolbrún
Harðardóttir syngur lög eftir
Sveinbjörn Sveinbjörnsson með
aðstoð Jóns Stefánssonar píanó-
leikara.
Á sýningunni verða um 200 ljós-
myndir af tónskáldum og flytjend-
um íslenskra einsöngslaga með
skýringartextum. Einnig verða
sýndar söngskrár, nótnahandrit,
veggspjöld og aðrir munir sem
segja sögu sönglífs á
íslandi frá því um
miðja síðustu öld. Út-
búin hefur verið sýn-
ingarskrá með um 120
Ijósmyndum og æviá-
gripum tónskálda.
Á sunnudögum í
október og nóvember
verður íslenska ein-
söngslaginu gerð skil
með fyrirlestrum,
ljóðasöng og hljóð-
færaleik. Einnig sér
Sverrir Guðjónsson
söngvari um leiðsögn
um sýninguna.
Undirbúningur að sýningunni
hefur staðið í um ár.
Þjóðminjasafnið sér
um allar eftirtökur á
ljósmyndum og ætlar
safnið í framhaldi af
sýningunni að koma á
fót tónlistardeild í ljós-
myndadeild Þjóðminja-
safnsins.
Viðfangsefni yfirlits-
sýningarinnar í Gerðu-
bergi er að bregða upp
svipmyndum af lista-
fólki sem hefur með
hljóðfæraslætti, söng
og sönglagagerð átt
veigamikinn þátt í að móta sönglíf
á Islandi frá miðri 19. öld.
Jón Þórarinsson
Jónas Ingimundarson og
Kristinn Sigmundsson.
Vetrar-
ferðin eftir
Schubert
JÓNAS Ingimundarson óg Krist-
inn Sigmundsson halda tónleika í
Borgarleikhúsinu á laugardag-
inn. Þar ætla þeir félagar að flytja
Vetrarferðina eftir Schubert, en
fyrir sjö árum fluttu þeir þetta
verk í Austurbæjarbíói. Gagnrýn-
endur luku einróma lofi á tónleik-
ana þá og sögðu að þeir væru án
efa með eftirminnilegustu tónlist-
arviðburðum vetrarins, segir í
fréttatilkynningu, og sagði Jón
Ásgeirsson, Morgunblaðinu, með-
al annars: Þessi konsert er með
því fallegasta sem íslenskir lista-
menn hafa boðið upp á, og von-
andi fá hlustendur að heyraþá
flytja meira af Schubert, því sann-
arlega hafa þeir hitt á tóninn.
Jónas og Kristinn hafa farið
vítt og breitt, kynnt tónlist í skól-
um og haldið tónleika í Reykjavík
og í ýmsum bæjarfélögum.
Tónleikarnir hefjast kl. 14.30.
býður þér góðan dag
Ljúffeng og holl blanda af úrvals ávöxtum,
ristuðu korni, hnetum og möndlum.
Njóttu þess á þinn hátt
- hvenœr dagsins sem þú helst vilt.

HQtlNÍI AD&ÝSINGASTOfA/Sl*