Morgunblaðið - 17.06.1986, Side 32

Morgunblaðið - 17.06.1986, Side 32
32 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR17. JÚNÍ1986 far'Tgag.v Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Aöstoöarritstjóri Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Auglýsingastjóri Árvakur, Reykjavík Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Bjarnason. Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Baidvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstrætl 6, sími 691100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö. Háskóli íslands 75 ára I dag eru 75 ár frá því Háskóli íslands var settur í fyrsta sinn. Það var 17. júní 1911, á aldaraf- mæli Jóns Sigurðssonar forseta. Það var ekki tilviljun, sem réð því að J>essi dagur varð fyrir valinu. I hugum íslendinga var stofnun Háskólans veigamikið skref fram á við í sjálfstæðis- baráttunni, sem Jón forseti hafði haft forystu um meðan hann lifði. Nú, þegar við höldum hátíð til að minnast 42. ára afmælis lýð- veldisins, er Háskólinn eitt merkið um sjálfstæði okkar. Miklu skipt- ir, að skilningur ríki á þýðingu Háskólans að þessu leyti. Vissu- lega er Háskólinn mikilvægur vettvangur fyrir rannsóknir og rökræður á sviði mennta og vís- inda, en grundvöllur hans og rétt- læting er frelsi og sjálfstæði þjóð- arinnar. Þegar Háskólinn var settur í fyrsta sinn, fyrir 75 árum, fór athöfnin fram í Alþingishúsinu í Reykjavík, þar sem skólinn hafði aðsetur fyrstu þrjá áratugina. Er kennsla hófst um haustið 1911 voru deildir skólans fjórar, guð- fræðideild, læknadeild, lagadeild og heimspekideild, og nemendur 45 að tölu. Þegar Háskólinn eign- aðist sitt eigið húsnæði á Melun- um árið 1940 voru nemendur orðnir 227. Síðan 1911 hefur deildum Há- skólans Qölgað í samræmi við nýjar hugmyndir og breyttar þarfír og eru nú orðnar níu. Yms- ar deildanna skiptast einnig í smærri einingar, námsbrautir og skorir. Nemendum og kennurum hefur fjölgað verulega. Háskóla- stúdentar eru orðnir 4.564, flestir í heimspekideild, 956, og við- skiptadeild, 840. Stöðugildi fastra háskólakennara eru um 228, en auk þeirra starfar við Háskólann fjöldi stundakennara, sem hafa mjög misjafnlega mikla kennslu með höndum. A Qárlögum fyrir árið 1986 er gert ráð fyrir rúmlega 512 milljón króna framlagi úr ríkissjóði til rekstrar Háskólans. Auk þess hefur skólinn sértelgur af ýmsu tagi, s.s. af happdrætti sínu, og nema ráðstöfunartekjur hans því rúmlega 630 milljónum króna á þessu ári. Af þeirri upphæð fara um 370 milljónir í launagreiðslur. Forráðamenn Háskólans telja, að þessar upphæðir hrökkvi engan veginn til að reka skólann á sóma- samlegan hátt og hafa margsinnis á undanförnum árum látið í ljós sérstakar áhyggjur af þvf, hversu illa sé búið að rannsóknum. Þeir telja ennfremur, að launastefna sú’ómvalda ráði því að skólinn njóti ekki starfskrafta Qölmargra manna, sem honum væri mikill akkur í og raunar nauðsyn á, að hafa í þjónustu sinni. Enginn vafí leikur á því, að þessar umkvartanir hafa við rök að styðjast. Hitt er annað mál, að auðveld úrlausn er ekki í sjón- máli, eins og fjármálum ríkisins er nú háttað. Háskóli íslands er heldur ekki einn á báti hvað þetta varðar, svo sem dæmi frá ná- grannalöndum okkar sýna. En það er heldur ekki hægt að sætta sig við óbreytt ástand, því til lengdar leiðir vanræksla rann- sókna og slæmur aðbúnaður há- skólakennara til afturkipps í at- vinnulífínu og jafnvel stöðnunar á sumum sviðum. Það er umhugsunarefni, hvort leið út úr vandanum kunni að einhveiju leyti að felast í breyttu skipulagi skólakerfísins. Fram hefíir komið, að stór hluti há- skólastúdenta er ekki virkur í námi eða hverfur frá því þegar á fyrsta námsári, ýmist vegna þess að þeir fínna ekki hugðarefni við hæfí eða standast ekki kröfur skólans. Hér er um alvarlega brotalöm að ræða, sem að sjálf- sögðu hlýtur að tengjast skipulagi neðri skólastiga. Þetta var raunar eitt af þeim atriðum, sem fulltrúar menntamálanefndar OECD stöldruðu við, þegar þeir könnuðu skólamál okkar fyrir stuttu. Brýnt sýnist, að þetta verði athugað nánar, því augljóslega er verið að sóa íjármunum, starfskröftum og dýrmætum tíma til lítils eða einskis. Ein leið til að hleypa styrkari stoðum undir íjárhag Háskólans (og jafnframt auka möguleika hans til að sinna rannsóknum betur en nú er gert) felst í aukinni samvinnu hans og atvinnufyrir- tækja. A þessu sviði er þegar hafíð átak, sem verðskuldar at- hygli og stuðning. Forráðamenn fýrirtækja mega ekki liggja á liði sínu og ánægjulegt væri, að þeir sýndu einnig nokkurt frumkvæði til að koma þessum tengslum á og rækta þau. í þessu efni ættu að geta farið saman hagsmunir atvinnufyrirtækja og þjóðlegur metnaður forráðamanna þeirra fyrir hönd Háskóla íslands. Enda þótt afmæli Háskólans sé í dag verða hátíðarhöldin af því tilefni ekki fyrr en á hausti komanda, þegar 75 ár eru liðin frá því kennsla hófst. Þá ætla stjómendur Háskólans, að efna til „opins húss“, þ.e. bjóða al- menningi að skoða allar bygging- ar skólans undir Ieiðsögn kennara og stúdenta. Þetta er ánægjulegt framtak, sem er til marks um, að háskólayfírvöld átta sig á mikilvægi þess, að eiga góð samskipti við fólkið í landinu, sem á skólann og greiðir kostnaðinn við rekstur hans. Háskóli, sem nýtur skilnings og velvildar þjóð- arinnar, á bjarta framtíð. ® _j*gp.r n*fTT r r rrrTT ítícia Tflfiím.írnw MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. JÚNÍ 1986 33 mmm mmm i !» v . K*..-v 1 : • • ■ ■.ji***. • f j ■ X f , ] r,» t,v v*-"bí>w Frá þjóðhátíðinni á Þingvöllum 1974 Frá hátíðafundi sameinaðs þings á ÞingvöUum 1930. Ijósm. Kaidai. Kópfa Ljósmyndasafnið. Að því kemiir fyrr eða síðar að Alþiiigi verður á Þingvöllum Rætt við Þorvald Garðar Kristjánsson, forseta sameinaðs þings Um þessar mundir er að gerast sitthvað er varðar stöðu Alþingis og vettvang. Samkeppni fer nú fram um gerð og skipulag nýbyggingar fyrir starfsemi þingsins. Er samkeppnin við það miðuð, að heimkynni Alþingis skuli áfram vera í núverandi þinghúsi svo og í byggingum í næsta nágrenni þess. Forseti sameinaðs Alþingis sagði um þetta mál í ræðu sinni við þinglausnir í júní 1985: „En ekki verður gert ráð fyrir, að okkar alþingishús verði það sama um aUa framtíð. Þess vegna verður að staðsetja þá viðbótarbyggingu, sem við nú tölum um, þannig að ekki skerði þá möguleika sem kunna að vera fyrir hendi hér á lóðaspUdu Alþingis tíl að reisa alþingishús framtíðarinar. Við höldum opnum öUum möguleikum tíl ákvarðana- töku í framtíðmni hvort heldur alþingishús verði reist hér eða annars staðar, svo sem á ÞingvöUum „ef þjóðarþrek og þjóðarandi heimta þinghald á ÞingvöUum“, eins og komist hefur verið að orði, svo að gagni verði að flytja þingið.“ Þá hefir komið tU tals að Alþingi noti tílefni þúsund ára afmælis kristnitökunnar til ráðstafana og framkvæmda sem efla mættu tengsl þess við hinn forna þingstað. Slíkt mætti í senn treysta Alþingi i þjóðarvitund og auka á reisn þess. I framsögu fyrir tiUögu tU þingsályktunar um þúsund ára afmæli kristnitökunnar, sem samþykkt var á síðasta þingi, sagði forseti sameinaðs Alþingis: „Þá hefir m.a. komið fram sú hugmynd að reist verði á ÞingvöUum hús Alþingis. Þar væri þingsal- ur þar sem halda mætti hátíðafundi I Alþingi þegar sérstök tilefni væru tU. Mætti hugsa sér að þingsetning og þinglausnir færu þar að jafnaði fram. í byggingu þessari væru húsakynni tíl guðsþjónustuhalds. Þannig yrðu á ný Alþingi og kirkjan samofin á Þing- völlum, svo sem áður var í 800 ár. Þar væri hús sem hæfði Alþingi, sögu og náttúru Þingvalla við Oxará, arfleifð íslendinga og þjóðmenningu. Margs þarf að gæta áður en Alþingi ákveður hvort slíkt hús skuli reisa, hvar það skuU standa, hverrar gerðar það skuli vera og hveiju hlutverki það skuli gegna.“ Framkvæmdir, sem gera mögulegt að hagnýta núverandi Alþingishús svo og að koma upp húsi Alþingis á Þingvöllum tU hátiðafunda varða næstu framtíð. Morgunblaðið hefir áður skýrt frá þessum málum og gert þeim skU. En annað mál er bygging nýs alþingishúss, sem er framkvæmd er horfir tíl langrar framtíðar. Þar kemur upp spurningin um hvar það hús skuli rísa. En það er aftur spurningin um aðsetur Alþingis, hvort Alþingi skuU áfram vera í Reykjavík eða endur- reistur verði hinn forni þingstaður við Öxará. Morgunblaðið hefir nú átt viðtal við Þorvald Garðar Kristjánsson, forseta sameinaðs þings, um þetta mikla mál, sem vissulega heyrir f ramtíðinni tíl en hlýtur þó að hafa áhrif á hugsun manna og ákvarðanatöku löngu áður en tíl framkvæmda kynni að koma. - Á Alþingi afturkvæmt á Þingvöll við Oxará? - Alþingi var stofnað á Þingvöll- um og hafði þar aðsetur í hartnær níu aldir. Þessu fær ekkert breytt. Þess vegna er Alþingi órjúfanlega tengt Þingvöllum við Oxará. Alþingi var flutt frá Þingvöllum af húsnæðisástæðum, af því að húsið til þinghaldsins var að falli komið. Og Alþingi fékk ekki aðsetur á Þingvöllum, þegar það var endur- reist, vegna þess að aðstæður leyfðu það ekki þá. Þegar aðstæður leyfa er ekkert til fyrirstöðu að Alþingi flytji til Þingvalla. Tímamir breytast og að því kemur fyrr eða síðar að Alþingi verði á Þingvöllum. Ekkert annað fær samrýmst sögu Alþingis og þjóðarvitund. Bezt hæfir elsta þjóð- þingi heims að vera háð á sínum forna stað. Ákvörðun um flutning Alþingis til Þingvalla er ekkert dægurmál. Það skyldi heldur ekki rasað um ráð fram. Tíminn vinnur málinu í margföldum skilningi. Þegar þjóðin fínnur sig umkomna mun hún í lotningu fyrir Alþingi við Öxará endurreisa hinn foma þingstað. - Mun menn ekki greina á um þetta? - Deilur um þingstaðinn, sem upphófust við endurreisn Alþingis, em enn í dag hugstæðar mönnum. Annars vegar standa skoðanir eld- huganna, sem ekki töldu annað koma til greina en að Alþingi skyldi háð á hinum forna þingstað. Hins vegar em rök raunsæismannsins fyrir valinu á Reykjavík sem þing- stað. Deilumar milli Fjölnismanna og Jóns forseta em mönnum hug- stæðar enn í dag. Mönnum hættir við að magna andstæðumar milli rómantíkur og vemleika. Er þá stundum látið svo sem athafna- og framfaramaðurinn Tómas Sæ- mundsson hafí verið gjörsneyddur raunsæi og sagnfræðingurinn og þjóðfrelsishetjan Jón Sigurðsson, hafi ekki haft tilfinningu fyrir samhengi þjóðarsögunnar. Ekkert er fjær réttu lagi. Hins vegar var rþðurstaðan rétt til fundin og reynslan hefír sýnt að hagkvæmara var að fínna hinu endurreista Alþingi stað í Reykjavík en á hinum foma þingstað. Skilin milli mismunandi sjónarmiða hafa þvi skerpzt í vitund manna. Við því er ekkert að segja. En hafa verður í huga að deilumar um þingstaðinn miðuðust upphaflega við ástand eins og það var fyrir 140 ámm. Og þá mega menn ekki í dag tala svo sem að þá hafi verið ákveð- ið fyrir alla framtíð, að Alþingi skyldi ekki háð á hinum foma þing- stað. Ekkert er fjær réttu lagi. Þorvaldur Garðar Kristjánsson. - Hvernig finnur þú þess- um fullyrðingum stað? - Um þetta efni er sá beztur til frásagnar, sem ákveðnast hélt fram að Alþingi skyldi á þeim tíma valinn staður í Reykjavík en ekki á Þing- völlum, Jón Sigurðsson forseti. Þó að Jón Sigurðsson færði rök fyrir því, að Alþingi yrði háð í Reykjavík, var hann líka snortinn af hug- myndinni um að Alþingi yrði valinn * „ Akvörðun um flutning Alþingis til Þingvalia er ekkert dægurmál. Það skyldi heldur ekki rasað um ráð fram. Tíminn vinnur málinu í margf öldum skilningi. Þegar þjóðin finnur sig umkomna mun hún í lotningu fyrir Alþingi við Oxará endurreisa hinn forna þingstað.“ staður við Öxará. Það vora einungis aðstæðumar á þessum tíma, sem að hans mati útilokuðu hinn foma þingstað. En þó era til kaflar í ritum hans, sem sýna, að hann hefði glaðst yfir því, ef þjóðin hefði haft þrek til að heimta þing á Þingvöll- um. í því sambandi má vitna til ritgerðar eftir Jón Sigurðsson í 2. árgangi Nýrra félagsrita þar sem segireftirfarandi: „Það er meining mín enn .. .að jeg vildi ekki segja neinn verra mann, þó hann fjellist ekki á minn skoðunarmáta, og það skyldi hafa glatt mig, ef alþýða hefði orðið við þeirri ósk minni og skorist í málið með nokkru fjöri, hvort það hefði verið með eða móti minni meiningu í þeirri grein, en þegar það varð ekki, þá fínst mjer allir þeir, sem óska, að öðra hefði orðið framgengt en varð, megi kenna sjálfum sjer og deyfð sinni, að svo fór, og það því heldur, sem fleiri menn hafa verið á þeirra máli, og þeim þess vegna orðið ljettara að framfylgja því... Jeg hefði tekið það sem merki til þjóðaranda og þjóðkjarks, ef alþýða hefði al- ment tekið sig fram um að beið- ast þess, að Alþing væri sett á Þingvelli, og ekki horft i kostnað þann og ómak, sem þar við hefði aukist, svo framarlega sem það hefir verið meining flestra, að svo fari betur, og þeir hefðu ekki mælt fram með því af hugþótta einum, heldur með anda og krafti." Af þessum orðum má marka að Jón Sigurðsson taldi ekki útilokað að Alþingi væri staðsett á Þingvöll- um fyrir 140 áram, ef ekki hefði verið horft í kostnað og óþægindi þess og þjóðin hefði sýnt í verki vilja sinn til þess. Slíkt taldi hann vott um þjóðarstyrk. Maður sem hafði slíkar skoðanir hlaut að bera gott skynbragð á þýðingu hins foma þingstaðar fyrir Alþingi, enda engum betur til þess trúandi en einmitt Jóni Sigurðssyni. Hann úti- lokaði heldur ekki að Alþingi flytti á Þingvöll, þegar aðstæður breytt- ust. Það var ekki í anda forsetans, að Alþingi skyldi um alla framtíð vera utan hins foma þingstaðar. Það verður ekki sóttur stuðningur til forsetans um slíka afstöðu. Á það má og minna að í tilskipun Kristjáns 8. frá 8. marz 1843 um endurreisn Alþingis segir í 40. gr.: „Fyrst um sinn á Alþingi að haldast í Reykjavík". - En hefir flutningnr Al- þingis til Þingvalla ekki átt sér formælendur fáa? - Naumast verður það sagt. Og hafa ber í huga að alla tíð síðan Alþingi var endurreist hafa verið uppi raddir um að endurreisa hinn foma þingstað á Þingvöllum við Öxará. Þegar á Alþingi 1849 kom þing- staðurinn til umræðu. Bænaskrá var lögð fram „um að Alþingi eftir- leiðis verði haldið við Öxará á Þing- velli." Framsögumaður „gat þess að það hefði lengi verið áhugi og ósk þjóðarinnar, að fá hinn foma þingstað við Öxará reistan á fót aftur og væri bænarskrá þessi með fjölda af undirskriptum." Miklar umræður urðu um málið. Var leitað atkvæða um „hvort nefnd skyldi kjósa eður ekki; og féllu atkvæði svo að ekki varð af nefnd og málið féll niður." Málið er tekið upp á Alþingi með miklum þrótti árið 1926. Þá er lögð fram í neðri deild tillaga til þings- ályktunar um þjóðaratkvæði um þinghald á Þingvöllum. Tillagan var um að skora á ríkisstjómina að láta fara fram þjóðaratkvæðagreiðslu á sumri komanda, jafnhliða lands- kjörinu, um það hvort samkomu- staður Alþingis skuli vera á Þing- völlum frá 1930. Flutningsmenn þessarar tillögu vora Sveinn Ólafs- son í Firði, Ásgeir Ásgeirsson, síðar forseti íslands, og Benedikt Sveins- son, bókavörður. í greinargerð með tillögu þessari segir „Þingvellir era í augum íslensku þjóðarinnar ógleymanlegur helgi- dómur. Óskin um að geyma þar elstu og dýrastu stofnun landsins er ljúfur draumur, sem þjóðina hefir dreymt frá því baráttan fyrir endur- reisn Alþingis hófst. Þúsund ára hátíðin, sem nú fer í hönd, hefír gefið þessum óskum og vonum byr undir báða vængi. Hefír það best í ljós komið af samþykktum þing- málafunda, umræðum blaða og tímaritagreinum. Má af öllu þessu ráða, að hugur ijöldans horfí til Þingvalla." - Hlaut þessi tillaga nokk- urn hljómgrunn? - Þessi tillaga til þingsályktunar hlaut mikla umræðu. Fram kom tillaga um að vísa málinu til ríkis- stjómarinnar. Sú frávísunartillaga var felld með 22 atkvæðum gegn 5 og þingsályktunartillagan sjálf var felld með naumum meirihluta eða 14 atkvæðum gegn 12. Sama tillaga er endurflutt af 10 flutningsmönnum árið 1929 en hlaut ekki afgreiðslu. Og enn var tillagan endurflutt árið 1930 og hlaut þá ekki heldur afgreiðslu. En hugmyndin um þjóðarat- kvæðagreiðslu um það hvort Al- þingi skuli háð á Þingvöllum hefír " verið lífseig. Árið 1965 er lögð fram tillaga til þingsályktunar um þjóð- aratkvæðagreiðslu um samkomu- stað Alþingis. Tillagan var um að láta samtímis sveitarstjómarkosn- ingum árið 1966 fara fram þjóðar- atkvæðagreiðslu um það hvort stefnt skuli að því, að Alþingi verði háð á Þingvöllum. Flutningsmenn vora Ágúst Þorvaldsson og Gísli Guðmundsson. Tillagan hlaut ekki afgreiðslu. - Sýnir þetta nú ekki fremur lítinn áhuga? - Hér hefír verið vikið að dæmum sem sýna hve lífseig sú hugmynd hefir verið að taka til endurskoðunar ákvörðunina frá Sjá næstu síðu.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.