Morgunblaðið - 17.02.1985, Blaðsíða 28

28 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 1985
.
Salazar, fyrrum einrteðisherra i
Portúgal.
áhrifamenn, sem hann umgekkst
talsvert. Til þess að taka þátt í
samsærinu varð hann sér úti um
fölsuð skilríki og þóttist vera
ræðismaður Persa í Haag. Þar
með tryggði hann sér diplómata-
vegabréf.
Þriðji þátttakandinn var Adolf
Hennies, sem var fæddur í Þýzka-
landi, en hafði gerzt svissneskur
ríkisborgari. Hann hafði vægast
sagt vafasama fortíð. Hann hafði
m.a. starfað í þýzku leyniþjónust-
unni.
Peningarnir streyma
Dag nokkurn í desember 1924
birtist Marang í skrifstofu Sir
William Waterlow, stjórnarfor-
manns hins heimsþekkta og virta
fyrirtækis Waterlows, stærstu
seðlaprentsmiðju í heiminum,
sem fyrr á árum hafði prentað
peningaseðla fyrir Portúgala.
Waterlow var auðtrúa og trúði
því að Marang, sem gekk á hans
fund skrýddur orðum, væri í raun
og veru fulltrúi Portúgalsbanka.
Marang sagði honum að hann
væri fulltrúi alþjóðafyrirtækis,
sem kunnur fjármálamaður í
Lissabon, Reis að nafni, hefði
stofnsett. Þetta fyrirtæki hefði
áhuga á að ráðast í miklar fjár-
festingar í Angola, nýlendu Port-
úgala í Afríku, sem þá var gjald-
þrota. í þakklætisskyni hefðu
portúgölsk stjórnvöld leyft fyrir-
Bygging Portúgalsbanka. Myndin var tekin 1925, skömmu áður en Reis
reyndi að „leggja hann undir sig“.
tækinu að gefa út eigin peninga-
seðla handa nýlendunni að sama
verðgildi. Um leið og peninga-
seðlarnir kæmu til Angola yrðu
þeir yfirstimplaðir.
Marang spurði Waterlow hvort
hann vildi samþykkja pöntunina
og prenta 580.000 seðla í fyrstu
umferð. Hann sagði að þessi
viðskipti yrðu að fara leynt, en
þetta væri allt skýrt í nákvæmum
stjórnarbréfum, sem bæru full-
komnar undirskriftir og innsigli.
Waterlow tók vel í málaleitan
Marangs, enda vildi hann trúa
því að hann fengi auknar pantan-
ir frá Portúgalsbanka. En hann
kvað nauðsynlegt að hann fengi í
hendur skriflegt leyfi frá Portú-
galsbanka.
Reis var gert viðvart og lét til
skarar skríða. Hann greiddi
prentara nokkrum nokkur hundr-
uð krónur fyrir að prenta bréfs-
efni, þar sem „skrifstofa banka-
stjóra Portúgalsbanka" stóð í
bréfhausnum.
Á þetta bréfsefni skrifaði hann
sjálfur leyfi það, sem Waterlow
hafði beðið um. Hann falsaði
undirskriftir bankastjórans og
annarra fulltrúa í stjórn bankans
með því að líkja eftir undirskrift-
um þeirra á portúgölskum banka-
seðli.
Marang fékk peningana og þeg-
ar hann kom með þá til Lissabon
ásamt öðrum þátttakanda í sam-
særinu hófst Reis handa um að
skipta sínum „eigin“ seðlum fyrir
venjulega portúgalska peninga-
seðla og síðan erlendan gjaldeyri
eins fljótt og hann gat.
Hann réð í sína þjónustu
nokkra viljuga menn, sem spurðu
engra óþægilegra spurninga, og
þeir ferðuðust um landið þvert og
endilangt og fóru í öll bankaútibú
til þess að skipta seðlunum. Fyrir
þetta fengu þeir 2% af verðgildi
hvers seðils. í apríl 1925 höfðu
Reis og vitorðsmenn hans þegar
grætt rúmlega sex milljónir í
dollurum og enskum pundum.
„Stal“ Portúgal
Samt var Reis ekki ánægður.
Hann bað ríkisstjórn Portúgals
um leyfi til að koma á fót eigin
banka. Þar með taldi hann að
hann gæti sjálfur sett alla seðl-
ana frá Waterlow í umferð og
sparað milliliðakostnað.
Leyfið fékkst og Banco Angola
e Metropole tók til starfa í Lissa-
bon og Oporto. Bankinn eignaðist
fljótt marga viðskiptavini, því að
þar var auðvelt að fá lán og gengi
á erlendu fé var hagstæðara þar
en annars staðar. Hins vegar
vakti starfsemi bankans ugg og
tortryggni víða. Aðrir bankar
fylltust öfund og starfsmenn
Portúgalsbanka grunaði að ekki
væri allt með felldu.
Reis lét það ekki á sig fá og
fljótlega pantaði hann fleiri pen-
ingaseðla. Aftur greiddi hann
prentaranum í Lissabon nokkur
hundruð krónur, fékk aftur nokk-
ur bréfsefni með nafni Portú-
galsbanka og falsaði tvö bréf til
Waterlow. I öðru bréfinu bað
hann um að prentaðir yrðu
380.000 nýir seðlar með mynd af
Vasco da Gama, en með hinu
bréfinu fylgdi listi yfir þau núm-
er, sem ættu að vera á seðlunum.
Síðan beið Reis spenntur eftir
Maðurinn
Alves Reis þegar hann slapp úr fang-
elsi.
Einn þessara samstarfsmanna
Reis var Portúgalinn Jose Band-
eira, sem safnaði vinkonum eins
og sumir safna frímerkjum, og
hafði þegar setið í fangelsi tvisv-
ar sinnum fyrir smáfjárdrátt, En
hann hafði þann kost að bróðir
hans var starfsmaður utanríkis-
þjónustunnar og var sendiherra
Portúgala í Haag. Það var mjög
mikilvægt atriði, ef ráðabruggið
átti að heppnast.
Annar þátttakandinn í sam-
særinu var hollenzkur heildsali,
Karel Marang, sem hafði það sér
til ágætis að hann var gæddur
miklum fortöluhæfileikum og
mikilli rökfimi, sem hann beitti
af mikilli færni i samræðum við
sem revndi
" ' al
að „stela“
EINFALT RÁÐ til að eignast peninga er að
panta þá í seðlaprentsmiðju. Þetta gerði
ungur og duglegur kaupsýslumaður í Portú-
gal þegar hann rambaði á barmi gjaldþrots
og var í annað sinn á leið í skuldafangelsi.
Dag nokkurn haustið 1924
samdi þessi maður, Art-
uro Virgilio Alves Reis,
fjögurra síðna skjal, sem gerði
hann að auðugasta manni Port-
úgals á tveimur árum. Hann varð
einnig valdamesti maður Portú-
gals á skömmum tíma og að lok-
um hataðasti maður landsins.
Alves Reis var 28 ára gamall
þegar hann samdi skjalið. Hann
átti ekki grænan túskilding, hafði
enga reynslu að baki á sviði
glæpa og hafði þann galla að
hann var ekki nógu nákvæmur —
hann hirti ekki um smáatriði.
Hann fékk þrjá menn til liðs
við sig og gat aldrei sagt þeim
hvernig í öllu lá, því að þá hefðu
þeir bent honum á að ráðagerðir
hans væru óðs manns æði og
dæmdar til að mistakast. Þrátt
fyrir þetta báru áætlanir hans
árangur.
„Hann sigraði af því hann var
gæddur stórkostlegu hugmynda-
flugi af því tagi sem hvergi er að
finna nema hjá meðalgreindu
fólki,“ segir ævisöguhöfundur
hans, „því sjálfstrausti, sem
byggist á yfirborðslegri þekkingu
á staðreyndum lífsins og auk þess
var hann ótrúlega heppinn eins
og algengt er með byrjendur."
Djarft fyrirtæki
Djarft fyrirtæki hans er í röð
mestu glæpa þessarar aldar. Það
var mesta áfall, sem Portúgal
hafði orðið fyrir síðan í jarð-
skjálftanum mikla 1755, lagði
grundvöllinn að langlífu einræði
Salazars, vakti meiri skelfingu en
nokkuð annað sem þjóðin hafði
orðið fyrir síðan í Napoleonstyrj-
öldunum, varð banabiti borga-
stjóra Lundúna og mikill álits-
hnekkir fyrir virtasta seðla-
prentsmiðjufyrirtæki heimsins
og leiddi til einhverra flóknustu
og kostnaðarsömustu réttarhalda
í brezkri réttarfarssögu.
Alves Reis var fæddur 8. sept-
ember 1896. Faðir hans var útfar-
arstjóri, en hann minnti alla á að
hann væri af sömu ætt og frægur
portúgalskur flotaforingi, Reis,
sem ein af aðalgötum Lissabon er
kennd við. Hann stundaði einnig
lánastarfsemi, en tapaði aleig-
unni á fjárfestingum í portú-
galska olíufélaginu 1914. Það ár
átti sonur hans að hefja háskóla-
nám, en hann varð að leggja þær
ráðagerðir á hilluna.
í þess stað ákvað hann að
leggja stund á tækniverkfræði, en
hætti námi í henni eftir aðeins
eitt ár til þess að ganga að eiga
Maríu Luiza d'Azevedo, dóttur
aðalgjaldkera brezks tollaf-
greiðslufyrirtækis.
Þegar Portúgalir hófu þátttöku
í fyrri heimsstyrjöldinni 1916
tókst Alverez að koma því til leið-
ar að hann var ekki sendur á
vígstöðvarnar heldur til Angola.
Áður en hann fór þangað varð
hann sér úti um „skírteini" frá
„verkfræðideild Oxford-háskóla",
þótt slík stofnun væri ekki til.
Hann hafði komizt að raun um að
auðvelt var að falsa skjöl og að
allar dyr stóðu skjalafölsurum
opnar.
Þetta átti ekki sízt við um í
Angola, þar sem hann varð eftir-
litsmaður opinberra fram-
kvæmda á tveimur árum. Það gat
hann þakkað falsskírteini sínu og
óumdeilanlegum hæfileikum.
Fljótlega eftir þetta varð hann
yfirverkfræðingur járnbrautanna
og síðan ákvað hann, þá 24 ára
gamall, að gerast umsvifamikill
kaupsýslumaður. Hann hafði lagt
nokkurt fé fyrir og fór ásamt
konu sinni (þau eignuðust þrjá
syni) til Lissabon.
í fangelsi
Árin eftir fyrri heimsstyrjöld-
ina voru erfið í Portúgal. Hann
fjárfesti í ýmsum fyrirtækjum og
þau urðu öll fljótlega gjaldþrota,
enda var það algengt á þessum
árum. Peningar hans hurfu eins
og dögg fyrir sólu.
Áð lokum var Reis dæmdur í
fangelsi fyrir fjárdrátt og skjala-
fals. í fangelsinu kviknuðu hjá
honum nýjar hugmyndir byggðar
á námi, sem hann stundaði þar.
Hann kynnti sér aðallega skipu-
lag, stjórn og hlutverk portú-
galska þjóðbankans.
Hann komst m.a. að því að árið
1924, þegar Portúgalir voru í
raun og veru orðnir gjaldþrota,
gaf bankinn út 100 sinnum fleiri
seðla en nam því fjármagni sem
hann réð yfir í raun og veru.
Hann komst einnig að því að
bankinn hætti allri starfsemi í
mánuðunum júlí og ágúst og að
innan hans var engin deild, sem
fylgdist með því hvort í umferð
væru seðlar með sömu númerum
eða hvort númerin á seðlum í um-
ferð kæmu heim og saman við
númerin á þeim þegar bankinn
gaf þá út.
Stórbrotin ráðagerð hans
byggðist á þessum þremur atrið-
um.
Vitorðsmenn
Til þess að hrinda henni í
framkvæmd tryggði hann sér
hjálp þriggja manna. Varla er
hægt að segja að þeir hafi verið
meðsekir honum, því að þeir
vissu aldrei til hlítar í hverju
ráðagerð Reis fólst. Einnig trúðu
þeir allt til loka þeirri skýringu
Alves Reis að hann starfaði fyrir
„tvo ráðamenn Portúgalsbanka,
sem hann hefði mútað“.
Löngu seinna komust þeir að
raun um að stórar fjárfúlgur,
sem nota átti til að „múta"
bankastjórunum, runnu beint í
vasa Reis.
t
i
I
i
1
í