Morgunblaðið - 26.02.1984, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1984
MEGATRENDS
Bækur
Björn Bjarnason
Megatrends
eftir John Naisbitt
332 bls. ÍJtg. 1984
Bókin Megatrends fjallar um
meginstrauma í bandarísku
þjóðlífi eins og höfundur hennar,
John Naisbitt, sér þá með hlið-
sjón af eigin rannsóknum og
stofnunar sem hann rekur. Að-
ferðin sem Naisbitt beitir til að
meta meginstrauma í Bandaríkj-
unum þótti mér forvitnileg en
hann segist styðjast við stað-
bundin blöð og tímarit og draga
ályktanir af efni þeirra, efnis-
vali, áherslum í fréttaflutningi,
tíðni frétta, viðbrögðum við
fréttum og svo framvegis. Segir
hann þessa rannsóknaaðferð eiga
uppruna sinn að rekja til síðari
heimsstyrjaldarinnar þegar
njósnastofnanir leituðu leiða til
að kanna viðhorf sem almennt
koma fram í skoðanakönnunum
með því að efnisgreina blöð og
tímarit í óvinalöndum. Af eigin
reynslu sem ákafur blaðalesandi
og fjölmiðlaneytandi hef ég
mikla trú á því að þessi aðferð
sem Naisbitt og félagar hans
beita leiði meginstrauma í þjóð-
félögum í ljós. Ég er til dæmis
þeirrar skoðunar að þeir sem
lesa Morgunblaðið spjaldanna á
milli séu fróðari um megin-
strauma í íslensku þjóðfélagi en
hinir sem sífellt eru á manna-
mótum eða í símanum og segjast
síðan vita upp á hár um afstöðu
almennings. Eg tala nú ekki um
þá yfirsýn sem menn geta fengið
entist þeim tími og þolgæði til að
lesa öll blöð á íslandi og hlusta á
allt það sem sagt er í fréttatím-
um eða fréttaþáttum ríkisfjöl-
miðlanna. John Naisbitt hefur
fyrirtæki í þjónustu sinni sem
dregur saman efni í greinum og
fréttum blaða og segir hann að
bók sín sé byggð á rannsóknum á
meira en 2 milljón ritsmíðum um
staðbundna atburði í borgum og
bæjum Bandaríkjanna á tólf ár-
um.
Bókin skiptist í 10 kafla oggef-
ur lýsing á efni þeirra til kynna
hvaða tökum málefnin eru tekin:
1) Iðnaðarþjóðfélagið hefur vikið
fyrir þjóðfélagsgerð þar sem
megináhersla er lögð á sköpun og
dreifingu upplýsinga. 2) sam-
hliða tækniframförum verður
lögð áhersla á mannlegt um-
hverfi og mannleg samskipti. 3)
Efnahagsmúrar einstakra þjóð-
ríkja eru teknir að hrynja. 4)
Menn láta sér ekki lengur nægja
tímabundnar lausnir heldur vilja
líta með skipulegum hætti fram
á veg. 5) Unnt er að ná árangri
með því að beita sér neðan frá
ekki síður en ofan frá. Samtök
einstaklinga þótt óformleg séu
geta komið meiru til leiðar en
formlegar stjórnir og ráð. 6)
Menn treysta meira á eigin getu
en stofnana og opinberra aðila.
7) Áhrif kjörinna fulltrúa
minnka þegar öllum berst sama
vitneskja samstundis og eru í
sömu aðstöðu til að taka ákvarð-
anir. 8) Menn standa ekki lengur
frammi fyrir því að kjósa, „ann-
aðhvort eða“ heldur hafa úr
mörgum kostum að velja.
Eins og gefur að skilja er höf-
undurinn mjög bundinn því sem
er að gerast í Bandaríkjunum og
dæmin sem hann tekur máli sínu
til stuðnings eru að jafnaði það-
an. Auk þess er töluverðu rými
varið til að skýra búferlaflutn-
inga innan Bandaríkjanna og
áhrif þeirra á meginstraumana
þar. Á hinn bóginn tekur höfund-
urinn efnið svo skýrum og ein-
földum tökum að auðvelt er fyrir
lesandann að færa röksemdir
hans í huganum heim í ættland
sitt og velta því fyrir sér hvort
meginstraumarnir þar stefni til
sömu áttar.
„Samfélagsfræði" hefur verið
töluvert til umræðu undanfarið
vegna sögukennslu í grunnskól-
um. Tækist sérfræðingum í
þeirri grein að rita svipaða bók
um þróun íslensks þjóðfélags og
John Naisbitt hefur skráð um hið
bandaríska væri mikið til vinn-
andi að hún kæmi út sem fyrst.
Ég er ekki í vafa um að þeir gætu
að verulegu leyti fetað þá braut
sem Naisbitt treður með bók
sinni.
John Naisbitt segir að „upplýs-
ingaþjóðfélagið" („information
society") hafi tekið við af iðnað-
arþjóðfélaginu í lok sjöunda ára-
tugarins í Bandaríkjunum. Hér á
landi er rætt um frumgreinar og
þjónustugreinar þegar greint er
á milli þeirra sem sinna frum-
framleiðslu og hinna sem starfa
við þjónustu. Naisbitt segir þá
vinna að upplýsingastörfum sem
við myndum venjulega segja að
væru við þjónustustörf en mik-
ilvægi þeirra vex jafnt og þétt
hér á landi eins og annars staðar
í hinum lýðfrjálsa heimi. Að
þessu leyti er þjóðfélagsgerðin
hin sama hér og í Bandaríkjun-
um og sífellt færri hendur þarf
til að framleiða sama eða meira
magn af landbúnaðarafurðum og
svo framvegis.
Nokkrar umræður hafa verið
um það hér á landi að með því að
nýta líffræði eða lífefnafræði
með hagnýtum hætti mætti
skapa verðug verkefni fyrir
vinnufúsar hendur og mikil
framleiðsluverðmæti. í Sók sinni
segir Naisbitt: „Næstu tuttugu ár
verða ár líffræðinnar með sama
hætti og síðustu tuttugu ár hafa
verið tími örrafeindarinnar."
Og hvað um stjórnmálamenn-
ina? Er hið sama að gerast hér
og höfundur segir að sé að ske í
Bandaríkjunum að áhrif kjör-
inna fulltrúa séu að víkja af því
almenningur vilji sjálfur taka
ákvarðanir um mál sem áður
hafa verið á valdi þinga og sveit-
arstjórna? Áður fyrr var talað
um „þrýstihópa" í neikvæðum
tón og mönnum þótti nóg um
áhrif þeirra hér á landi og ann-
ars staðar. Beindist athyglin ekki
síst að verkalýðshreyfingunni í
því efni. Innan hennar hefur þó
orðið sama breyting og annars
staðar að forystan kemst ekki
upp með allt sem henni dettur í
hug þegar henni dettur í hug og
þar með hefur verkfallsvopnið
slævst.
Að þessu leyti er hvorki verka-
lýðsforingjum né öðrum liðið að
vinna upphlaupssigra en tapa
stríðinu, menn vilja ekki tíma-
bundnar lausnir heldur að friður
skapist til langs tíma. Verka-
lýðsforingjar verða að axla sam-
félagslega ábyrgð eins og aðrir
forystumenn í þjóðfélaginu. Hins
vegar hefur starfsemi þrýstihópa
færst yfir á annað svið en bein-
línis hið efnahagslega. Aðhald í
verðlagsmálum og viðskiptum ai-
mennt verður meira af hálfu al-
mennings með auknu upplýs-
ingastreymi. Opinber verðlags-
höft eru afnumin. Skipulags- og
umhverfismál hafa verið ofar-
lega á baugi og friðarmálin nú
upp á síðkastið. En í starfi hópa
sem að slíkum verkefnum vinna
kemur fljótt fram að í nafni al-
mennings talar fámennur hópur
og þegar fólki verður þetta ljóst
dvínar áhrifamátturinn. En hvað
um það, hið sama er að gerast
hér og erlendis að vald stjórn-
málamanna í skjóli forskots við
öflun upplýsinga er að hverfa, al-
menn menntun og góðir fjölmiðl-
ar ráða meiru um þetta en van-
traust eða vantrú á stjórnmála-
mönnum.
Megatrends er skipulega skrif-
uð bók. Höfundur felur skoðanir
sínar ekki í illskiljanlegu fræða-
þrugli heldur dregur óhikað fram
meginatriði og lýsir viðhórfum
sínum undanbragðalaust. Bókin
hefur selst vel um heim allan og
fæst nú hér í nýrri útgáfu í papp-
írskiljubroti.
Skógrækt er framlag
til framtíðar
Sex hundruð slösuðust og átján létust í umferðarslysum á sl. ári
Fyrirbyggjandi aðgerðir kosta fjármuni, slysin enn meiri fjármuni
Stjórnarfrumvarp um
skógrækt hefur verið lagt
fram á Alþingi. l»ví er eðli-
legt að spurt sé, hver eru
markmiö skógræktar, önnur
en þau að auka á yndi um-
hverfis og tilveru? Höfuð-
markmiðiö er tvíþætt, segir í
greinargerð með frumvarp-
inu:
• Að stuðla að gróður- og
jarðvegsvernd.
• Að framleiða við til ýmiss
konar nytja.
Samtímis þjónar skógrækt
öðrum tilgangi. Skógur er
skjólgjafi fyrir næsta ná-
grenni og skóglendi hentar
vel sem útivistarsvæði við
þéttbýli.
Skógrækt, jarðvegs-
vernd, viðarfram-
leiðsla
Annar megintilgangur skóg-
ræktar, sem tíundaður er í grein-
argerð með stjórnarfrumvarpi um
það efni, er sagður gróður- og
jarðvegsvernd. Hver eru þá áhrif
skógar á umhverfi?
• í fyrsta lagi bindur hann jarð-
veg betur en allar aðrar plöntur.
• í annan stað er hann helzti
miðlari vatns á jörðinni.
• í þriðja lagi veitir hann öðrum
gróðri skjól og raka. Annar gróður
dafnar sum sé betur í skjóli skóg-
ar en án hans.
• í fjórða lagi skapar skógur skil-
yrði fyrir fjölbreyttara dýralífi en
skóglaust land.
Hinn höfuðtilgangur skógrækt-
ar er viðarframleiðsla, en hvers
konar viðarafurðir getur skógrækt
hér á landi skenkt í þjóðarbúið?
Skógræktarfrumvarpið gefur
þessi svör: 1) Staura til margs
konar nota. 2) Eldivið (en viður er
í vaxandi mæli þann veg nýttur í
orkukreppunni). 3) Spónaplötur.
4) Borðavið ýmiss konar. 5) Jóla-
tré og skrautgreinar.
íslenzkur markaður fyrir viðar-
afurðir af þessu tagi er talinn
25—30 þúsund tré.
Skógræktarsvæði
Skilyrði til skógræktar á íslandi
eru mjög misjöfn eftir landshlut-
um og svæðum innan landshluta.
Sá þáttur veðurfars sem líklega
skiptir mestu máli um vaxtartíma
er hitafar. Þau afmörkuðu svæði,
sem höfundar frumvarps telja
bezt henta til skógræktar (sjá
meðfylgjandi mynd) eru þessi:
• Fljótsdalshérað innan Egils-
staða.
• Eyjafjörður frá Hörgá og inn í
Saurbæjarhrepp.
• Suðurdalir Borgarfjarðar og
innanverður Hvalfjörður.
• Uppsveitir Árnessýslu, efri
hluti Landssveitar og Rangár-
valla, Fljótshlíð og Þórsmörk.
• Innsti hluti Köldukinnar með-
fram Skjálfandafljóti, efsti hluti
Aðaldals og Reykjadalur.
Alþingi veitti fyrst fé á fjárlög-
um til skógræktar 1969. Síðan hef-
ur slík fjárveiting haldist á fjár-
lagalið Skógræktar ríkisins og
nefnist „til framkvæmda í Fljóts-
dal“. í Fljótsdal hafa verið settar
upp girðingar á 12 jörðum og girt-
ir af um 450 hektarar. Nær ein-
göngu hefur verið gróðursett lerki
— og með góðum árangri. Fyrst
var gróðursett þarna vorið 1970.
Lerkið hefur nú náð 5 metra hæð
og verður hægt að fella fyrsta
stauraviðinn er um 20 ár eru liðin
frá gróðursetningu. Þetta er tal-
inn sá hámarksvöxtur á lerki, sem
búast má við hér á landi. Síðar
hafa komið til áætlanir um nytja-
skógrækt víðar um land, sem ekki
er rúm til að rekja að sinni.
Öll skógrækt, hvaða markmiði
sem hún þjónar, er verðmætainn-
legg í banka moldar og framtíðar.
Lítill vafi er á því að hún á eftir að
skila sér margföld að kostnaði í
ýmiss konar viðarafurðum, ef rétt
er á málum haldið. Það skiptir þó
ekki minna máli að hún er í senn
farvegur fyrir hug fólks til lands
og umhverfis og hollur lífsmáti til
hliðar við hraða og hávaða augna-
bliksins.
Slys í umferð
í skýrslu sem landlæknisemb-
ætti hefur tekið saman um slys í
umferð kemur fram að slys eru
algengasta dánarorsök í aldurs-
hópnum 7—20 ára. Á aldrinum
17—25 ára eru umferðarslysin ein
algengari dánarorsök en nokkur
önnur. Það er því sýnt að allra
ráða verður að leita til að tryggja
rétt ungra vegfarenda og umferð-
aröryggi á heildina litið.
Salome Þorkelsdóttir, forseti
efri deildar Alþingis og fjórði
þingmaður Reyknesinga, hefur
verið einn helzti talsmaður fyrir-
byggjandi varna í umferð á lög-
gjafarsamkomunni. Hún hafði
frumkvæði um að sett vóru lög um
bílbelti. Hún er talsmaður þess að
setja reglur um að bifreiðum skuli
ekið með ljósum allan sólarhring-
inn. Hún hefur flutt frumvarp um
auðkenni og rétt bifreiða sem
flytja skólabörn. Hún er með-
flutningsmaður að frumvarpi sem
kveður á um að vanræksla um
notkun bílbelta sæti refsingum.
Og nýlega bar hún fram fyrir-
spurn á Alþingi til dómsmálaráð-
herra um rannsóknir umferðar-
slysa.