Morgunblaðið - 05.07.1980, Side 22

Morgunblaðið - 05.07.1980, Side 22
22 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. JÚLÍ1980 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Ritstjórnarfulltrúi Fréttastjóri Augiýsingastjóri hf. Árvakur, Reykjavík. Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Þorbjörn Guðmundsson. Björn Jóhannsson. Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskriftargjald 5.000.00 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 250 kr. eintakiö. Að hengja bakara fyrir smið Margir stjórnmálamenn og þá fyrst og fremst þeir, sem fylgja fram vinstri stefnu, eru þeirrar skoðunar, að það sé til marks um harðsnúna baráttu gegn verðbólgu að takmarka rétt atvinnufyrirtækja til að verðleggja fram- leiðslu sína í samræmi við kostnað. Framsóknarmenn hafa gerst sérstakir málsvarar slíkrar stefnu hér á landi og kenna hana við niðurtalningu. Er hún þungamiðjan í efnahags- stefnu núverandi ríkisstjórnar. Oftar en einu sinni hefur verið vakið máls á því hér í blaðinu, hve óheillavænleg þessi stefna er, því að læknisaðgerðsn, sem í henni felst, er þannig, að glímt er við sjúkdómseinkennin en ekki grafist fyrir um orsök þeirra. Síðastliðinn sunnudag var þess getið hér á þessum stað, að líklega hefði Ólafur Jóhannesson núverandi utanríkisráðherra verið helsti boðberi þessarar kuklkenning- ar, bæði sem forsætisráðherra og viðskiptaráðherra. Þessi ummæli hafa greinilega komið við kaunin á framsóknar- mönnum, því að í forystugrein Tímans í gær segir meðal annars: „Öll forustugrein Morgunbl. síðastl. sunnudag var helguð kröfum um meiri verðhækkanir — um meiri verðbólgu." Stefnu Framsóknarflokksins í baráttunni við verðbólguna verður best lýst með máltækinu: Að hengja bakara fyrir smið. Hún einkennist af geðþóttaákvörðunum stjórnmála- manna, sem vega beint að rekstrarafkomu atvinnufyrirtækja og miða að því einu að leika á vitlaust vísitölukerfi. Fórnardýr stefnunnar eru, þegar til lengdar lætur þeir, sem atvinnu hafa hjá þeim fyrirtækjum ,sem saumað er að, og þeir, sem rétt hafa til þjónustu hjá opinberum fyrirtækjum. Skoðum eitt nýlegt dæmi. í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn- arinnar eru hátíðlegar yfirlýsingar um það, að þannig skuli staðið að framkvæmdum í orkumálum, að dregið verði úr innflutningi á olíu. Slíkur sparnaður verður einungis framkvæmdur með því að nýta innlenda orkugjafa til hins ýtrasta, bæði vatnsorku og jarðvarma. Til þess að leika á vísitölukerfið tók ríkisstjórnin hinsvegar þá ákvörðun í vor að skera svo niður tekjur Hitaveitu Reykjavíkur, að fyrirsjáanlegt var, að framkvæmdir á hennar vegum myndu stöðvast. Eins og skýrt var frá í Morgunblaðinu í gær er nú svo komið, að liðlega 300 íbúðir í Reykjavik og liðlega 100 íbúðir í Hafnarfirði munu ekki fá hitaveitu fyrir veturinn og óljóst er, hvort þær fái yfirleitt hitaveitu. Er þetta í fyrsta sinn síðan 1967, að sú staða kemur upp, að ný hús fá ekki hitaveitu um leið og þau eru byggð. Greinilegt er, að ákvörðunin um hækkun gjaldskrár Hitaveitu Reykjavíkur samrýmist alls ekki stefnu ríkis- stjórnarinnar í orkumálum. Og dregur ákvörðunin úr verðbólgu? Miðað við fjálglegar yfirlýsingar viðskiptaráð- herra um það, hve neikvæð áhrif innflutningur olíu á okurverði hefur á verðlagsmálin, verður að draga það mjög í efa. En á máli þeirra stjórnarsinna, sem sigla undir merkjum Framsóknarflokksins í verðbólgumálum, heitir þetta niðurtalning verðlags. Og niðurtalningarstefnunni er framfylgt af svo miklu offorsi, að vafi er talinn ríkja um það, hvort ákvarðanir ríkisstjórnarinnar styðjist við lög. Er risin deila milli verðlagsráðs og ríkisstjórnarinnar um afgreiðslu stjórnarinnar á tillögum ráðsins, sem byggjast á lagafyrir- mHum um verðlagsmál. Þegar niðurtalningarstefna ríkisstjórnarinnar var kynnt höfðu glöggir menn á orði, að aldrei fyrr hefði verið gerð önnur eins aðför að atvinnurekstri í landinu, ef þessari stefnu yrði hrundið í framkvæmd. Eftir fimm mánuði eru afleiðingar stefnunnar að koma fram með fullum þunga. I sjálfu sér efast Morgunblaðið ekki um, að landsmenn séu tilbúnir til að „þrengja mittisólina eitthvað" eins og Tíminn telur nauðsynlegt í gær. Hins vegar er það einkennileg glámskyggni hjá framsóknarmönnum, ef þeir halda, að menn fáist til þess, þegar fylgt er stefnu, sem miðar að því að hengja bakara fyrir smið. Stofnun íslensku utanríkisþjón- ustunnar bar brátt að eftir að Danmörk var hernumin vorið 1940. Strax daginn eftir hernám Dan- merkur, eða hinn 10. apríl, sam- þykkti Alþingi ályktun þess efnis, að íslendingar tækju að svo stöddu meðferð utanríkismálanna í eigin hendur, sbr. auglýsingu nr. 54, 10 apríl 1940. Á grundvelli þessarar þingsályktunar voru síðan gefin út bráðabirgðalög nr. 120, 8. júlí 1940 um utanríkisþjónustuna erlendis og hefur því hin íslenska utanríkis- þjónusta nú starfað í 40 ár formlega séð, en á hitt ber þó jafnframt að líta, að Stjórnarráð Islands hafði allt frá árinu 1918 þegar sambands- lögin gengu í gildi, unnið að íslensk- um utanríkismálum. Forsaga málsins er í stuttu máli þessi. Með sambandslögunum, sem gengu í gildi hinn 1. desember 1918, var ákveðið, að Danir skyldu fara með utanríkismál íslands í umboði þess. Þetta þýddi það fyrst og fremst, að Islendingar réðu nú í fyrsta sinn sjálfir yfir utanríkis- málum sínum og ákváðu hvaða stefnu skyldi fylgt og í öðru lagi það, að Danir, nánar tiltekið danska utanríkisþjónustan, skyldi annast meðferð utanríkismálanna fyrir þeirra hönd og samkvæmt fyrir- mælum þeirra. Þetta atriði í sambandslögunum, að Danir skyldu á þennan hátt gæta hagsmuna íslands á erlendum vettvangi, var mörgum góðum ís- lendingum þyrnir í auga, því þeim fannst, að þetta hlyti að þýða, að ísland væri ekki að öllu leyti fullvalda ríki og sjálfrátt gerða sinna á sviði utanríkismála á meðan Danir gættu hagsmuna þeirra er- lendis. Þessi skoðun var byggð á misskilningi, því íslendingar réðu samkvæmt sambandslögunum að öllu leyti sjálfir yfir utanríkismál- um sínum og það var hlutverk danska utanríkisráðherrans og embættismanna hans að leita fyrir- mæla hjá íslensku ríkisstjórninni um hver væri stefna hennar í hinum ýmsu málum, sem taka þurfti ákvarðanir um á hverjum tíma og framkvæma síðan þau fyrirmæli sem þeir fengu héðan að heiman. Það kom í hlut forsætisráðherra, eins og eðlilegt var, að annast þau tengsl við hin dönsku stjórnvöld, sem nauðsynleg voru í þessu sam- bandi. Fyrst í stað annaðist dóms- og kirkjumálaráðuneytið þau skrifstofustörf, sem hér var um að ræða, enda fór forsætisráðherra á þeim árum jafnframt með dóms- og kirkjumálin. Á þessu varð nokkur breyting árið 1926, er sérstakur starfsmaður var ráðinn til forsætis- ráðherra til þess að annast þessi embættisstörf. í sambandi við Al- þingishátíðina 1930 var þessi starfs- maður einnig látinn annast ýmis bréfaviðskipti við útlönd vegna há- tíðahaldanna og þannig varð smátt og smátt til vísir að lítilli skrifstofu, sem fékk heitið utanríkismáladeild. I fyrstu störfuðu þar aðeins einn fulltrúi og skrifstofustúlka, en þeg- ar heimskreppan og viðskiptaöng- þveitið sem henni fylgdi fór að gera vart við sig um 1931 fóru störf skrifstofunnar að aukast jafnt og þétt, enda þurftu íslendingar þá sjálfir að senda árlega samninga- nefndir til helstu nágrannaland- anna til þess að semja við þau um viðskiptamál. Síðari heims- styrjöld Þannig stóðu þessi mál þegar heimsstyrjöldin síðari skall á haust- ið 1939, en þegar Danmörk svo var hernumin af Þjóðverjum í apríl- mánuði 1940 var vitanlega útilokað, að þeir gætu gætt utanríkismála íslands og að ríkisstjórn og Alþingi, sem þá sat á rökstólum, yrðu því að taka til sinna ráða og skipa meðferð utanríkismálanna á þann hátt, sem best fullnægði hagsmunum íslensku þjóðarinnar á þessum alvarlegu tímum, og það var líka tafarlaust gert, eins og tekið er fram í upphafi þessarar greinar. Bráðabirgðalögin nr. 120, 8. júlí 1940 voru lögð fyrir Alþingi árið eftir og þá voru samþykkt í þeirra stað lög um utanríkisráðuneyti ís- lands og fulltrúa þess erlendis nr. 31, 27. júní 1941. A bráðabirgðalögunum voru gerð- ar nokkrar orðalagsbreytingar til þess að gera ákvæðin skýrari, en auk þess var bætt við þau nýrri grein, sem var mjög þýðingarmikil, því með henni var utanríkisráðu- neytið stofnað að lögum. Grein þessi varð 1. gr. laganna og var hún svohljóðandi: „Með utanríkismál Is- lands fer sérstakt ráðuneyti í Reykjavík, er nefnist utanríkisráðu- neyti. Skrifstofustjóri utanríkisráð- uneytisins sér um daglegan rekstur þess, ásamt öðrum embættis- mönnum, sem til þess eru skipaðir. Nánari fyrirmæli um starfsmenn og verkaskiptingu utanríkisráðuneytis- ins skulu sett í reglugerð." Utanríkisþjónustan starfaði síðan samkvæmt þessum lögum óbreytt- um þar til lög nr. 39, 16. apríl 1971 tóku gildi í stað eldri laganna. Þegar áðurnefnd bráðabirgðalög gengu í gildi voru þegar starfandi nokkrar sendiráðsskrifstofur er- lendis. Þar var fyrst og fremst um að ræða sendiráðið í Kaupmanna- höfn, sem stofnað var árið 1920 og hefur starfað óslitið síðan að tveim- ur árum undanteknum á tímabilinu 1924—1926, er það var lagt niður að nafninu til af sparnaðarástæðum. Sendiráðsskrifstofan fékk að starfa áfram sem embættisskrifstofa öll stríðsárin og varð að þeirri skrif- stofu ómetanlegt gagn fyrir Islend- inga, sem innlyksa urðu í Danmörku og hún varð raunar líka þýðingar- mikill tengiliður fyrir íslendinga annars staðar á Norðurlöndum. Agnar Kl. Jónsson: Uta þjónus\ Eftir að Alþingi hafði samþykkt áðurnefnda þingsályktunartillögu um meðferð utanríkismálanna voru stofnuð tvö ný sendiráð, annað í London, hitt í Stokkhólmi. Bæði þessi sendiráð komu í mjög góðar þarfir og höfðu mikið að starfa strax frá upphafi. Sendiráðið í London gegndi mikilsverðu hlut- verki í sambandi við viðskiptin milli Islands og Bretlands. Útflutningur- inn á íslenskum sjávarafurðum til Bretlands var mjög þýðingarmikill fyrir Island, og þótt hann væri það ekki síður fyrir Breta, var oft um ótrúlega mikla erfiðleika á þessum viðskiptum að ræða sem leysa þurfti. Þarf ekki annað en minna á fiskflutningana til Bretlands og öryggismál sjómannanna íslensku í því sambandi. Það skipti líka miklu máli fyrir ísland að tryggja inn- flutning á nauðsynjavörum til landsins og var þar fyrst og fremst um eldsneyti og matvæli að ræða. Á þessum sviðum vann sendiráðið í London mikið og gott starf. I Stokkhólmi var starf sendiráðs- ins með nokkuð öðrum hætti. Þar varð fyrst og fremst um alls konar aðstoð við einstaklinga að ræða, Islendinga sem höfðu strandað er- lendis vegna stríðsins og þurftu á persónulegri aðstoð að halda. Sendi- ráðið gat einnig haft samband við Islendinga í Noregi og Finnlandi og því tókst líka að hafa nokkuð reglulegt samband við skrifstofuna í Kaupmannahöfn þannig að það varð miðstöð fyrir Islendinga á Norður- löndum yfirleitt og tengiliður milli þeirra og ættingja hér heima fyrir milligöngu utanríkisráðuneytisins Á þennan hátt var mögulegt að veita íslendingum á Norðurlöndum fjárhagslega aðstoð og koma áríð- andi skilaboðum milli einstaklinga heima og erlendis. Vestan hafs Þegar stríðið byrjaði haustið 1939 var skipaður viðskiptafulltrúi í New York, e.t.v. að einhverju leyti í framhaldi af þátttöku íslands í hinni miklu heimssýningu þar, en þar kynntu íslendingar á mjög myndarlegan hátt útflutningsafurð- ir sínar og menningu. Vorið 1940 var viðskiptafulltrúastarfinu breytt í aðalræðismannsstarf, því ríkis- stjórnin vænti þess, að viðskipti íslands mundu fljótlega beinast vestur um haf, eins og skeð hafði í fyrri heimsstyrjöldinni. Það fór líka svo, að fljótt eftir að stríðið hafði brotist út, fóru íslenskir kaupsýslu- menn til Bandaríkjanna til inn- kaupa á nauðsynjum. Eimskipafélag 4C lslands tók líka upp siglingar vestur um haf. Þannig hófust strax í stríðsbyrjun mikil viðskipti við Bandaríkin og Kanada, aðallega þó hið fyrrnefnda. Ári síðar eða sumarið 1941 var svo gerður hinn svonefndi hervernd- arsamningur milli íslands og Bandaríkjanna. Þá jukust öll sam- skipti milli landanna gífurlega. Einn liður í þessari samningagerð mælti svo fyrir um, að löndin skyldu opna sendiráð hvort hjá öðru, en Bandaríkin höfðu þá nokkru áður stofnað ræðismannsskrifstofu í Reykjavík. Sendiráðið íslenska í Washington D.C. var opnað í október 1941 og fékk þegar feikna mikið að starfa. Viðskipti Islands beindust á stríðs- árunum svo til eingöngu að Bret- landi og Bandaríkjunum. Þau voru ákaflega fjölbreytt og margvísleg, en urðu fljótt ótrúlega erfið i allri Utanrikisráðuneytið var til skammt

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.