Morgunblaðið - 05.07.1980, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. JÚLÍ 1980
17
Mnkkasíur fvrir karlmenn.
Si
Léttir útivistarskór fyrir börn og fullorðna settu mikinn svip á
sýninguna.
Barnaskór frá JIP, en þaö fyrirtœki hefur í mörg ár fengið sérstaka
viöurkenningu fyrir gæði.
Á tímabilinu 27. mai til 10. júní
birtust í Vísi fjórar greinar um
„Stöðu sjávarútvegsins", þar sem
m.a. var fjallað um afkastagetu
fiskiskipaflotans og hraðfrysti-
húsanna. Öll málsmeðferð í grein-
um þessum er ákaflega ónákvæm.
Áætlanadeild Framkvæmda-
stofnunar ríkisins er blandað inn í
þessar greinar til að ljá þeim eins
konar sannleiksstimpil og er sú
ástaéðan fyrir þessum skrifum
mínum. Yfirleitt gerum við ekki
athugasemdir við skrif annarra né
Helgi
Ólafsson,
hagfræðingur:
árið um kring, eins og unnt er að
gera í verksmiðjuiðnaði, þar sem
aðföng til framleiðslunnar berast
reglulega að eftir þörfum. Við
verðum að gæta þess, hvað sem
líður fullkomnum tækjabúnaði
flotans, að frystihúsin búa við
hráefnisaðföng þar sem óviðráð-
anlegar sveiflur eiga sér stað á
hverju ári við öflun hráefnis og
afkastageta umfram meðalþörf er
nauðsynleg til að anna aflatopp-
um.
I fjórða lagi er þess getið í
Vísisgreininni, að nýting frysti-
húsanna sé minnst á Reykjanesi.
Þetta er ofur eðlilegt m.a. af
eftirfarandi ástæðum:
1. it.Togarafiskur hefur til
skamms tíma verið hlutfallslega
minni uppistaða í aflanum þarna
Afkastageta fiskiskipaflot-
ans og hraðf rystihúsanna
Athugasemdir við greinaflokk í
Vísi um stöðu sjávarútvegsins
svörum þeim, en hér er svo á
málum haldið, að óhjákvæmilegt
er að aðhafast nokkuð.
Fiskiskipaflotinn
I 2. grein þ. 30. maí er fjallað um
afkastagetu báta- og togaraflot-
ans. Þar er því haldið fram, að
áætlanadeild Framkvæmdastofn-
unar ríkisins hafi gert áætlún um
afkastagetu fiskiskipaflotans, þar
sem meðalafkastageta togara sé
16,16 tonn á úthaldsdag og báta
4,9 tonn.
Greinarhöfundur kemst svo að
þeirri niðurstöðu, að fiskiskipa-
flotinn þyrfti ekki nema 59 daga
til að veiða þann botnfisk, sem
fiskifræðingar telja óhætt að taka
úr sjónum.
Ekki kannast ég við, að áætl-
unadeildin hafi unnið þessar tölur,
en tel líklegt að þær séu úr
bókinni „Þróun sjávarútvegs",
sem Rannsóknaráð ríkisins gaf út
í nóvember 1975 og unnin var af
starfshópi á þess vegum. Enginn
starfsmaður Framkvæmdastofn-
unar átti aðild að þeim starfshópi.
Þrátt fyrir þetta er rétt að fjalla
aðeins um þann samanburð, sem
gerður er á afkastagetu togaranna
nú og fyrir stríð. Þarna er þess
getið að meðalafli á úthaldsdag
hjá togurum hafði árið 1933 verið
19,5 tonn af fiski slægðum með
haus, sem gera mundi 24,4 tonn af
fiski upp úr sjó. Meðalstærð tog-
ara þá hafi verið 338 rúmlestir
brúttó.
Þetta er allt rétt, enda birti
undirritaður niðurstöður rann-
sókna á afla- og rekstrarsaman-
burði togara á árunum 1930—1938
og 1950—1956 í 50 ára afmælisriti
Ægis, sem gefið var út 1959 og eru
tölurnar vafalítið þaðan komnar.
Aftur á móti er samanburður á
meðalafla á úthaldsdag á veiðum í
salt árið 1933, við veiðar á fiski í ís
í dag afar hæpinn af eftirfarandi
ástæðum:
1. Meðalafli á úthaldsdag árið
1933 er sá hæsti, sem um getur
enda var þorskgengd óvenju-
lega mikil á árunum 1931—1935
og talið að göngur frá Græn-
landi ættu drjúgan þátt í henni.
2. Samanburðurinn nær eingöngu
til veiða í salt árið 1933 en þá
lágu skipin yfir hrygningar-
göngunum fyrir sunnan land á
vetrarvertíðinni, aðallega Sel-
vogsbanka, sem nú er lokaður
togurum, og fóru í heimahöfn
þegar lokið var við að fylla
skipin af saltfiski. Togarinn var
því bæði veiðitæki og fiskverk-
unarstaður.
3. Togurunum var oft lagt yfir
sumarið, nema farið væri á
síldveiðar og því einungis starf-
ræktir á arðbærasta tíma árs-
ins.
4. Meðalfjöldi úthaldsdaga árið
1935 var t.d. 219 en eru nú um
330 að jafnaði, enda er notkun
skipanna gjörólík, því nú eru
flestir togararnir notaðir sem
hráefnisöflunartæki fyrir
frystihús, sem ekki voru til
fyrir stríð. Þeir verða að koma
til hafnar á fárra daga fresti til
að vinnslan í landi gangi
snurðulaust, auk þess sem
vinna verður fiskinn innan
ákveðins tíma frá því hann var
veiddur.
5. Togarar hafa stækkað hlut-
fallslega miðað við burðargetu
af ýmsum ástæðum. Meiri kröf-
ur eru nú gerðar til stærðar og
frágangs á því rými sem áhöfn-
in notar. Nær allur fiskur er
ísaður í kassa, sem eru pláss-
frekir. Bannað er að koma með
afla á þilfari, sem áður var
algengt og þannig mætti lengi
telja.
6. Stærðarmælingar skipa í
brúttórúmlestum gefa ekki
ætíð rétta mynda af afkasta-
getu þeirra m.a. vegna breyt-
inga, sem hafa áhrif á stærð-
armælingu en ekki á afköst og
er því ónothæfur mælikvarði til
samanburðar. Auk þessa hefur
mælingareglum verið breytt í
gegnum árin og brúttórúmlest
fyrir 50 árum er ekki sú sama
og í dag.
Ekki sé ég ástæðu að tína til
fleiri atriði, né skýra þetta nánar
þó af nógu sé að taka. Eitt má þó
vera ljóst. Aðstæður allar og
forsendur fiskveiða í dag eru svo
ólíkar því Sem var fyrir 50 árum,
að líkja verður við byltingu. Hugs-
unarháttur, efnahagsþróun, kröf-
ur um lífskjör, menntun og tækni
hafa breytst svo, að torveldar
allan samanburð á milli þessara
tímabila.
Frystihúsin
í 3. grein, sem birtist þ. 9. júní
er m.a. fjallað um nýtingu frysti-
húsanna. Þar er vitnað í hrað-
frystihúsaáætiun Framkvæmda-
stofnunar, sem gefin var út árið
1974. í þessari áætlun var gerð
tilraun til að meta afkastagetu
frystihúsanna að loknum áætluð-
um endurbótum á gömlum húsum
og að lokinni byggingu nýrra
húsa. Þessar tölur notar greinar-
höfundur Vísis til að sýna og
sanna, að einungis þriðji hluti
afkastagetu frystihúsanna sé
nýttur.
Hér er um full mikla einföldun
staðreynda að ræða.
í fyrsta lagi er hér áætlun, sem
gerð var fyrir 6—7 árum og ekki
hefur verið endurskoðuð nema að
litlum hluta. Slík afkastamæling
sem þessi er alls ekki óyggjandi
heldur miklu frekar leiðbeinandi.
í öðru lagi verður að gæta þess,
að meiri hluti frystihúsanna eru
að uppruna gamlar byggingar,
sem byggðar voru við aðrar að-
stæður en ríkja í dag. Sum þessara
húsa voru upphaflega saltfisk-
verkunarstöðvar, þar sem frysting
var hafin samhliða saltfiskverk-
uninni og þá oft í smáum stíl
fyrst. Slíkar aðstæður er jafnvel
enn að finna í dag.
í þriðja lagi mundi draga mikið
úr framleiðslu á frystum fiskaf-
urðum ef afkastageta frystihús-
anna yrði miðuð við fulla nýtingu
en annars staðar á landinu. en
eins og flestir vita og minnst var á
hér að framan, hafa togararnir
verið notaðir til að sjá frystihús-
um, sem þeir eru tengdir fyrir
reglulegu hráefni. Af þessum sök-
um er t.d. nýting frystihúsanna
við Isafjarðardjúp og á Akureyri
mjög góð eins og reyndar kemur
fram í Vísisgreininni.
2. Frystihúsin á Suðurnesjum
hafa byggt mikið á bátafiski, sem
aðallega berst að á vetrarvertið-
inni og er nýting flestra þeirra
mjög góð á þeim árstíma.
3. Frystihúsin á Suðurnesjum
vinna mörg humar á sumrum.
Ekki er unnt að meta afkastanýt-
ingu húsa eftir þunga humarsins,
því þetta er verðmætasta vara
sem unnin er í frystihúsunum
miðað við þyngd og einnig sú
vinnuaflsfrekasta. Einnig má
nefna vinnslu á kola í þessu
sambandi.
4. Frystihúsin á Suðurnesjum eru
og þurfa að vera frábrugðin frysti-
húsum, sem eingöngu vinna botn-
fisk vegna loðnu- og síldarfryst-
ingar. Þetta á reyndar við um
frystihús á Suður- og Súðvestur-
landi ella færi engin loðnu- og
síldarfrysting fram.
5. Aflabrögð á Suðurnesjum hafa
verið með eindæmum léleg á
undanförnum árum og nýting
fiskverkunarstöðva þar því með
lakasta móti.Þetta ætti að hafa
breytst mjög til batnaðar á fyrri
hluta þessa árs því vetrarvertíðin
1980 var mjög góð.
Þau atriði, sem hér hafa verið
nefnd, sýna hve vafasamt er að
„leika sér með tölur“ svo notuð séu
orð greinarhöfundar Vísis, sér-
staklega í atvinnugreinum þar
sem veiðimennska er undirstaða
alls árangurs og þótt náttúran sé
oft gjöful, getur hún á þessu sviði
brugðist eins og við þekkjum
mæta vel.
Með þessum athugasemdum er
ég ekki að halda fram ágæti allra
framkvæmda í fiskiskipa- og
hraðfrystihúsabyggingum. Síður
en svo, því þar er víða pottur
brotinn eins og á öðrum sviðum.
Mikið og merkilegt átak hefur þó
verið gert á undanförnum árum í
endurbótum á hraðfrystihúsum og
var ekki vanþörf á, því sum gátu
húsin vart talist hæfir staðir til
matvælaframleiðslu. Hvað sem
segja má um stærð fiskiskipa-
stólsins í hlufalli við þann há-
marksafla, sem við getum leyft
okkur að taka úr sjónum um
þessar mundir, þá hafa skuttogar-
arnir valdið þeirri breytingu í
fiskvinnslunni, að nú hefur tekist
að koma rekstri margra frysti-
húsa á landinu eins nálægt hefð-
bundnum verksmiðjurekstri og
unnt er og þannig jafnað stórlega
það álag sem áður var á starfs-
fólki frystihúsanna.
FRAMKVÆMDASTOFNUN
RÍKISINS
Áætlanadeild
Helgi Ólafsson