Morgunblaðið - 02.03.1972, Blaðsíða 17

MORCUNBLAÐ'IÐ, FIMMTUDAGUR 2. MARZ 19T2
17
Að frelsa heiminn er eins og að standa uppi á stól
í stóru veitingahúsi og kalla út í salinn.
Hér inni er stúlka í alltof þröngum kjól
og öllum er ljóst, að þessi maður er galinn.
(Steinn Steinarr).
Þau baráttumál, sem virk iýö-
ræðisleg stjómimálaöfl leggja á
hverjum tíma áherzlu á, helgast
af þeim verkefnum, sem brýn-
mist eru í þjóðfélaginu. Ef við
skoðum þessa staðhæfingu í
ljósi sögunnar er ljóst að í hin-
um vestræna heimi hefur barátt
an á seinustu öldum verið helg-
«ð tveimur megin þáttum. Menn
hófu að brjóta af sér viðjar alda
langrar kúgunar og börðust fyr
ir frelsi til að ráða sinum eig-
in gerðum og til að fá að tjá sig
eftir eigin vild. Þegar lýðræðis-
legum stjórnarháttum óx fiskur
u;m hrygg, fór baráttan fyrir
auknu öryggi einstaklinganna í
daglegu lífi, að taka á sig mynd.
1 fyrstu tryggðu menn sig fyrir
hungri, kulda og þorsta, þá voru
það utan að komandi óhöpp svo
sem slys og náttúruhamfarir og
loks tryggðu menn sér aukið ör-
yggi í ellinni. Óhætt er að
segja, að stjórnmálabarátta Vest
urlanda hefur verið helguð aukn
um lýðræðislegum stjórnarhátt-
um og auknu öryggi. Þetta kem-
ur vel heim við frumþarfir hvers
sjálfstæðs einstaklings.
Þær megin stjórnmálastefnur,
sem skipt hafa heiminum í valda
svæði, eru annars vegar komm-
únismi og hins vegar kapital-
ismi. Þessar grundvallarstefnur
í alþjóðlegum stjórnmálum mót-
ast báðar í hinum vestræna
heimi þegar allar aðstæður voru
allt aðrar en þær eru í dag. Báð
ar þessar stefnur leggja mikla
áherzlu á efnahagsmál og fram-
leiðslu þjóðanna og yfirráðarétt
yfir atvinnutækjunum. Þær
hafa lagt áherzlu á fullnægingu
frumþarfa en hvorug þeirra i
framkvæmd, gerir ráð fyrir
framhaldi á þarfa fullnægingu
mannskepnunnar. Þegar maður-
inn hefur fullnægt frumþörf
sinni og er leystur frá hinum
stöðuga ótta við öryggisleysi
framtíðarinnar, leitar hann eft-
ir nýjum verkefnum. Gildismat
hans breytist og hann fer að
taka fleiri þætti umhverfis síns
til athugunar þegar hann vegur
og metur lífsgæðin.
Báðar áðurnefndar stefnur
hafa einn hlut sameiginlegan.
Þær hafa" einstaklinginn sem
mannveru afskiptan, hvor á
sinn hátt. Kommúnisminn hefur
svipt einstakling eins sjálfsögð-
um mannréttindum, og mál-
frelsi og ritfrelsi, þ.e.a.s. þeim
mannréttindum sem eru horn-
steinn lýðræðis í hverju þjóð-
félagi. Kapitalisminn hefur til-
hneigingu til að virða verald-
leg gæði, svo sem fjármagn eða
jarðnæði framar kostum ein-
staklingsins.
En hvert er hið endanlega tak
mark þjóðfélagslegrar þróunar?
Þessari spurningu ' hlýtur að
vera erfitt að svara, enda má um
það deila hvort um nokkuð end-
anlegt er að ræða í þessu tii-
felli. Sósialistar segja, að samfé-
lag án hagsmunabaráttu, sé sam
félag þar sem allir fá nóg af
öllu því sem þeir óska sér. En
hugsum um þetta örlítið nánar.
í raunverulei.kanum höfum við
aðeins ákveðið magn af gæðum
til skiptanna. Ef einhver fær
nóg af einhverju má því miður
oft búast við að aðrir fái ekki
nóg.
Þarfir mannanna eru einnig
misjafnar. En er þess nokkurn
timann að vænta að þarfir, þrár
og lífsviðhorf allra'einstaklinga
verði eins, að sama gildismat
ríki fyrir alla. 1 raun og veru
er rétt að spyrja í sömu and
ránni, hvort það sé æskilegt
markmið, að svo verði. Hvernig
yrði slíkt þjóðfélag. Hvað yrði
um sköpunarmátt og athafnaþrá
einstaklingsins, hvað yrði um
listir og bókmenntir, þegar sér-
kenni hverrar menningar yrðu
afmáð? Lífið hlyti að verða ein-
faldara og fábreyttara, um leið
og sviptingar hins óvænta og
fjölbreyttu hyrfu úr lífi manns
ins.
Á framtíðarríkið þá að verða
þannig að allir hafi nóg að bíta
. og brenna, að hver einstakling-
ur hafi tækifæri til að þroska
með sér þá hæfileika sem hon-
um eru beztir gefnir, þar sem all-
ir lifa I sátt og samlyndi, lausir
við öfund, bræði, ágirnd, nízku
og sviksemi?
Þess konar þjóðfélag framtíð-
arinnar er í raun einfalt, en er
svo langt frá því sem ræður
ríkjum i dag að fljótt á litið er
þetta líkara fögrum draumi en
raunveruleika. En, er þetta eitt-
hvað, sem er svo óraunverulegt
að manninum eigi aldrei eftir
að auðnast sú gæfa að líta þarm
dag að slikur . draumur rætist?
Þessari spurningu svara menn
hver fyrir sig. Svartsýnismenn-
irnir segja, að mennirnir verði
búnir að tortíma sér innan ör-
fárra ára, að heimurinn farl
versnandi en ekki batnandi.
Þeir bjartsýnu, sem ef til vill
fer fækkandi með degi hverj-
um segja, að með tíð og tíma
munum við læra að sýna hvert
öðru meiri tillitssemi og virð-
ingu og endirinn hljóti að verða
sæluríkið sem áður var lýst.
Hvor hópurinn hefur rétt fyrir
sér? Erfitt er að spá, en dimmur
verður sá dagur í veraldar sög-
unni þegar seinasti maðurinn
hverfur af sjónarsviðinu, sem
hefur þessa fjarlægu draumsýn
að leiðarljósi.
Við sem trúum þvi, að enn hafi
maðurinn möguleika til þess að
gera að raunveruleika þennan
draum, leitum stöðugt að þeirri
eða þeim leiðum, sem lýst geti
okkur veginn. Þær hræringar
sem nú eru með ungu fólki í
hinum vestræna heimi eru að-
eins umbrot i hugsun mannsins
um lífið og tilveruna, og leit
þessara aðila eftir lífsstefnu
sem hæfir umhverfi tuttugustu
aldarinnar. Sú velmegun og
aukna menntun sem skapazt hef-
ur meðal hluta þjóða heims, er
forsendan fyrir því að æsku-
fólk þessara landa getur leyft
sér að hugsa um slík málefni,
þar sem broddurinn er horf-
inn úr þeirri lífsbaráttu, sem
ungt fólk vanþróaðra landa aft
ur á móti verður að heyja. Hin
öfluga starfsemi fjölmiðla og
aukin samskipti þjóða færa okk
ur með degi hverjum sönnur á,
hvernig ástandið er í heiminum.
Það gerir hverjum hugsandi
manni ljóst að gömlu kreddurn
Framhald á bls. 19.
Vekja hrein og heiðarleg vinnubrögð
grunsemdir hér álandi?
Hraparleg og hættuleg mistök Útvarpsráðs
Ég hefi furðað mig á því hve
lítið ég hefi séð í blöðum um
viðskipti Útvarpsráðs og Guð-
mundar Magnússonar prófess-
ors. Kann þó vissulega eitthvað
að hafa farið fram hjá mér, en
um leiðréttingu i málinu hefur
ekkert komið fram. Þetta mál
kemur mér við sem útvarpsnot-
anda og borgara i þjóðfélaginu
og í sambandi við hið síðara
mun ég geta þriðja atriðisins
undir lok máls míns. Vissulega
hefði mörgum staðið nær en mér
að taka til máls, en við það
verður að sitja.
Það hefur auðvitað verið
mjög algengt, að Útvarpið sneri
sér til manna til að biðja þá
að sjá um erindaflokka. Ég
reikna með, að formsatriði hafi
yfirleitt verið sáralítil og ein-
föld í þessu sambandi. Mönnum,
sem til var leitað, hefur verið
treyst til að velja flytjendur og
þar með búið. Skriflegar trausts
yfirlýsingar hygg ég að hafi
þótt óþarfar. Að sjálfsögðu bera
flytjendur fyrst og fremst
ábyrgð á því sem þeir segja.
Þátturinn Um daginn og veginn
hefur yfirleitt ekki verið ritskoð
aður fyrir flutning. Hitt þykist
ég vita, að í einstaka tilvikum,
þegar t.d. óþekktir flytjendur
buðu fram efni, hafi verið athug
að, hvort efnið væri heppilegt
fyrir útvarp, hvort bæta mætti
framsetningu og slíkt, enda i
alla staði eðlilegt. En í öllum til
vikurn hefur Útvarpsráð haldið
sjálfkrafa þeim rétti að gera eft
ir á athugasemdir opinberlega,
ef það taldi ástæðu til. Hefur
þetta komið nokkrum sinnum
fyrir, og þá fyrst og fremst í
sambandi við hinn frjálslega
þátt Um daginn og veginn, eftir
því sem mig rekur minni til.
Mér finnst þetta fyrirkomuiag
allt hafa verið ágætt og eðlilegt
I lýðfrjálsu landi.
En með Guðmundi Magnús-
syni prófessor kemur allt í einu
fram maður, sem á að sjá um er
indaflokk og óskar eftir, að
gætt sé vissra formsatriða, sem
hann, eftir eðli málsins, telur
æskileg. Honum er nefnilega vel
ljóst, að verzlun og viðskipti
eru mál, sem menn og stjórn-
málaflokkar hafa skiptar skoð-
anir á, og sem margur maður-
inn gæti litið á sem viðkvæmt
og vandasamt útvarpsefni. Ein-
staklingar eða flokkar gætu far
ið að finna að hinu og þessu,
og hann vill þá ganga frá því
hreinlega og formlega frá upp-
hafi, að það fari ekki á miili
mála, að það sé hann sem hefur
tekið á sig ábyrgðina á erinda-
flokknum. Það sé við hann að
sakast/ ef einhver kvarti, en
ekki við Útvarpsráð eða full-
trúa verzlunarinnar. Að sjálf-
sögðu mundi Útvarpsráð halda
sínum rétti, eins og venjulega, til
þess að gera opinberar athuga-
semdir, ef því þætti ástæða til,
enda fór því fjarri, að Guðmund
ur bæðist undan slíkri gagnrýni
fremur en annarri.
Guðmundur tók því fram i
bréfi til Útvarpsráðs, eins og
fram hefur komið, að hann
vildi bera ábyrgðina, enda værl
hann frjáls i vali efnis og flytj
enda — eins og alltaf hefur
tíðkazt — og loks vildi hann, að
það kæmi formlega fram, að
hann væri ekki fulltrúi verzlun
arsamtakanna, heldur ðháður
einstaklingur.
Útvarpsráð hefði átt að
halda sérstakan hátíðarfund til
þess að fagna samvinnu við
mann, sem kunni svo vel til
verka og gekk svo hreint og
opinskátt fram. En í þess stað
tók það ráðið tvo mánuði að átta
sig á þessu „grunsamlega" bréfi.
Var maðurinn í rauninni ekki að
seilast til þess valds, sem lög-
um samkvæmt á að vera í hendi
Útvarpsráðs? (Það varð loka-
ályktun ráðsins). Og hvernig
mundi hann beita því mikla
valdi? Gat ekki leynzt hér iæ-
vísleg tilraun til að fá aðstöðu
og óskorað vald til boðunar
ákveðinnar stefnu í verzlunar-
og viðskiptamálum, stefnu sem
væri í þágu einhvers stjórnmála
flokks og í óþökk annars? Hvað
yrði um pólitískt hlutleysi út-
varpsins ef svona slægur maður
fengi formlega leyfi til að leika
lausum hala í dagskrá þess? Til-
hugsunin var óbærileg.
Útvarpsráð sá loks einn leik
út úr hinni ógnþrungnu tafl-
stöðu; það bað Guðmund um
lista yfir þá menn, sem hann
hygðist fá sem flytjendur. Að
fengnum þeim lista gat Útvarps
ráð loks tekið ákvörðun. Grun
ur þess hafði reynzt réttur,
þetta voru skuggalegir menn, og
Útvarpsráð óskaði sjálfu sér til
hamingju með það að hafa bjarg
að verzlunar og viðskiptamálum
þjóðarinnar frá yfirvofandi
glundroða og hvað hefði ekki
getað leitt af honum. Og svo er
móðursýkin kennd við kvenfólk
ið!
Guðmundur Magnússon próf-
essor er ekki aðeins þekktur
sem mjög vandaður maður, held
ur einnig sem höfundur heims-
þekktrar doktorsritgerðar og
loks sem höfundur mikillar
skýrslu um efnahagsmál, sem
fyrrverandi ríkisstjórn fól hon-
um að semja, og lögð var fyrir
Alþingi sem fræðilegur grund-
völlur undir umræður og
ákvörðun um það að sækja um
upptöku í Fríverzlunarbandalag
ið. Enginn þingmaður gagnrýndi
skýrsluna frá faglegu sjónar
miði, né heldur varð nokkur
þeirra til þess að gefa annað I
skyn en að höfundur skýrslunn-
ar kynni fyllstu skil á muninum
Trausti Einarsson
á faglegri umsögn og stjórnmála
skoðunum. En Hið háa Útvarps-
ráð kann betri skil á svona mál-
um en Alþingi og ráðið vekur
grunsemdir um það, að þessl
maður sé ekki fær um að stjórna
erindaflokki hlutlaust.
Nú kem ég að þriðju ástæð-
unni fyrir því, að ég blanda mér
í þetta mál. Það er opinberlega
kunnugt, að Guðmundur hafnaði
hátt launaðri háskólastöðu í Sví
þjóð, til þess að vinna heima fyr
ir miklu lægri laun, laun sem
hann að vísu sá ekki fram á, að
hann gæti lifað af, en bætti við
í blaðaviðtalinu, að hann gerði
sér enga rellu út af laununum,
þetta hlyti einhvem veginn að
blessast. Þá var ég hreykinn af
Islendingi.
Ég óttast, að viðskipti Guð-
mundar við Útvarpsráð hafi
ekki farið fram hjá öðrum ung-
um aflburðamönnum, sem nú
starfa erlendis, en kjósa fremur
að koma heim. Ég óttast ekki
svo mjög launahliðina, því að
margir þessara manna munu,
sem betur fer, hugsa um hana
líkt og Guðmundur. En ég ótt-
ast það, að mörgum hinna ungu
manna þyki það ekki aðlaðandi
tillhugsun, að hér kunni að blása
á móti þeim ýmiss konar mold-
Guðmundur Magnússon
viðri og óskiljanleg vinnubrögð
manna, sem settir hafa verið i
eitthvert ráðið. Þessi ótti
er ekki út i bláinn, því mér er
vel kunnugt um það úr sögu
hins svokallaða „brain drain"
síðustu ára, að það hafa ekki
sízt verið óskiljanleg vinnu-
brögð nefnda og ráða, sem
neyddu unga vísindamenn til
landflótta. Sem útlendingar
í skjóli erlendra vísindastofn-
ana, höfðu þeir góð vinnuskil-
yrði og voru lausir við það
nefnda- og ráðafargan, sem eyði
lagði störf þeirra í heimaland-
inu. Ég er engan veginn
sá fyrsti, sem varar við þessari
hættu, en ég tel það í verkahring
háskólamanns á mínum aldri að
gera það.
Ákvörðun Útvarpsráðs gegn
Guðmundi er hrópandi vitni
um óskiljanlega afgreiðslu ráðs,
um það moldviðri sem get-
ur skollið á, þegar valdamikið
ráð stendur gagnvart manni með
skýra hugsun og kunnáttu
í vinnubrögðum. Ákvörðunin er
hættulegur vitnisburður, enda
ekki sá eini á síðari árum.
Úr mistökum Útvarpsráðs
verður ekki bætt nema með þvi,
að ákvörðunin verði dregin til
Framhald á bls. 18.