Morgunblaðið - 30.11.1968, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 1968
Hugleiðingar um iöggildingu
Sambandslagana 1918 —
ÉG hygg að því hafi ekki verið
nægiiega gaumur gefinn hve ná-
tengd fullveldistaka íslendinga
1918 var frelsistöku Suðurjóta.
Sjónarmið manna í ýmsum lönd-
um hafa á hverj-um tíma verið
mjög misjöfn. Þanmig h-ef-ur
sjálfstæðisbarátta fslendinga allt-
af einkennzt af þvi að þjóðernis-
legt réttlæti ætti að mynda
grundvöl] í samskiptum þjóða
á milli. íslenzk hugsun og hug-
sjónir hafa líklega á þessu sviði
átt nokkurn þátt í því að ryðja
frelsinu braut að lokinni fyrri
heimsstyrjöld.
Þannig hygg ég að löggilding
Sambandslaganna 1. des. hafi
mótað einskonar forspil að öðr-
um samningum sem fulltrúar
Dana þurftu síðan við að fást á
alþjóðavettvangi í sambandi við
sköpun Versalasamningana og
®em síðan veittu Suðurjótum
varanlegt og réttlátt frelsi. Ef
itil vill hafa það þessvegna að
einhverju leyti verið íslenzkar
hugsjónir á sviði frelsismála, sem
Danir ósbuðu að yrði ráðandi afl
í heimi framtíðar?
Vissulega þarf að rannsaka
þessi mál á grundvelli sagnfræði
og hvert raunverulega var hug-
arfar manna og sjónarsmíð á
þessum tíma bæði í Danmörku
og á ís'landi. f Danmörku sér-
staklega vegna þess að við gerð
Sam'bandssáttmálans höfðu Dan-
ir að vissu leyti völdin og þess-
vegna meiri raunhæf áhrif en ís-
lendingar.
Sumarið 1924 kom ég til Suð-
ur-Jótlands en þangað var ég
ráðinn til landbúnaðarstarfa. Á
þeim árum var ég hreykinn af
ísilenzku fullveldi sem fengizt
hafði 1918, — mér fannst íslend-
ingar standa menningarlega meir
en jafnfætis Dönum, — en fram-
tak vort í sjálfstæðismálinu 1918
spáði öllu góðu og mikils gátu
íslendingar vænzt af framtíðinni.
Á þessum málum hafði hús-
bóndi minn á bænum Bruns-
mynde við Christiansfeld á Suð-
ur-Jótlandi að ýmsu leyti ólíkar
skoðanir. Bóndinn hét Brun og
ber ég enn virðingiu fyrir honum
því hann kunni mikið og þá
sérstaklega í hagnýtum landbún-
aðarfræðum en miklu meir dáð-
ist ég að hans dönsku ættjarðar-
ást. Þá lífsreynslu hafði hann
öðlast að þurfa; sem þýzkur
þegn; að berjast nauðugur með
Þjóðverjum gegn Frökkum í
FÉLAGSLÍF
Knattspyrnufélagið Valur
Framhaldsaðalfundur félags
ins verður haldinn í félags-
heimiiinu mánudaginn 2. des.
kl. 8.30. Lagabreytingar.
Stjórnin.
fyrri heimsstyrjöldinni. Þetta
þurftu margir Danir að gera og
komust við iiian leik frá þeirri
styrjöld. Þessa bar meir að segja
vitni litli, jarpi og fallegi reið-
hesturinn Bruns, því í hildar-
leiknum hafði hann alveg misst
heyrnina.
Þegar ég nú minnist á sjálf-
stæðisbaráttu íslendinga við
Brun og fullveldi þeirra að
styrjöldinni lokinni voru rök
hans allt önnur en mín fyrir
þessum mikla verðskuldaða sigri
íslendinga. Óðalsbóndi Brun
sagði: Suður-Jótland er eitt feg-
ursta, frjósamasta og auðugasta
landibúnaðarhérað Danmerkur.
Danskir bændur hafa ræktað það
betur en nokkurt aniruað land.
'Þessvegna eru þar líka staðsettar
fjórar myndarlegar og ríkar
borgir: Haderslev, Sönderborg,
Tönder og Aabenraa. Þetta land
er Dönum miklu meira virði en
íislaind, enda eru íbúar Suð-
UT-Jótlainds meina en fjór-
um sinnum fleiri en allir
íslendimgar eða 400 þúsumd
árið 1918. Allir þessir menn
mæltu á danska tungu, gátu að-
eins verið Danir, því þeir höfðu
tileinkað sér danska menningu
og danskan hugsunarhátt. Þessi
haldgóðu og mótmælanlegu rök
ihöfðu Danir fram að færa þegar
Versalasamningarnir voru gerðir
vi'ð Þjóðverja. Þainnig var sam-
eining Suður-Jótlands og Dan-
merkur sanngirniskrafa og þjóð-
aratkvæðisgreiðslan að ófriðnum
loknum sannaði þetta. Framtíð-
ina var hægt að byggja varan-
•lega á úrslitunum vegna þess að
allir réttlátir Þjóðverjar hlutu að
viðurkenna rök Dana, að Suður-
Jótland gat ekki verið annað en
danskt land.
Fullveldi íslands að ófriðnum
loknum grundvallaðist vissulega
á sömu rökum. Af málfræðileg-
um, þjóðfræðilegum og menn-
ingarlegum ástæðum urðu Danir
að veita íslendingum sjálfstæði,
þar með gátu þeir orðið sjálfum
sér samkvæmir á alþjóðlegum
vettvangi. Þeir gátu með þvi að
■veita íslendingum sjálfstæði lagt
frekari áherzlu á eigin réttlætis-
mál í sambandi við endurheimt
Suður-J ótlaindis.
Fyrir 50 árum höfðu menn
minna álit á íslandi en þeir hafa
í dag. Þá var landið líka miklu
fátækara en það er í dag, það
var lítið ræktað og lá illa við
samgöngum. Liklega þessvegna
Iþótti Dönum nægilegt að hafa
það i konungssambandi við Dan-
mörku.
Voru raunhæfar orsakir full-
veldistöku íslendinga 1918 í
samræmi við skoðanir Bruns óð-
alsbónda? 11 ára gamall hafði
ég verið viðstaddur við fullveld-
istökuna 1. desember 1918. Sem
íslendingur hafði ég ekki að öllu
leyti fellt mig við þann anda og
þau blæbrigði sem rikt höfðu við
þá athöfn. Þá voru það hermenn
af herskipinu „íslands Falk“ með
ailvæpni, sem færðu íslendingum
frelsið og stóðu siðan heiðurs-
vörð fyrir utan stjórnaraðsetur
íslenzku ríkisstjórnarinnar.
Ef frelsisandi íslendinga og
Suður-Jóta hefði verið ríkjandi
Kæri Eðvarð
Langt er nú orðið síðan ég
stakk niður penna, ti þess að
létta á mér áhyggjum vegna
ástands og horfa í þjóðfélags-
málum.
Miklu lengra er þó síðan við
ungir skátar hlupum út að lækn
um, við skátaskálann, svalan
sumarmorgun til þess að þvo okk
ur.
Árin líða og hvert þeirra fær-
ir viðfangsefni léttari eða erfið-
ari úrlausnar, allt eftir efnum
og ástæðum hverju sinni. Menn
á okkar aldri muna tvenna tíma.
Mig minnir að Napóleonskök-
urnar — stórar og matarmiklar
— hafi kostað 15 aura 1920, þá
mun tímakaupið hafa verið ein
króna og tuttugu. Þá þótti manni
mikil hátíð væri manni gefin
Napóleonskaka. Við munum það
líka að þá var a'lgengt að fjög-
urra manna fjölskylda byggi í
einu herbergi með eldurnarplássi
og stundum var meira að segja
eldað líka í þessu eina her-
bergi. Nauðsynlegt er að rifja
þetta upp til þess að geta feng-
ið samanburð við það, sem er
hið algenga í dag.
Þegar svo válega atburði ber
að garði, eins og þá efnahags-
örðugleika, sem þjóð okkar nú
stendur frammi fyrir þá er manni
í þínum sporum vissulega sér-
srtaklega mikill vandi á hönd-
um, en þá skiftir öllu máli hvern
ig staða S'líkra manna er meðal
samborgaranna. Hyggjum að
staðreyndum:
1. Þú nýtur sérstakt trausts
félagsmanna þinna.
2. Þú ert búinn að öðlast svo
mikla reynslu í að meta kring-
umstæður hverju sinni að þú
veizt hvað er hægt.
3. Þú hefur sýnt með hóg-
væru líferni að þú ert ekki að
sækjast eftir gæðum fyrir sjálf-
an þig, umfram það, sem full-
næging vel unninna srtarfa ávalt
hlýtur að færa.
4. Þú ert löngu búihn að vinna
þér hylli al'lra góðra manna
vegna sýndrar ábyrgðartilfinn-
ingar á úrslitastundum.
Hyggjum að öðrum staðreynd-
um:
1. Aldrei höfum við áður átt
svo glæsilegan fiskiskipaflota
sem nú.
2. Aldrei höfum við áður átt
fleiri né fullkomnari fiskvinnslu
stöðvar, en við eigum nú.
Aldrei höfum við áður þurft
að sjá jafn mörgum starfsfús-
um höndum fvrir vinnu.
4. Aldrei höfum við íslend-
ingar, í okkar tíð staðið frammi
fyrir stærri vanda en nú er
okkur á höndum.
Hvað skal nú til vamar verða?
Mestur hluti okkar glæsilega
fiskiskipaflota hefur síðan
aflið við fullveldistökuna hefðu
hermennirnir átt að vera óvopn-
aðir. Að nýlokinni ægilegri
styrjöld hafði uppstilling vopn-
aðra hermanna fyrir framan rik-
isstjórnaraðsetur landsins vissu-
lega sérstæð áhrif á Islendinga,
sem fyrir mörgum öldum höfðu
hætt öllum vopnaburði. Sjónar-
mið Dana hafa vissulega verið
allt önnur og hafa þeir viljað
sýna okkur heiður sem gömul og
dugmikil hernaðarþjóð. íslend-
ingar munu hinsvegar ekki hafa
viljað láta minna sig á danskt
konungsvald eða Kópavogsfund.
Frelsisheimt íslendinga og
Suður-Jóta var raunverulega há-
tíð friðsamra drengskaparmanna
og framtíð beggja átti að byggj-
ast á réttlæti og friði en ekki
snemma sumars leitað síldar, en
flest fengið sáralítið. Um það þýð
ir ekki að fást, en nú er ekki
til setunnar boðið. Mikið er tal
að um að iðnaðurinn verði að
taka við hinu sívaxandi vinnu-
afli ef hér eigi að vera lífvæn-
legt.
Getur iðnaðurinn það í dag?
Engan hef ég heyrt halda því
fram. Við hljótum að spyrja,
hvar getum við í dag fundið
hundruðum manna og kvenna
verkefni, sem strax færir okkur
útflutningstekj ur? Svarið er að-
eins eitt, að mínu viti. Frysti-
húsin verða strax að fara í
fúllan gang. Ég held að það hafi
verið árið 1954 að ég var á
skipi, sem flutti beitusild til
Finnmerkur í Noregi. Bátsfjörð
ur var ein af höfnunum, sem
við færðum beitu. f Bátsfirði sá
ég það sem ég ekki hafði séð
áður. Togararnir lönduðu þar
fiski í kössum.
Nokkru síðar gat ég þessa í
blaðagrein og skoraði á ís-
lenzka útvegsmenn að taka þessa
geymsluaðferð upp hér. Ekkert
hefur skeð í þessa átt hjá okk-
ur fyrr en nú í sumar að skip-
stjórar nokkurra síldveiðiskipa
komust að raun um, að með því
að geyma sfld í kössum gátu
þeir náð miklu betri sölum í
Þýzkalandi en ella. f Gautaborg
er alb ekki tekið á móti neyzliu-
fiski nema hann hafi verið ísað-
ur í kassa á miðunum. Finnst
þér ekki Eðvarð að tími sé kom-
inn til að hér linni tonnamet-
ingnum, en þess í stað komi
gæðametingur? Er okkur ekki
nú nauðsynlegra en nokkru
sinni, að hver uggi, sem að
landi kemur sé hæfur til vinnslu
í þær pakkningar, sem mestum
afrakstri skilar, fyrst í vinnu-
launum hér heima, og síðan í út-
flutningsverðmæti.
Talsvert heyrist talað um, að
við verðum að fullvinna sjávar-
aflann. Sjálfsagt er það æski-
legt markmið, en það er bara
ekki raunhæft í dag.
Er ekki nóg með eina Norður-
stjörnu í bili?
Auðvitað er sjálfsagt að gera
tilraunir með frekari vinnslu
hinna ýmsu fisktegunda, en það
má bara ekki stinga okkur svefn
þorn. Við verðum. Okkur er
það lífsspursmál að einbeita okk
ur að því nú þegar, að færa
frystihúsunum reglulega nægjan
legt hráefni og það allt í því
ástandi að það sé hæft til hvaða
vinnslu sem er.
Það hefur lengi verið mín skoð
un, að hvert frystihús þurfi
sjálft að ráða yfir nægjanlegum
skipastól til þess að sjá því fyr-
ir nægu hráefni, en með því á
ég við að frystihúsið hafi svo
mikið hráefni, að það geti unnið
svo mikinn tíma úr sólarhringn-
um, að aðeins sé gert ráð fyrir
tíma til hreingerningar einu
sinni á sólarhring.
Hvernig má þetta verða?
Væri nokkur goðgá að opna
landhelgina fyrir öllum íslenzk-
um fiskiskipum, sem landa fiski
hermennsku. Ef til vill hefði
annars mátt ætla að tunga,
menning og þjóðerni skipuðu
lægri sess í alþjóðaviðskiptum
ien valdið og hermennskan.
íslenzkir sagnfræðingar eiga
vissulega eftir að láta uppi álit
sitt á þessum málum. Hlutverk
þessara stuttu hugleiðinga minna
eiga aðeins að vekja athygli
þeirra á því að mér hefur alltaf
virzt það augljóst mál að mikið
samhengi var milli fullveldis ís-
lendinga og frelsis Suður-Jóta
eftir fyrri heimsstyrjöld. Eða
bversvegna hafði suðurjózki
bóndinn þá skoðun að Danir
hefðu haft miklu meiri áhuga
á endurheimt Suður-Jótlands en
íslenzkum fullveldishugsjónum?
Bragi M. Steingrímsson.
til vinnslu? Er stætrt á því fyrir
okkur að leita ekki bjargarinn-
ar þar sem hún hugsanlega er?
Okkar stóru glæsilegu skip geta
farið til veiða hvar sem er við
landið, og geymi þau aflann ís-
aðann í kössum þá er þeim óhætt
í sjö til tíu daga, fisksins vegna.
Hér er við sjálfa okkur að
fást. Getum við aldrei staðað
saman um neitt, nema að gera
kröfur hvert á hendur öðru?
Mér er sagt að á Dagsbrúnar
fundinum, sem þið hélduð fyrir
útifundinn hafi verið háværar
raddir um að nú ættum við að
smíða skuttogara. Ekki færa skut
togarar hráefni til frystihús-
anna þ.e.a.s. auðvitað gætu skut
togarar fiskað fyrir frystihús,
en skuttogaratalið beinist yfir-
leitrt í þá átt að skuttogararnir
ættu að veiða á fjarlægum mið-
um og vinna aflann um borð.
Þær þjóðir sem lengst eru komn-
ar i smíði og notkun skuttogara
og þá gjarnan um leið fisk-
vinnslustöðva í togurunum svo
sem: Rússar, Pólverjar, Austur-
Þjóðverjar, Spánverjar og Portú
galar. Þessar þjóðir eru fyrst
og fremst að afla sér fæðu. Skut
togarar þessara þjóða vinna fisk
inn í það ástand, sem hann er
seldur til neytendanna í heima-
landinu, nema hvað blokkirnar
munu vera sagaðar í landi það
mun a.m. kosti vera aða1 reglan.
Frá okkar hlið horfir málið
öðruvísi við. Við erum að lang
mestu leyti að afla hráefnis til
þess að vinna úr útflutnings-
vöru og hefur það um áraraðir
verið okkar undurstöðu atvinnu
vegur. Ég er því mjög i vafa
um, hvort smíði stórra skuttog-
ara sé heppileg lausn á okkar
vanda. Stór skuttogari sem vinn
ur aflann um borð verður ákaf-
lega takmarkaður atvinnugjafi
þ.e.a.s. hann veitir áhöfninni at-
vinnu, eigum við að segja 40
mönnum. Fiskist vel, þá hefur
áhöfnin ekki undan nema þvi
aðeins að hún vinni fiskinm í
ódýrustu og fljótlegustu pakkn
ingarnar, eða jafnvel nær áhöfn
in aðeins að heilfrysta hluta af
aflanum. Ég segi það aftur. Ég
er í miklum vafa um að sú stór-
fjárfesting væri heppilegt úr-
ræði, ens og nú er ástatt hjá
okkur. Ég hef þá trú, að með
því að einbeita öllum tiltækum
fiskiskipum í hráefnisöflun til
fiskvinnslustöðvanna, þá ættu
öl'l frystihús að geta fengið nægj
anlegt hráefni.
Þeytingur bátanna frá og að
landi á hverjum degi hlýtur að
vera úrelt útgerðárlag.
Eðvarð, er ekki hér grundvöll
ur, sem verðugur væri umhugs
unar. Þú átt auðvelt með að
túlka fyrir fólkinu, því það
treystir þér. Reynsla þín gefur
þér aðstöðu til þess að horfa
raunhæft á málin.
Hógværð þin sjálfs gefur þéf
sterka aðstöðu til þess að líta
hlutlægt á málin.
Hylli þin meðal góðra manna
gefur athöfnum þínum áhrifa-
þunga.
Þjóðin vonar að stýrt verði
hjá vandræðum. Þú ert einn af
þeim mönnum, sem á úrslita-
stundu hafa velferð þjóðarinnar
i hendi sér.
Ég kveð þig með óskum um
hugarró og styrk á hættustundu
Þinn einlægur,
Ingólfur Möller.
Hjarivíkurhreppur — umferðarbreyting
Athygli Njarðvíkinga skal hér með vakin á umferðar-
breytingu, sem mun ganga í gildi kl. 12 á miðnætti
í kvöld. Borgarvegur, Hafnarbraut O'g Sjávargata verða
aðalbrautir og verður biðskylda við innkeyrslu á þær.
Biðskylda við Reykjanesbraut mun þó gildi eins og
verið hefur. Einnig verður breyting við gatnamót
gamla þjóðvegar og Njarðvíkurbrautar þannig að
umferð eftir gamla þjóðvegi mun hafa biðskyldu
gagnvart umferð um Njarðvíkurbraut.
Njarðvík 30. nóvember 1968.
Verkfræðingur Njarðvíkurhrepps.
Verzlunarhúsnœði til leigu
VIÐ AUSTURSTRÆTI OG VIÐ LAUGAVEG.
Tilboð sendist Morgunbl. merkt: „I. flokks verzlunarhúsnæð! — 6418“.
OPIÐ BREF
— til Eðvarðs Sigurðssonar