Morgunblaðið - 30.11.1968, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 1968
13
Siglufjörður. 150 ára veralun-
arstaður. 50 ára kaupstaðar-
réttindi. Ingólfur Kristjánsson
tók saman. Útgefandi Siglu-
fjarðarkaupstaður og Sögufé-
lag Siglufjarðar 1968. Siglu-
f jarðarprentsmiðja.
Siglufjörður í vitund þjóðar
innar.
FLESTIR fslendingar, sem fædd
ir eru kringum aldamótin, munu
minnast þess, aS á þeim árum,
sem þeir tóku að hlusta eftir
hvað sagt var um lífíð í þessu
landi, heyrðu þeir ósjaldan
minnzt á Siglufjörð, hið vaxandi
þorp við stuttan og tiltölulega
þröngan fjörð, sem skærist inn
úr sjálfu íshafinu milli hárra
og brattra fjalla. Þangað kom
fjöldi stórra og gufuknúinna
norskra skipa, sem stunduðu
síidveiði með svo stóryirkium
tækjum og fenigsælum, að erfitt
vair að hugsa sér, bvemiig þetm
gæti verið háittað og hvernig við
þau yrði ráðið, endia aiil't að því
dul yfir því í huigurn maTgra, —
þetta var beinlínis göldrum lík-
ast!
En vist var það og satt, að
Á fögrum sumardegi leggur peningalyktina yfir Siglufjérð.
síldinni var ausið upp og. hún
flutt til lands í hinum norðlæga,
afelkekkta firði. Þar stóð kvein-
fólk við síldarsöltun svo að
eegja þrotlaust nótt og dag sól-
arhringum saman og vann sér
inn ævintýralegar upphæðir, —
hugsa sér — kvenfólk, konur
og stúlkur!... Og tunnuhlaðarn
ir voru um allt eina og stöllótt
hamrabelti — að sögn þeirra, sem
sögðu frá. Og milli þess, sem
veður og veiði gaf, var þama
lifað og látið þannig, að fim
þóttu og furða. Norðmenn gengu
á land í hópum, þeir boðuðu ball
— stundum fleira en eitt og
undir berum himni, og kvenfólk,
sumt komið langt að, — jafn-
vel úr friðsælli sveit, fleygði
sér í fang hinum norsku „kava-
lerum“ og dansaði við glymj-
andi harmoníkutóna. Skyndilega
hófust slagsmál út af dömunum,
sem stóðu svo og horfðu á, hróp
tiðu, hlógu, æptu, veinuðu, — og
blóðið rann! Eða siðferðið, —
ja, kvenþjóðin, íslenzkar meyjar
ef meyjair skyldi katlla! Sögumiar,
sem af þessu gengu, minntu á
frásagnirnar um Sódóma og
Gómorra, og það lá við, að æru-
verðar matrónur og meyjar fjar-
lægra sveita signdu sig, en aðr-
ar antignuðu og hristu hneyksl-
aðar höfuðið. Að nokkur mann-
eskja skyldi gera það, hvað sem
í boði væri, að fara í atvinnu-
leit á slíkan stað — þegar þá
líka þessd aitvinna gait verið svo
meinlega stopul, að stundum kom
fólkið, sem til Siglufjarðar fór,
blásnautt heim að hausti og með
skuldir á baki. .. Svo sór þá mörg
etúlkan fyrir það, að hún færi
of bar til Sigló í síld.... En
viti menn: Þegar miðnætursólin
gyllfi á nýju vori Si'gtiuifjö«rð
og hin fengsælu mið íshafsins,
þá var uppi fótur og fit á þess-
um sömu kvenpersónum. Augun
ljómuðu, svo sem þau störðu á
hrúgur af silfri — og fætumir
urðu léttstígir, eins og harmon-
fkutónar væru þegar teknir að
dilla þeim.
En þrátt fyrir lítt rómað sið-
ferði fólksins — og duttlunga
hins silfraða litríka fjörfisks,
blómgaðist Siglufjörður. Fólkið
fjölgaði þar jafnvel ævintýralega
ört þegar fram liðu stundir, mið-
að við það, sem þá voru dæmi
til hér á landi. Þarna varð bæki
stöð ekki aðeins fleiri og fleiri
erlendra veiðiskipa og athafna-
manna, heldur einnig íslenzkra,
því að nú hafði íslendingum vax
ið móður og geta frá því að þeir
létu frændur sína, Norðmenn,
sitja eina að hinum arðsömu
hvalveiðum í hafinu kringum ís-
land. Erlendir menn höfðu kom-
ið upp síldarverksmiðjum, og
það voru smíðaðar bryggjur og
„plön“, reist margvMeig hús í
þágu útgerðar og síldarsöltunar,
o.g eiamilg verziliuniair- og íbúð-
arhús, og svo jukust þá líka
framkvæmdir sveitarfélagsins, þó
að hægt færi í fyrstu. Af öllu
þessu leiddi óvenjumikla atvinnu
fyrir það fólk, sem búsett var
á Siglufirði, svo að það var ekki
jafnháð mislyndri síldinni og þeir
sem komu þangað til sumarat-
vinnu. Og nú fóru menn um
land allt að Mta Siglufjörð nokk
uð öðrum augum en áður. ís-
lenzkir athafnamenn gerðust líka
svo mikilvirkir um síldveiðar og
vinslu síldar, að erlendum veiði
skipum var bannað að athafna
sig við verkun aflans innan ís-
lenzkrar landhelgi... En ennþá
reyndist þó síldveiðin ærið við-
sjál atvinnugrein. Svo undar-
legt, sem það mætti virðast í
fljótu bragði, voru það ekki að
eins hin lökustu veiðiár, sem
léku menn grátt, heldur engu
síður þau beztu. Þá var gjarn-
an saltað svo mikið af síld, að
markaðinum erlenda var ofboð-
ið, síldarverðið féll — eða hinn
fagri fiskur reyndist lítt seljan-
legur.
Loks var það svo ráðið, að
ríkið reisti og ræki síldarverk-
smiðju á Siglufirði og löggjafar-
vaildið leididi í lö>g fyirirkoimulag
um síldarsöltun og markaðsleitir
se>m miðuðu að því, að korna í
veg fyrir, að góðæri væri gert
að harðæri. Að fráskildu hinu
alræmda einkasöluævintýri — far
vel Franz — sem reyndist ekki
síður óheillavænlegt en spákaup-
mennska einstaklinga, tókst að
koma á þeirri skipan málanna,
að síldveiðin reyndist á hiiiniuim vá
legu árum heimskreppunnar ekki
aðeins höfuðstað hermiar, Siglu-
firði, til ómetanlegs atvinnuör-
yggis, heldur og þjóðinni allri.
Á þessum árum kom sá, er þetta
ritar, mjög við sögu bæjar- og
atvinnumála á ísafirði. Þá fór
saman áður óheyrt aflaleysi, sölu
tregða og verðfall á fiski, og er
óhætt að fullyrða, að sú aðstaða
sem 10 ísfirzk síldveiðiskip og
hátt á annað hundrað sjómenn
nutu á Siglufirði til að koma
afla sínum tiltölulega fljótt og
örugglega í verð, auk þess sem
álíka margt verkafólk að vestan
hafði þar trausta sumaratvinnu,
bjargaði bæjarfélaginu á ísafirði
frá að komast í alger þrot —
og fjölda bæjarbúia frá aið svellta
hálfu hungri. Og þó að vöskum
íslenzkum sjómönnum gæti í lönd
unarstoppi orðið það á að reyna
með sér í hálfkæringi, jafnvel
ganga berserksgang einstöku sinn
um til þess að hressa upp á
sansana — og þó að enn „gimt-
ist maður meyju“ undir miðnætur
sól eða í hlýju og notalegu haust
húmi, var síður en svo, að nú
væri Siglufjörður borinn saman
við hinar eyddu borgir í Aust-
urlönduim nær. Nei, nú blessaði
miargur Siglufjörð og alBt, sem
hans var, — og þar var ágætt
fólk, ekki vantaði það!____ Og
ef þú segðir: „Er ekki óþolandi
verksmiðjufýlan á Siglufirði?"
— þá var þér gefið ðhýrt aiuiga.
Þess minnist ég, að maður vestra
sagði, þegar einhver leiddi þetta
í tal við hann að mér áheyr-
andi:
„Það vantar meiri fýlu, fleiri
oig stærri verkismiðjur, síko, j'á ég
vildi óeka, að við hérrua ættiuim
sem mestan kost á slíkri fýlu“.
Síðan hafa tímarnir hreyzt.
Síldin heldur sig ekki lengur í
nánd við’ þann bæ, sem hún efldi
og frægði í því sem næst hálfa
öld, og fólkinu á Siglufirði hef-
ur fækkað að mun. Auðvitaðhef
ur fráhvarf síldar og síldarskipa
valdið því, að ekki er jafnlíf-
vænlegt og áður að reka þar
verzlanir og veitingastofur, en
annars hefur mér skilizt, að brott
flutningur manna frá Siglufirði
stafi frekar af ótta við atvinnu-
leysi og af vafaisömiu umitaHi um
það heldur en að Sliiglfirðingar,
sem haldið tuaifa tryiggð sinini við
bæimn, hiafi haft lakairi atvimnu
en fóil'kið í filiestum öðrum bæjuan
þessa lands.
Minnsta kosti hafa Siglfirðing
ar ekki slakað á um framlög til
mennktgar- og félagsmála. Að
því, sem ég hef kynnzt Siglu-
firði á einmitt þeim árum, sem
þóitt hafa boða þar kviðvæiílega
atvinnuþróun, hafa Siglfirðingar
síður en svo látið deigan síga
um eflingu skóla sinna, og síð-
ustu árin hafa þeir lagt hlut-
fallslega mest fé til bókasafns
síns ailra bæja á landinu, —
það á geysimikinn og góðan bóka
kost, því hafa verið búin óvenju
góð húsakynni, það nýtur starfs
áhugasams bókavarðar og á nú
metið hér á landi um heimlán
bóka. íþrótta- og heilbrigðismál
styður Siiglufj axða)ri>ær af glögig-
um skilningi á gildi þeirra, fé-
lagslíf hefur þar verið og er enn
með blóma, og þjóðkunnugt er,
hve sönglíf hefur náð miklum
þroska á Siglufirði og hve tón-
listaráhugi hefur verið og er þar
ríkur. Ennfremur má minna á það
að Siglfirðingar eiga sitt sögufé-
lag,. haifa tegrt mikla rækt við
söfnun gagna um fortíð staðar-
i-nis og byiggðarlaigsins og kynn-
ingu henm/ar, ag er sú bák, seim
hér Mggur nú fyrir framan mig,
órækt vitni þess, hver er metn-
aður siglfirzkra ráðamanna gagn
vart fortíð og framtíð staðarins
— og hve glöggt þeir virðast
skilja, hvert gildi það kynni að
hafa fyrir uppvaxandi og kom-
andi kynslóðir að geta greiðlega
kynnt sér í höfuðdráttum, hver
voru kjör þeirra og Mfsbarátta,
sem héldu þarna velli á nauð-
öldum þjóðarinnar, þrátt fyrir
hina ömurlegustu einangrun, —
og hvert manndóms- og menning
arafrek það raunverulega hefur
verið og er að skila Siglufirði
sem einum helzta menningarbæ
landsins úr áratuga nánum kynn
um af erlendum landgönguliðum
Bakkusar og Erosar, árstíðar-
bundnu aðstreymi innlendra karl
manna og kvenna af ærið mis-
jöfnu tagi, oft grályndislegrar
spákaupmennsku og stundum
taumlausis dams kringuim þanin
gullkálf, sem lemgi vel vtar sá ein
asti umtalsverði hér á voru landi
íslandi.
HVERNIG SAGAN VARÐ TTL
Bókin um Siglufjörð er hvorki
meira né minina en hálflt sjötJtia
hundrað blaðsíður. Hún er prent
uð á vaindasðan myndapapp ír,
enda er í henni f jökniargt mynda
af Siiguifirði og umihveirfi hana á
ýmisuim tímium — og af imönnuim,
sem þar hafa verið atkvæða-
miklir sem einistakMngar eða
verið valdir til forystu af sveit-
arfélaginu, bænum eða ríkinu.
Maður er nefndur Kristinn
Halldórsson. Hann var fæddur
á Siglufirði hinn 7. desember
1915, og þar lézt hann 16. sama
mánaðar árið 1966. Um hann hef
ur vinur hans, Birgir Kjaran al
þingismaður, skrifað minningar-
orð, sem prentuð eru aftast í
þessari bók. Kristinn var snemma
heilsuveill „og var langdvölum
á sjúkrahúsum hér á landi og
erlendis." En hann var gáfaður
maður, og þrátt fyrir vanheilsu
sína lauk hann prófi úr Verzlun
arskóla íslands 23 ára gamall með
hæstri einkunn allra sinna bekkj
arbræðar. Hann settist síðan að á
Siglufirði og tók brátt við stjórn
inni á verzlun og öðrum atvinnu
rekstri föður síns, og þessum fyr
irtækjum helgaði hann síðan
starfskrafta sína til æviloka.
Birgir segiir að þó að Krist-
inn hafi rækt af festu og kost-
gaefni þau Störf, sem voru lifi-
Guðm. G. Hagalín
skrifar um
BÓKMENNTIR
FYRRI GREIN
brauð hans og konu hans og
barna, hafi hann að eðlisfari ver
ið fræðimaður og ritstörf verið
honum huiglei'kin, enda hefði
harrn verið vel ritifær. Þetta var
vrn'Utm hamis og ráðaiwönniuim
Sigiufjarðar kiicnnugt, ag því
var þaið, að honiuim var falið að
skrifa sögu byiggðarlaigisirbs firá
1818-1968. Honuim var þetita Ijúft
verkefni, og safnaði hann miklu
efni í söguna, átti meðal annars
bréfaskipti við Norðmenn, Dani
og Svía, sem komið höfðu við
sögu þeirrar atvinnubyltingar,
sem hófst á Siglufirði á fyrsta
áratug þessarar aldar, og þeg-
ar hann létzt, hafði hann ritað
þá níu þætti, sem prentaðir eru
í þessari bók — aftan við hina
samfelldia sögu — á hartoær
hundrað blaðsíðum.
Trúlega hafa ráðamenn Siglu-
f jarðar leitað til einhverra heima
manna eða brottfluttra Síglfirð-
inga um heimildasöfhun og rit-
un bókarinnar að Kristni Hall-
dórssyni Iátnum og einhver drátt
ur orðið á svörum þeirra, því að
höfundur sögunnar, Ingólfur
Kristjánsson, getur þess í for-
mála, sem dagsettur er í júní
1968, að ekki sé liðið nema rúmt
ár síðan hann hafi verið beðinn
að taka að sér verkið. En til
hans mun einkum hafa verið
lei'tað, sakir þesis, að hamin hafði
áður ritað, að beiðni Sögufélags
Siglufjarðar, bók um hinn stór-
merka forystumann bæjarbúa um
langt skeið, prófessor Bjarna Þor
steinsson, prest á Hvanneyri,
tónskáld og afreksmann um söfn
un og útgáfu íslenzkra þjóðlaga.
Sú bók kom út árið 1961 og
heitir Ómar frá tónskálds ævi.
Ingólfur er bundinn föstum störf
um, er þingfréttaritari Ríkisút-
varpsins og ritstjóri Eimreiðar-
ínnar, og er því sízt að undra,
þóbt bainn skýri frá því, að hamn
bafi með semingi og kvíða
orði við beiðni Siglfirðinga, —
og þó hafi hann ekki gert sér
grein fyrir að starfið yrði jafn
fjölþæt't og umfengigmiikið og
raiun bafi á orðið. Verðúir það
að mínum dómi að teljast afrek,
að þetta rit varð aðeins litlu
síðbúnara en til hafði verið ætl-
azt í upphafi, þar eð méir virðisit
það fylMlega sambærilegt við
önnur hUðstæð rit, sem hafa hér
verið gefin út, ag rækilegra en
flesf þeirra, enda mium Ingólfur,
eins og hann getur um í for-
málamum, hafa motið tnikils
stuðnings um söfnun gagna og
um sitthvað, sem ritið varðar,
af hálfu einstakra manna á Siglu
firði, bæjarstjórans, nefndar, er
bæjarstjórn kaus til að sjá um
hátíðahöld á hinu mikla merkis-
afmæli, ennfremur hins áhuga-
sama og árvakra bókavarðar Bæj
arbókasafns Siglufjarðar, — og
loks Siglufjarðarprentsmiðju, er
fyrrverandi bæjarstjóri á og
stjórnar.
SAGAN SJÁLF.
Höfundur skiptir sögunni í
þrjá aðalhluta. Þann fyrsta kall
ar hann: Þræddar grónar götur.
Þar er fyrst Inngangur, og er
þar stiklað á stóru, en komið
allvíða við. Þá koma fjórir kafl-
ar um byggðarlagið allt, Siglu-
fjörð, Héðiinsfjörð og Úlfsdali,
áður en Siglufjörðuir var
löggiltur verzlumarstaður. Drep-
ið er á landnám í þess-
ari afskekktu byggð, getið
býla og búskapar, örmefna,
hjátrúar fólksins og hindurvitna
einangrunar þess og harðrar og
oft háskalegrar lífsbaráttu. Sagt
er frá óvættinni á Siglufjarðar-
skarði, er var mjög mannskæð
og því framtaki herra Steins
biskups Jónssonar að láta and-
ríkastan klerk norðanlands vígja
skarði, er var mjög maninisikæð,
fjrrir mannsköðum af völdum
snjóflóða, úfins sævar og frost-
blyja á fjallvegum — og sulfi og
hungurnauða af völdum hafíss
og harðinda, — en þess er þarna
Framhald á bls. 20