Morgunblaðið - 30.11.1968, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 1968
11
Andri ísaksson, formaður landsprótsnefndar:
Um breytingar á tilhðgun landsprófs
í HAUST hafa fyrirhugaðar
breytingar á tilhögun landsprófs
miðskóla orðið tilefni nokkurra
blaðaskrifa, þ.á.m. birtist grein
um þau efni í dagblöðum 15. og
16. október s.'l. Það eru einkum
itvö atriði breytinganna, sem gerð
hafa verið að umtalsefni, þ.e.
fækkun einkunna í heilar tölur
og fækkun prófgreina úr 9 í 8.
Af þessum sökum hefur lands-
prófsnefnd tekið saman nokkra
greinargerð um forsendur fyrr-
greindra breytinga, og fer hún
hér á eftir.
FÆKKUN EINKUNNA
Hver voru helztu rökin, sem
réðu því að landsprófsnefnd
lagði til við Menntamálaráðu-
neytið, að í nýrri reglugerð yrði
einkunnum fækkað? — Það má
segja um öll próf, og þ.á.m. um
landspróf miðskóla, að þau eru
fyrst og fremst hugvísindaleg
mælitæki. Ýmiss konar próf,
einkum kunnáttupróf, hafa frá
alda öðli verið mikið notuð í
skólum víða um lönd. Þau hafa
verið helzti mælikvarðinn á náms
árangur nemenda, og skipta nem
endur því miklu máli. Þyngd
prófa á metaskálum skólastarfs
hefur orðið til þess, að þau hafa
allvíða verið tekin til rækilegr-
ar athugunar. Margar bækur
hafa verið ritaðar um niðurstöð
ur þessara athugana, en vitan-
lega er þess enginn kostur að
gera þeim nein veruleg skil í
blaðagrein. Eitt af því, sem
fjöldi vísindamanna og mennta-
stjórnenda hefur orðið sammála
um, í kjölfar m.a. áðurgetinna
rannsókna, er það, að kunnáttu-
og ' getupróf í skó'lum gefi alls
ekki tilefni til slíkrar „kommu-
nákvæmni" í einkunnagjöf, sem
víða tíðkaðist áður. Talið hef-
ur verið, að prófin sjálf séu
ekki eins víðtæk og hárnákvæm
mælitæki á kunnáttu og margir
töldu, og því sé raunsætt og eðli
legt að fækka einkunnum, auk
þess sem hver einstök einkunn
er talin hafa meira upplýsingar-
gildi um getu og kunnáttu nem-
enda, ef einkunnir eru fáar, en
ekki legíó.
Þegar tillaga um einkunnagjöf
var rædd í landsprófsnefnd, urðu
nefndarmenn ekki á eitt sáttir,
en meirihluti þeirra, og þ.á.m.
undirritaður, taldi einhlítt, að
prófið (og próf í skólum yfir-
leitt), væri engan veginn svo víð
tækt, nákvæmt, raungilt og áreið
anlegt tæki, að einn tfundihluti
eða örfáir bæru órækan vott um
mismun á kunnáttu í námsgrein,
og því væri eðlilegt að fækka
einkunnum allverulega, þannig
að hver einkunn yrði í raun og
veru „kunnáttuflokkur,*' sem
nemendur skipuðu sér í. Meiri-
hluti nefndarinnar taldi sem sé
þennan skilning á eðli og gildi
prófa raunsærri en „kommuskiln
inginn“ gamla (og þess skal enn
fremur getið, að enginn nefndar-
maður lagðist gegn ti'llögunni).
Og landsprófsnefnd er ekki ein
um þennan skilning. Nágranna-
þjóðir okkar á Norðurlöndum
láta sér t.d. nægja að gefa 5, 6
eða 10 einkunnir. Og þetta er
meira að segja til á íslandi:
Tækniskóli islands notar t.d.
sömu einkunnagjöf og nú er
fyrirhugað að nota á landsprófi,
og hefur undirritaður ekki heyrt
þess getið, að kennarar þess
skóla telji kerfið slæmt, hvað þá
óhæft með öl'lu.
Til að ljúka þessum kafla um
forsendur breyttrar einkunna-
gjafar skal á það minnzt, að vita
sku'ld má deila um ráðstöfun
Menntamálaráðuneytisins, hún
er þess eðlis, að liklegt er að
menn verði eigi á eitt sáttir um
hana, og vissulega skapar hún
ákveðinn vanda, eins og jafnan
verður, þegar breyta skal hefð-
grónum vinnubrögðum. Skoðun
landsprófsnefndar er hins vegar
sú, að það sem deila mátti um
sé ekki sú meginstefna að fækka
einkunnum, sem nefndin telur
rétta, heldur hitt, hve langt átti
að ganga. Auk þess telur lands-
prófsnefnd, að kennarar, próf-
dómarar og nefndin sjálf muni
reynast hinum nýja vanda vax-
in.
Tekin hafa verið dæmi, t.a.m.
um nemenda, sem „fær“ 5,5 í öll-
um greinum, og um annan nem-
anda, er ,,fær“ 6,4 í öllum grein
um nema 5,4 í einni, og reiknað
með því að hinn fyrri nái fram-
haldseinkunn 6,0 vegna upp-
hækkana, en hinn síðari ekki
vegna ‘lækkana. Slík dæmi sem
þessi gera ráð fyrir þeim vél-
rænu vinnubrögðum, sem fyrra
kerfið hefur leitt til (t.d. taln-
ingu ósundurgreindra villna í
stað þess að meta úrlausn í
heild. bæði jákvæða og neikvæða
þætti). Jafnframt virðast dæmin
reikna með því að gamla eink-
unnakerfið sé í raun og veru
enn í fullu gildi og nýja kerfið
aðeins ófullkomin endurspeglun
þess. Slíkt álit er varasamt, þvi
að við þá breyttu einkunnagjöf,
sem ráðgerð er nú, verður að
hugsa einkunnimar frá öðrum for
sendum en hinu gamla kerfi. Jafn
framt skal á það bent, að fyrr-
greind dæmi eru að dómi lands-
prófsnefndar villandi í uppsetn-
ingu og hugsun, þar sem fráleitt
er að líta svo á að um raunveru-
legan kunnáttumismun sé að
ræða að baki einkunnunum 5,4
og 5,5 og það jafnvel þótt fleiri
„kommur" bæri á milli. — Til að
ráða fram úr vafatxlvikum sem
þessum eru til fleiri leiðir en
venjulegar upphækkanir og
lækkanir tugabrota. Skal hér til
fróðleiks og h'liðsjónar bent á
eina leið, sem alloft getur átt við,
þótt eigi sé hún einhlít, fremur
en önnur marmaxma verk: að
taka tillit til þess, er einkunn í
vafatilviki er ákveðin, hvernig
kunnáttan sundurliðast eftir
prófþáttum námsgreinarinnar og
hækka eða lækka með hliðsjón
af því, hvemig frammistaðan er
í þeim þáttum, sem taldir eru
skipta mestu máli fyrir fram-
haldsnám. Loks er augljóst, að
prófúrlausnir nemenda. sem eru
rétt við mark framhaldseinkunn
ar, er nauðsynlegt að athuga
aftur og nánar, áður en loka-
ákvörðun er tekin um aðaleink-
unn.
Því hefur verið haldið fram,
að próf muni glata gildi sínu
sem uppörvun eða kevri, er eink
unnum verður fækkað. Til er
nokkuð, sem nefnt hefur verið
„atferlisvaki“ af sálfræðingum,
„motivation" á erlendu máli.
Mjög lauslega má skýrgreina
hugtakið sem svo, að atferlisvaki
sé einhvers konar afl, sem knýr
fram ákveðið háttemi. Háttern-
ið, sem þann veg ákvarðast,
getur verið hið margvíslegasta,
t.d. getur verið um að ræða nám,
og mætti kalla atferlisvaka þess
háttemis „námsvaka" („motivat
ion for learning“). Það er vitað
og viðurkennt, að próf geta ver-
ið námsvekjandi, en jafn-
framt er kunnugt um f jölmarga
aðra námsvaka. Skrflu hér nefnd
ir nokkrir af handahófi, (og
verða dæmin miðuð við kennslu-
hætti, þó að námsvaki í eigin-
legum skilningi sé auðvitað per-
sónulegur hverjum námsmanni,
t.d. persónuleg upplifun tiltek-
inna kennsluhátta):
a) fjörleg framsetning námsefn-
is, með hæfilegt mið af
reynslu nemenda,
b) kennsla, sem miðar að auk-
inni virknl nemenda, þ.e. að
nemendur séu sem minnst ó-
virkir hlustendur kennara í
kennslustund, heldur beiti
sér munnlega, skriflega og
verklega,
c) hæfileg uppörvun, hrós o.s.
frv.,
d) — og loks, svo að nefnd sé
ein námsvekjandi aðgerð í
kennslu, sem er neikvæð í
„birtingu“ sinni, enda þótt
hún geti haft jákvæð áhrif á
námið, ef vel og varlega er á
haldið: ávítur, — vandasöm
kennsluaðgerð, sem krefst
hófsemi, mannskilnings og
virðingar kennarans fyrir
nemandanum.
Andri tsaksson
Svo sem áður var sagt, þá
verður ekki um það deilt, að
próf geta verið námsvekjandi
kennsluaðgerð, og víst geta t.d.
skyndipróf haft verulega góð á-
hrif, ef til þeirra er vandað. Það
er hins vegar mikill misskiln-
ingur að telja, að eina leiðin til
að vanda til skyndiprófa sé að
viðhalda og beita sem nákvæm-
legast hinni gömlu kommueink-
unnagjöf. Ef kennara er það
t.d. mjög kær kennsluaðferð að
láta nemendur keppa hverja við
aðra á skyndiprófum, ( — en sú
kennsluaðferð skal ekki löstuð
hér, hún getur verið bæði góð
og varasöm, eftir því hvemig
henni er beitt — ), þá er hægur-
inn hjá að nota aðrar aðferðir
en kommugjöf: t.d. að láta nem-
endur keppa um 1., 2., og 3. sæti
o.s.frv., og margt fleira Tnætti
nefna. Það er ekki fyrst og
fremst með „kommunákvæmni"
að mælikvarða, sem próf kenn-
ara og annarra prófsemj-
enda verða dæmd vönduð eður
óvönduð, heldur miðast slíkur
dómur aðallega við það, hvernig
prófin falla að efni og eðli
kennslunnar, auk þess sem tveim
ur skilyrðum þarf jafnan að
vera fullnægt, a.m.k. að ákveðnu
marki:
1) prófin þurfa að vera raun-
gild, þ.e. að þau þurfa að
mæla og prófa það sem á að
mæla, en ekki eitthvað annað.
T.d. á próf í náttúrufræði að
mæla getu og kunnáttu í
náttúruvísindum, en ekki rit-
leikni í móðurmáli.
2) prófin þurfa að vera áreið-
anleg, þ.e. að mark verður að
vera að niðurstöðum þeirra.
Það er t.d. merki um lítinn
áreiðanleika prófa í tiltekinni
námsgrein, ef sami nemand-
inn er ýmist með þeim hæstu
eða lægstu í bekknum á
skyndiprófum.
Áður hafa verið færð rök fyr-
ir því, að landsprófsnefnd álít-
ur „kommunákvæmnina" ekki
tryggja raunverulegan áreiðan-
leika prófa, enda þótt þess
háttar nákvæmni geti virzt gera
það á yfirborðinu. Það er að-
hæfing prófa og prófkrafna að
kennslunni, ásamt raunsæjum
skilningi á eðli og glldi þeirra
I sem hugvísindalegra mæli-
kvarða, sem bezt munu geta
tryggt, að próf séu sanngjöm,
j raungild og áreiðanleg tæki.
| FÆKKUN PRÓFGREINA
Svo sem fram hefur komið í
fréttum hefur landsprófsnefnd
fengið samþykki fræðslumála
stjóra og leyfi Menntamálaráðu-
neytisins til að fækka prófgrein-
um um eina, þ.e. úr 9 í 8, í til-
raunaskyni næsta vor. Gert er
ráð fyrir að þetta verði fram-
kvæmt með þeim hætti að í stað
þriggja lesgreina áður, þ.e.
sögu, landafræði og náttúru-
fræði, verði nemendur aðeins
prófaðir í tveimur vorið 1969.
Undanþáguprófgrein verður
ekki hin sama yfir allt landið,
heldur verður henni víxlað með
hlutkesti þann veg, að um þriðj-
ungur nemenda verður undan-
þeginn prófi í hverri þessara
þriggja námsgreina. Landsprófs-
nefnd lætur síðan tilkynna nem-
endum um prófgreinar í byrjun
prófa. f þessu sambandi lét
landsprófsnefnd gera allvíðtæka
útreikninga á einkunnum lands-
prófs miðskóla 1967 og 1968, áð
ur en ákveðið var að sækja um
leyfi til fækkunar prófgreina.
Niðurstöður þessara útreikninga
sem dr. Oddur Benediktsson
annaðist aðallega, eru að dómi
nefndarinnar harla athyglisverð
ar, og verða þær að öllum lik-
indum birtar í formi greinar-
gerðar síðar í haust og hverjum
sem vill þá heimilt að kynna sér
þær og draga af þeim þær álykt
anir, sem honum sýnist. Útreikn
ingar þessir fólu m.a. í sér það,
hver áhrif fækkun prófgreina
hefði haft til breytingar á með-
aleinkunn nemenda. Voru sér-
staklega athugaðir þeir nemend
ur nálægt framhaldseinkunnar-
marki, sem val undanþágupróf-
greinar virtist skipta miklu máli
um, en þessir nemendur reynd-
ust hlutfallslega fáir.
Það er augljóst, að fækkun
prófgreina er í sjálfu sér um-
deilanleg ráðstöfun. En fyrir
þeirri ráðstöfun eru ýmis rök,
og skal hér getið hinna helztu,
sem Iandsprófsnefnd hafði að
leiðarljósi, er hún ákvað að
sækja um leyfi til fækkunar:
1) Það er skoðun landsprófs-
nefndar, að nauðsynlegt sé að
vinna smátt og smátt markvís-
lega að því, að hið samræmda
landspróf verði tiltölulega ein-
falt, helzt stðlað próf í fáum
greinum, en skólarnir axli jafn
framt smám saman sjálfir aukna
ábyrgð í þeirri ákvörðun að
veita nemendum réttindi til fram
haldsnáms í menntaskólum og
öðrum æðri skólum. Forsendur
þessarar skoðunar eru ýmisleg-
ar, og skal látið nægja hér að
nefna þetta: Það er á margan
hátt óheppilegt, að landspróf og
prófkröfur skuli ákvarða
kennslu og kennsluaðferðir svo
mjög sem raun ber vitni, eðli-
legra er að námsskrá leggi þar
línuna og leiðbeini auk þess um
námsefnið. Auk heldur eru sam-
ræmd landspróf afskaplega viða-
mikil og fyrirhafnarsöm f fram-
kvæmd, og er sjálfsagt að beita
þeim ekki meira en nauðsyn þyk
ir krefja. Loks verður að telj-
ast líklegt, að það geti bætt
kennslu og aukið starfsvitund
kennara, ef þeir taka virkari
þátt í veitingu réttinda til fram-
haldsnáms, sennilegt er að kenn
arar muni þá leggja sig meira
fram um náin kynni við nem-
endur og leiðsögn þeim til
handa.
Hins vegar virðist marga ís-
lenzka kennara og skólastjóra
lítt fýsa að taka sjálfír ákvarð-
anir um þessi mikilvægu og
eftirsóttu réttindi. Enginn vafi
j leikur héldur á því, að við ís-
lenzkar aðstæður er erfitt fyrir
skólana að ákvarða um slík mád,
enda er það sannfæring undir-
ritaðs, að landspróf sé nauðsyn-
legt, þó að því þyrfti að breyta
jstig af stigi. Fyrirhuguð fækkun
prófgreina landsprófs er lítil til-
raun til að þreifa sig áfram
í þá átt, sem að ofan var lýst. í
þessum efnum er nauðsynlegt að
fara mjög varlega, rasa ekki um
ráð fram og athuga vandlega,
hvernig breytingar reynast og
hafa þær athuganir til bliðsjón-
ar við mörkun framtíðarstefnu.
2) Lesgreinarnar saga, landa-
fræði og náttúrufræði munu í
flestum landsprófsdeildum vera
kenndar í allt að 7 kennslu-
stundir á viku, af u.þ.b. 32 bók-
legum kennslustundum alls. Þess
ar greinar vega því um 22 prs.
kennslurmar í landsprófsgrein-
um. Þær vega hins vegar þriðj-
ung landsprófseinkunna (33 Vz
prs.) samkvæmt því kerfi, sem
hingað til hefur gilt. Þetta get-
ur naumast talizt vera eðlilegt
samvægi kennslu og prófa, eink
um sé þess gætt, að margir sér-
fræðingar og skólamenn telja, að
frammistaða í þessum greinum
hafi minna forsagnargildi um
námsárangur í framhaldsskóla
en t.d. kunnátta í móðurmáli,
stærðfræði og erlendum málum.
Því mælir þetta með fækkun
lesgreina á landsprófi (eða öðr-
um hliðstæðum ráðstöfunum til
þess að draga úr vægi þeirra á
prófinu). Gildi og nauðsyn þess
að kenna allar þessar greinar
stendur hins vegar óhaggað.
3) Hvers vegna 'leyfir lands-
prófsnefnd nemendum þá ekki að
velja, hvaða grein þeir sleppa
prófi í? Það er svo, eins og áð-
ur var drepið á, að kennsla und-
ir landspróf miðskóla virðist víð
ast hvar ærið prófbundin, og
er það raunar af mörgum sök-
um skiljarílegt. Nú er vinnuálag
á nemendur talsvert í landsprófs-
deild, og ekki er óeðlilegt að
nemendur einbeiti sér fyrst og
fremst að væntanlegum próf-
greinum. Jafnframt þessum at-
hugasemdum skal itrekað, að
nauðsynlegt verður að telja, að
allar námsgreinar bóknámsdexld
ar miðskóla séu vandlega kennd
ar, að engin sé þar vanrækt.
Landsprófsnefnd taldi og telur
enn, að með því að leyfa nem-
endum sjálfum að ve'lja undan-
þágugrein, yrði beinlínis fórnað
einni mikilvægri námsgrein, með
því yrði varpað fyrir róða at-
hygli og ástundun flestra nem-
enda. Slfkt fyrirkomulag telur
nefndin óhugsandi með öllu.
Nú er gert ráð fyrir því, að í
undanþágugrein gildi (árs)-eink
unn skóla, og reiknist hún til
aðaleinkunnar miðskólaprófs, en
hins vegar ekki til Iandsprófs, a.
m.k. ekki að þessu sinni. Vissu-
Iega getur einn nemandi verið
heppnari en annar um val und-
anþágugreinar, en varast ber að
ýkja fyrir sér gfldi slíkrar
heppni. Heppni að ákveðnu marki
hefur verið trygg fylgikona
prófa yfirleitt, og úr henni verð-
ur fyrst og fremst dregið með
því að hafa hvert próf svo raun
gilt og áreiðanlegt sem föng eru
á, og matið sem hlutlægast. Það
dregur og úr vægi heppninnar
við fækkun prófgreina, að nem-
endum er tilkynnt um prófgrein
arnar í byrjun prófa, áður en
þeir hefja upprifjun þeirra.
Loks er það misskilningur að
ætla, að ekkert tillit sé unnt að
taka til kunnáttu í undanþágu-
grein, hvorki beint né óbeint.
Þetta er vel hægt, t.d. með því
að láta skóla tilkynna (árs)eink
unn nemenda í undanþágugrein
jafnframt landsprófseinkunnum.
Framhald & bls. ZS