Lesbók Morgunblaðsins - 26.09.1998, Blaðsíða 20

ÓBÆRILEGUR LÉTTLEIKI
TÓNLISTARINNAR
Morgunblaðið/Þórarinn Stefánsson
AÐ LOKNUM flutningi Sigrúnar Eðvaldsdóttur og Caput á fiðlukonserti Hauks Tómassonar. Stjórnandinn Guðmundur Óli Gunnarsson er
lengst til vinstri, þá tónskáldið og einieikarinn og svo Caputhópurinn.
Fjögur íslenzk verk hljómuðu á nútímatónlistarhátíðinni
Varsjárhaustinu; fiðlukonsert og hljómsveitarverk eftir
Hauk Tómasson, Islenskt rapp eftir Atla Heimi Sveinsson
og verk eftir Atla Ingólfsson. ÞQRARINN STEFÁNSSON
fór til Varsjár og fylgdist með.
Á ÆFINGU: Gerður Gunnarsdóttir, Hildigunnur Halldórsdóttir
og Guðmundur Kristmundsson stilla saman strengina.
F ROSIN ásjóna tónleikagesta lýsti
aðdáun og einbeitingu en breyttist
fljótt í undrun og síðan í kæti með
örlitlu prakkaraívafi þegar með-
limir CAPUT hópsins hófu upp
raustir sínar og kváðu hvert í kapp
við annað í Islensku rappi Atla
Heimis Sveinssonar. Verkið var
síðast á efnisskrá tónleika sem haldnir voru
sunnudaginn 20. september í tónleikasal Fré-
déric Chopin Akademíunnar í Varsjá í Pól-
landi. Þar er nú nýlokið hinni árlegu tónlist-
arhátíð „Haustið í Varsjá“ og voru tónleikar
CAPUT einn dagskrárliðanna.
„Eg hef alltaf saknað vissrar skemmtitón-
listar innan nútímatónlistarinnar," sagði Atli
Heimir eftir tónleikana. „Eg á ekki við afþr-
eyingu eða iðnaðarpopp heldur eitthvað í ætt
við það sem Mozart var að gera, Bellini, Ha-
ydn og Rossini. Þetta hvarf svolítið á nítj-
ándu öldinni, menn tóku sig lengi vel mjög al-
»varlega. Eg er ekki að sækjast eftir einhverri
afskræmingu eins og til dæmis hjá Stravin-
sky eða Picasso heldur fallegum léttleika og
áhyggjuleysi."
Islenskt rapp er ekki fyrsta verk sinnar
tegundar eftir tónskáldið. Atli segir frá því
þegar Zygmunt Krauze var einu sinni með
lítinn hóp tónlistarmanna sem hann kallaði
„Music Workshop“ og bað um tuttugu tón-
skáld að semja litla dansa frá heimalandi
sínu. Atli ákvað að skrifa stuttan rímnadans
og byggja á hefðbundinni hrynjandi þeirra.
„Þetta kallaði ég „Fantastic Rondos" og var
^verkið frumflutt á Haustinu í Varsjá árið
1980. Aðrir tóku síðan verkið til flutnings og
það vakti almenna athygli, einnig áheyrenda
og ég fékk beiðni frá sænskum hópi um að
gera meira af þessu. Þetta þróaðist svo
þannig að ég lét hljóðfæraleikarana fara með
texta á ensku eins og tilheyrir í rappinu og þá
fór það hugtak að festast við verkin. þriðja
rappið varð síðan til þegar hópur danskra
tónlistarmanna hélt tónleika eingöngu með
mínum verkum og það vantaði verk í lokin
þar sem allir kæmu fram. Þar notaði ég sömu
aðferð, stal hugmyndum frá sjálfum mér,
byrjaði á því að vitna í fyrri röpp og spann
síðan áfram. Ef mér datt ekkert í hug stal ég
bara meiru. Þannig hafa verkin alltaf orðið
meiri og meiri að vöxtum þótt þau séu alltaf
stutt.“
> Nýjasta rappið sem CAPUT flutti í Varsjá
nýverið er hins vegar alíslenskt rapp og þar
eru flytjendurnir látnir kveða við eigin undir-
leik. „Þetta eru verkin sem ég skrifa þegar
mér dettur ekkert í hug, þegar ég hef ekkert
að segja. Þetta er í stíl við það sem John Ca-
ge sagði: „I have nothing to say, and I say it.“
- „Take it easy but take it.“ Eg var líka að
hugsa um að kalla þetta Lönguvitleysu."
Þó að Haustið í Varsjá sé alþjóðleg tónlist-
arhátíð var að þessu sinni lögð áhersla á nor-
ræna nútímatónlist og flytjendur. Pöntuð
voru fjórtán ný verk sem frumfiutt voru á
tónleikum hátíðarinnar. Meðal tónskálda sem
leitað var til var Haukur Tómasson. Verki
hans „Storku“ fyrir sinfóníuhljómsveit var
gert hátt undir höfði þar sem það var frum-
, flutt á opnunartónleikum hátíðarinnar í þjóð-
rurfílharmóníunni í Varsjá í flutningi Sænsku
útvarpshljómsveitarinnar undir stjórn Jos-
ephs Sensens. Tónleikunum var útvarpað
beint í pólska útvarpinu. „Aðstandendur há-
tíðarinnar höfðu samband við mig fyrir um
einu og hálfu ári síðan og fóru þess á leit við
mig að ég sendi verk fyrir hátíðina. það var
auðsótt mál og ég gerði það gjarnan því hér
er sterk hefð fyrir nútímatónlist og frábærir
tónlistarmenn sem héðan koma,“ sagði Hauk-
ur Tómasson. „Ég hugsaði mikið til pólskra
tónskálda meðan verkið var að mótast í koll-
inum á mér en ég held nú samt að áhrif frá
þeim hafi ekki náð að síast inn í verkið. Ég
^hugsaði líka um ástæður þess að Pólverjar
sýna norrænni tónlist slíkan áhuga, hvað það
væri í tónlistinni sem einkenndi hana. Ég
held að íslenskir tónlistarmenn og tónskáld
geti aldrei alveg slitið sig burtu frá náttúr-
unni. Það eru tvö element sem einkenna tón-
skáld að mínu mati, annað er náttúran og hitt
er að segja sögu. Ég
held að hið fyrra eigi
frekar við í mínu
verki.“ Haukur lenti
í þeirri óvenjulegu
stöðu varðandi verk
sitt Storku að vera
ekki viðstaddur eina
einustu æfíngu.
Hann var því ger-
samlega upp á flytj-
enduma kominn og
heyrði verkið í
fyrsta sinn í glæsi-
legum salarkynnum
þjóðarfílharmóní-
unnar. „Ég hef verið
önnum kafinn við flutninga undanfarið og
hafði ekki tök á að fara til Svíþjóðar vegna
æfinganna. Ég ákvað að mæta beint á tón-
leikana og hugsa ekki um verkið frekar held-
ur reyna að hlusta eins og hver annar tón-
leikagestur - sem auðvitað er ekki hægt. Ég
var nokkra mánuði
að semja verkið og
því ekki búinn að
gleyma neinu þó að
viss fjarlægð væri
komin sem er
reyndar bara mjög
gott. Hljómsveitinni
tókst þó að koma
mér skemmtilega á
óvart að mörgu leyti
og ég held að ég hafi
lært mikið af þessu.“
Haukur sagðist hafa
verið ánægður með
flutninginn og
„nokkuð ánægður"
með verkið en hann fær nú tækifæri til að
melta það upp á nýtt og huga að breytingum
því Sinfóníuhljómsveit Islands mun leika
Storku í Háskólabíói í janúar.
Storka er fímmta hljómsveitarverk Hauks
og stærsta verk hans eftir Fjórða söng Guð-
rúnar sem fluttur var eftirminnilega í Kaup-
mannahöfn á síðasta ári. Haukur Tómasson
samdi þó Fiðlukonsert á milli þessara verka
en hann var einnig fluttur á tónleikum
CAPUT sem áður er getið. Sigi’ún Eðvalds-
dóttir lék einleik eins og við frumflutning
verksins á Listahátíð í vor. Auk verka þeirra
Hauks og Atla Heimis lék CAPUT einnig
verk eftir Atla Ingólfsson ,La Métrique du
Cri“, ,Marchenbilder“ eftir Hans Abraham-
sen frá Danmörku og „Chant Chains“ eftir
Finnann Veli-Matti Puumala. Atli Ingólfsson
var ekki viðstaddur flutninginn.
Tónlistarhátiðin Haustið í Varsjá var hald-
in í fyrsta sinn árið 1956 á viðkvæmum tíma í
heimssögunni þar sem Pólland var eins og
milli tveggja pólitískra elda. Hátíðin var ekki
síst sett á lagirnar til að undirstrika sjálf-
stæði þeirra þar sem aðaláhersla var lögð á
nýsköpun í tónlist. Við lok seinni heimsstyrj-
aldarinnar voru mörg glæsileg tónskáld
stai’fandi í Póllandi og hátíðin var vettvangur
fyrir þá til að koma verkum sínum á framfæri
en einnig til að halda sambandi við hinn vest-
ræna heim, við stefnur og strauma annars
staðar frá. Hátíðin opnaði dyrnar að umheim-
inum fyrir tónskáld eins og Lutoslawsky,
Penderecki, Górecki og Krauze. Sem dæmi
um stórhug Pólverjanna má nefna að fyrr á
árum voru verkin sem frumflutt voru á hátíð-
inni fáanleg á nótum á sama tíma og flutning-
ur fór fram og aðeins tveim dögum eftir
frumflutninginn var hægt að kaupa verkin á
hljómplötum. Þetta þekktist hvergi annars
staðar. „Þeir hafa mikinn metnað fyrir hönd
Póllands og ég held að pólska framúrstefnan
hafi verið hrein fóðurlandsást," sagði Atli
Heimir Sveinsson en hann hefur margoft
heimsótt Pólland og verk hans oft verið flutt
á hátíðinni. „Þeir vildu sýna stóru nágranna-
þjóðum sínum sem svo oft hafa skipt Póllandi
á milli sín, Rússunum og Þjóðverjum að þeir
væru sjálfstæðir bæði í hugsun og gjörðum.
Þetta gerðu þeir í gegnum tónlistina. Haustið
í Varsjá varð því snemma einn merkilegasti
og mikilvægasti vettvangur iyrir nútímatón-
list í heiminum og flaggskip pólskrar menn-
ingar. Pólverjum hefur tekist að halda þess-
ari stöðu hátíðarinnar því enn í dag er hér
hægt að heyra það nýjasta og ferskasta í nú-
tímatónlist.11
Heimsókn CAPUT hópsins til Varsjár var
stærsta framlag Islands til hátíðai’innar því í
42 ára sögu hátíðarinnar höfðu áður aðeins
verið flutt verk eftir Atla Heimi Sveinsson og
Þorkel Sigubjörnsson. Framlag Islending-
anna vakti mikla athygli fjölmiða og voru tón-
leikar CAPUT hljóðritaðir af pólska útvarp-
inu. Sjónvarpstöðvar og fagtímarit fjölluðu
um hátíðina enda voru þar samankomnir
margir af mest áberandi tónlistarmönnum og
tónskáldum Norðurlanda til fundar við
pólska kollega sína.
ÍSLENSKT rapp eftir
Atla Heimi Sveinsson
var frumflutt í Varsjá.
CAPUT flutti verk eftir
Atla Ingólfsson ,La
Métrique du Cri“.
»
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 26. SEPTEMBER 1998