Lesbók Morgunblaðsins - 26.09.1998, Blaðsíða 9

satt að segja lýsir það sig hvað best í ótrúlegri
umfjöllun og athygli sem Mokka fékk frá dag-
blöðunum sem fyrirfimdust í landinu. Dagblöðin
sem skrifuðu um Mokka voru ein þrettán og sýn-
ingamar voru a.m.k. á tveggja vikna fresti.
Blaðamenn kepptust við að koma á opnun sýn-
ingar til að taka viðtöl við listafólkið sem var af
ólíkum toga allsstaðar af landinu og erlendis frá,
segja nokkur falleg orð um myndimar og hvort
og hve margar myndir hafi selst. Stundum virtist
sá mælikvarði vera mælikvarði á listrænu gildi.
Var þessi blaðamennska meira lík „tilkynningar-
skyldu" heldur en eiginlegri myndlistargagn-
rýni, enda ekki vani að meðhöndla sýningarhald
sem fréttir. Slík umfjöllun, ef hún var þá til, til-
heyrði helst ekki dagblöðum og því var blaða-
mönnunum nokkur vorkunn að reyna að feta sig
á gagnrýnisbrautinni sem margir tróðu nú.
„Mokka listamannakrá?“, var spurt árið 1964
í titli dæmigerðar greinar sem fjallar um kaffi-
og kaffihúsamenningu. Margir vildu meina að
Mokka hefði tekið við bóhemlífi kaffistofunnar á
Laugavegi 11, þó svo að listamennirnir væm
ekki einu gestirnir. Staðurinn var hreinlega at>
hvarf hjá ákveðnum einstaklingum og þarna
kom margt fyrirmennið. Mokka gat því orðið
uppspretta „Séð og heyrt“ frétta fyrri tíma. Að
þessu leyti hefur Mokka aldrei þurft að reiða sig
á mátt auglýsingarinnar, enda óbeinu þættirnir
margir sem vakið hafa umtal. Hið mikla fjöl-
miðlaumtal sem alltaf hefur loðað við sýningarn-
ar hefur nánast auglýst staðinn upp frá byrjun,
þar sem yfirleitt var endað á ágætis einkunn um
kaffið á Mokka. Nú hafa verið settar upp a.m.k.
426 sýningar á kaffistofunni og léttilega væri
hægt að gefa út bók sem innihéldi ,jafnaðar-
mannslega" listasögu Mokka, byggða á blaða-
greinum. Allir listamennirnir fengu jafnmikið
pláss og umfjöllun hvort sem um væri að ræða
frístundamálara utan af landi, vefara frá Fil-
ippseyjum eða meðlim SUMhópsins.
Sýningarhald á Mokka breyttist þó töluvert
með tilkomu Hannesar Sigurðssonar listfræð-
ings, en hann og kona hans, dóttir Guðmundar
og Guðnýjar, stunduðu bæði nám í Bandaríkj-
unum. Tók Hannes við sýningarhaldinu þar úti
árið 1991 og stýrði fyrstu sýningunum þaðan, en
þær tóku minna mið af lýðræðislegum mark-
miðum Guðmundar og Guðnýjar, þ.e.a.s. að ekki
gera upp á milli listamanna og leyfa nánast
óheft sjálfstæði þeirra við sýningar, en lagði
þess í stað meiri áherslu á að vinna með anark-
ismann í Mokka, alþjóðavæðinguna og Mokka
sem tilraunastofu í andlegum efnum. Þessi
blanda innihélt mjög úthugsaðar sýningar.
Áherslan á líkamslist hrærðist saman við samfé-
lagið og sýn manna á veruleikann og þurfti oft
áræðni til að koma niður þessum „kokteil". Sýn-
ingin Eitt sinn skal hver deyja (listahátíð 1996)
er einna minnisstæðust í þessu samhengi, en
þar fléttaði Hannes saman líkmyndum Andres
Serrano í galleríinu Sjónarhóll og íslenskum lík-
myndum (m.a. af bömum) fyrr á tímum á
Mokka, ásamt öðrum uppákomum sem tengdust
sýningunni vítt og breitt um Reykjavík. Með
þessum uppátækjum tókst Hannesi að kynna
þekkta erlenda, og oft umdeilda, listamenn í
vasabrotsútgáfu, innlima íslenskan veruleika
um leið og pakka öllu saman með fjölmiðlum og
auglýsingum. Þannig hafa tilrauniraar og rann-
sóknfrnar í menningarlegu landslagi Islands
orðið vettvangur nýbreytni í íslensku sýningar-
haldi á alþjóðlegum skala, þar sem Hannes
leggur áherslu á samstarf við íslenska sem er-
lenda listamenn í mótun sýninga og hrista svo
laglega upp í viðteknum viðhorfum. En þessar
andlegu framkvæmdir eru ekki ókeypis og
skilningur yfirvalda á því lítill að mati Hannes-
ar. Til að vekja athygli á litlum fjárveitingum
fór hann í „menningarlegt" verkfall sumarið
1997 og hætti öllum störfum. Nú rekur hann
menningarfyrirtækið art.is sem sér m.a. um
sýningarhaldið í Mokka.
Við sem yngri erum og þykjumst vita hvað
kaffihúsamenning gengur út á lifum í goðsögn-
inni um þessa opinberu stofu. Við vitum að í
handarkrikanum á Skólavörðustígnum leynist
þessi kaffistofa með sína áru, vitandi að fyrir
marga gat það verið óyfirstiganlegt að ganga
inn um dyr kaffístofunnar. Þar þótti andrúms-
loftið alltof óvenjulegt að maður tali nú ekki um
furðulega gesti og furðulegar myndir, og þessir
gestir hafa skilið eftir sig for í veggjunum ef vel
er að gáð, skuggaspor sem ekki hafa verið máð
út. Maður er feiminn við fyrstu kynni, gestirnir
fylgjast með hver þú ert, meira að segja slitfarið
í gólfteppinu við afgreiðsluborðið horfir á þig
með sínu „búddíska auga“, vandræðagangurinn
við að panta fyrsta mokkabollann (kaffi latte,
kappútsjínó eða kaffi hitt!, kakó jafnvel - nú
heitt súkkulaði ?! -), sest niður í þessum undar-
legu, nánast kafkaísku heimkynnum. Og fyrr en
varir kemur maður aftur og aftur í heimsókn.
40 ár að baki í verðandinni án breytinga kall-
ar á afmælissýningu (sem hefst 2. okt.) sem vek-
ur fólk til íhugunar um jafn „sjálfsagðan" hlut í
menningu okkar. Sýningu sem kallar fram kaffi-
stofuna Mokka á hógværan og ótruflandi hátt
eins og henni sæmir. Sýning sem kemur og fer
að næturiagi eins og allar hinar. Mokka er sjálft
listaverkið.
Höfundarnir eru að vinna að lokaverkefni fyrir meist-
arapróf við Árósaháskóla.
HERMANN R.
JÓNSSON
KEISARINN
Ég sit inni á stað.
Þar eru brostnar vonir
og engir draumar eftir.
Þar er vonin sem óvinur
og ástin
ómerkilegt orð.
Þar eru brosin gleymd.
Ogþað
sem lííið lofaði áður
með fallegum myndum
er geymt
í andliti vonbrigðanna.
Það er líkt og
sár síðustu ára
séu lögð inn á bankabók
án alls. Og synt í þeim
og tekið út eftir þörfum
með hverju pöntuðu glasi
síðan lagt inn aftur
og notað
fyrir seinni pan tanir.
Höfundurinn er verzlunarmaður í Reykjavík.
EFTIR að hún hafði hengt upp öll
jakkafötin hans meðfram svefn-
herbergisveggnum beitti hún
skærunum og klippti tvo senti-
metra af hverri erm og hverri
skálm. Hún skildi náttfbtin eftir í
skápnum. Efnisbútarnir duttu á
gólfið hver á fætur öðrum. Hún
var róleg á meðan hún lauk við verkið, hrað-
aði sér svo niður í eldhús, skildi bútana eftir,
setti skærin aftur í skúffuna, lokaði henni,
sneri sér í hálfhring, horfði svipbrigðalaust í
dimmt anddyrið og beið. Hann myndi koma
heim, hélt hún, hann hafði engan annan stað
til að fara á.
Hún fór í svörtu skóna. Það hafði stytt upp.
Rigningin úti hafði skilið eftir litlar tjarnir á
stéttinni sem hún trítlaði yfir í
áttina að bílnum. Nei, hún myndi
labba, henni fannst alltaf gott að
labba í myrkri.
Bílstjórinn hans gjóaði til hans
augum í baksýnisspeglinum.
Hann var þreytulegur. Hann
reiknaði ekki með að hún væri
heima og gekk beina leið upp í
svefnherbergi. Skómir lentu útí
horni og hann kveikti á rúmlamp-
anum. Náttfötin héngu ein í tóm-
um skápnum, hann virti ónýt
jakkafötin vart viðlits, og tók, að
honum fannst, síðasta andartakið.
Hann fór í náttfötin. Honum
fannst gott að vera kominn í rúm-
ið sitt, hann leið útaf og fáeinum
mínútum eftir að hann hafði
slökkt ljósið var hún komin og
beið við útidyrnar.
„Eg elska þig,“ hafði hann sagt
við hana í garðinum. Hún elskaði
að láta hann bíða eftir svari eitt
augnablik á meðan hann horfði á
hana.
Nú beið hún.
Droparnir úr eldhúsvaskinum
rufu þögnina þegar hún gekk inn.
Hún herti kranann, fann á sér að
hann var sofnaður, lagðist í
sófann og lét þreytuna líða úr sér
til morguns. Síminn hringdi en
hún svaraði ekki. Aftur var
hringt en hún svaraði ekki. Hún
útbjó morgunmat.
Hún fór upp í svefnherbergi og
staðnæmdist á miðju gólfinu. Axl-
ir hans risu og sigu hægt og þétt.
Hún settist á rúmstokkinn og ætlaði kannski
að strjúka honum um hárið en gætti þess að
vekja hann ekki. Hún ætlaði ekki að eiga við
hann. Síðan tók hún sitt til, náttkjól, „make-
up“ og inniskó, færði það inn í aukaherbergið
sem eitt sinn átti að vera barnaherbergi, og
dró fyrir. Hún ætlaði að sofa nakin, þeim
hafði þótt gott að elskast þarna. Úti var sól-
skin, hún heyrði hvernig fuglarnir sungu en
hún myndi ekki láta neitt skína inn.
RÚNAR KRISTJÁNSSON
í SKÁLHOLTI
Hér á þessum helga stað
hljómar berast víða að
þegar landsins líf og sál
leggur fram sín bænarmál.
Hér er andlegt höfuðból,
heilla alda trúarskjól,
heigidómur lýðs og lands,
ljós oggæfa friðarbands.
Glötum aldrei góðri trú,
glæðum hana í brjóstum nú.
Eflum kristinn kærleikssjóð,
krossinn blessar land og þjóð.
Blessun sú er sigur Hans
sem er forsjá kærleikans.
Hér á þessum helga stað
hægast er að skilja það.
Því skal heit frá sálum send
sérstök bæn með þakkarkennd
út um landsins byggðu ból:
Blessi drottinn Skálholtsstól.
Höfundurinn býr ó Skagaströnd.
RÚMOG
TÍMI
SMÁSAGA
EFTIR EINAR ÞÓR
GUNNLAUGSSON
Hún hleypti engum inn nema lækni. Hann
svaf enn á þriðja degi. Læknir þeirra gat sér
til að hann væri þreyttur og gaf honum beint
í æð ef hann skyldi sofa lengur. Læknirinn
kvaddi og fór.
Hann hreyfði sig ekki þegar hún gekk af-
skiptalaust inn í svefnherbergið. Andai-drátt-
ur hans var stöðugur. Hún þóttist ekki sjá
hann, hún þurfti bara skyrtu og leitaði með
örlitlum fýlusvip. Hún fann létta skyrtu sem
INGIBJÖRG ELSA
BJÖRNSDÓTTIR
NR. ÞRETTÁN
Lífið er sterkt eins og mosinn
Það grær á klöppunum
við hafsbrúnina
og heldur heljartaki
í bláhvíta tilveruna
Þegar ekkert veiðist
verða mennirnir þöglir
þeir standa í hópum
og horfa á mávana.
Kannski vita þeir hvað varð
um silfurlitu fískana.
Telpa við skúr
litar hvítar rendur
á hafbarða steina
og syngur hljóðlega
Afí hennar átti
gulnaða mynd
af ungri stúlku
með fölleitt bros
sem hann setti á borðið
hjá svissnesku klukkunni.
henni þótti gott að ryksuga í. Hún hafði ekki
ryksugað lengi, hann hafði alltaf tekið eftir
þegar ló safnaðist saman þótt hann minntist
aldrei á það. Hann bara brosti. Hún ryksug-
aði stiga og gang af natni, hún var ekki átta-
villt, aðeins að hugsa. Hún ætlaði ekki að láta
það eftir honum að stjana við hann. Hún var
viss um að hlutirnir myndu ganga einhvem-
veginn upp. Á nóttunum lét hún enn einsog
hann væri ekki þarna, hún missti ekki af upp-
áhaldssjónvarpsþáttunum sínum, sápunni og
„Gettu nú!“. Á fimmta degi gerði hún góðan
mat, borðaði ein, fletti í gegnum magasín og
virti fyrir sér módelin, las í gegnum upp-
skriftir, garðræktarhornið, leiðara, tísku og
hárklippingar.
Hún skrapp upp í herbergið þeirra til að
athuga eitthvað í skápnum, en
ætlaði ekki að taka eftir honum
þótt hún stælist til að gjóa augun-
um aðeins til hans. Hann var
kominn með sjö daga skegg.
Hún lagaði á sér hárið fyrir
framan klósettspegilinn. Hún var
ánægð með það. Hún rak augun í
raksápuna með sítrónulyktinni.
Axlir hans risu og sigu undir
sænginni. Hún lagaði nátt-
fatakragann til, strauk honum
um hárið og bar sápuna mjúklega
yfir skeggbroddana. Beitt rakvél-
arblaðið gerði raksturinn auð-
veldan. Hann umlaði í gegnum
svefninn en svaf þó fast. Hún tók
varalitinn og bar á varir hans.
Hún dró rauða brosandi línu um
munninn og setti tvo bletti á
kinnamar.
Þá fór hún aftur inn í aukaher-
bergið, háttaði sig og reyndi að
sofna. Hún hefði ekki átt að gera
þetta, og ætlaði að láta hann vera
framvegis.
Kvöldið eftir fylgdist hún með
spumingaþættinum en heyrði
varla spurningamar og leiddist
svörin. Hún slökkti á sjónvarp-
inu, fór upp í aukaherbergið og
lagaði gluggatjöldin, henni fannst
vera rifa. Svo sofnaði hún. Tíminn
beið.
Á ellefta degi þvoði hún honum
um hárið, klippti það og snyrti,
en rakaði það svo allt af. Ber
skallinn yngdi hann upp og lítið
ör úr sveitinni, sem lá þvert á
hnakkann, gerði hann strákslegri. Hún opn-
aði gluggann og ferskt loft smaug inn.
Hún flýtti sér út, kom aftur inn. Hún
stoppaði á miðju gólfi í örlitlum sólargeisla
sem stalst inn um rifu á gluggatjöldunum.
Vindurinn hlaut að hafa hreyft þau. Hún
skreið upp í til hans og kraup undir sænginni.
„Ég elska þig,“ hafði hann sagt í garðinum.
Hún elskaði að láta hann bíða eitt augnablik.
Nú beið hún, en hann skyldi aldrei fá að vita.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 26. SEPTEMBER 1998 9