Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1997, Blaðsíða 15

Beit ígulkera getur valdió gífurlegri röskun á
lífríki grunnsævis sem orsakar þaó aó ígulkerin
sjálf líóa skort, þaó hægir á vexti þeirra og
dregur nær alveg úr þroskun kynkirtla.
Igulkerategundin skollakoppur er veidd
við strendur íslands vegna kynkirtl-
anna sem eru verðmæt útflutnings-
vara. Tegundin lifir einkum í þara-
skógum á grunnsævi í kaldtempraða
beltinu á norðurhveli jarðar. Aðalfæða
skollakopps er þari og aðrir botnþör-
ungar. Undir venjulegum kringum-
stæðum lifír skollakoppur innan um botnþör-
unga í einhvers konar jafnvægi við fæðufram-
boðið. Það hefur hins vegar gerst víða að
skollakopp hefur fjölgað það mikið að beit
hans hefur raskað þessu jafnvægi og þörung-
arnir verið étnir upp að mestu.
Á síðustu þremur áratugum hefur áköf
beit skollakopps valdið eyðingu þaraskóga af
víðáttumiklum svæðum beggja vegna Norður-
Atlantshafsins. Eini gróðurinn, sem verður
eftir á berangrinum, er þunnir rauðþörungar
sem mynda skán yfir steinana á botninum
(sjá mynd). Oftast líða mörg ár, jafnvel ára-
tugur, þar til þaraskógur vex upp aftur á
svæðum sem þannig eru leikin. Ástæða þess
er að þéttleiki ígulkera á berangrinum helst
mjög mikill og kemur þannig í veg fyrir að
þaraskógurinn vaxi upp á ný. Endurnýjun
þaraskógarins hefur orðið eftir að ígulkerun-
um fækkar t.d. af völdum sjúkdómsfaraldurs,
þarinn nær þá að vaxa upp og jafnvægi kemst
á aftur milli fæðuframboðs og áts dýranna.
Eyöing þaraskóga i Ey|afirdi
Hér á landi varð fyrst vart við eyðingu
þaraskógar af völdum ákafrar beitar skolla-
kopps í Garðsvík í Eyjafirði á árinu 1993.
Líklegt er að skollakoppurinn hafi verið byij-
aður að ganga á þarann á svæðinu nokkrum
árum áður. Síðan í maí 1994 hefur verið fylgst
náið með skollakoppnum og eyðingu þara-
skógarins í Garðsvík. Tilgangur þeirra rann-
sókna, sem hér er fjallað um, er að leita svara
við spurningunni: Hvaða áhrif hefur eyðing
þaraskógarins á afkomu skollakoppsins? Til
að fá svar við spurningunni var skollakopp
safnað til rannsókna mánaðarlega úr tveimur
búsvæðum. Annars vegar í þarajaðrinum, þar
sem hann var að éta þara og aðra þörunga,
og hins vegar 50 m utan við þarajaðarinn á
berangrinum þar sem allur þari var horfínn
og ríkjandi gróður var þunn skán á steinum.
Belt skollakopps I Garósvík
Þéttsetið er af skollakopp á þriggja til fimm
metra breiðu belti við ytri jaðar þaraskógarins
og nær þéttleikinn mest um 70 dýr á fer-
metra. Nær engin ígulker eru inni í þaraskóg-
inum en utar á berangrinum er þéttleiki
skollakopps um 10 dýr á hvem fermetra. Á
19 mánaða tímabili, frá október 1994 til maí
1996, færðist þarajaðarinn 55 m nær strönd-
inni eða tæpa 3 m á mánuði að meðaltali,
og skollakoppsfylkingin fylgdi í kjölfarið (sjá
línurit 1). Þungi þara mældist að meðaltali
8,5 kg á hvern fermetra. Má því gera ráð
fyrir að um 300 tonn af þara hverfi á ári,
miðað við hvern kílómetra strandlengju, auk
þess hverfur nokkurt magn af öðrum þörung-
um sem vaxa innan um þarann.
Vöxlor skollakopps
Ef borin er saman stærðardreifing skolla-
kopps í þarajaðrinum og á berangrinum fyrir
utan, sést að dýrin í þarajaðrinum em tals-
vert stærri en berangursdýrin. Munar um ein-
um og hálfum sentímetra á þvermáli dýranna
sem var 4,0 og 5,5 cm að meðaltali (sjá línu-
rit 2). Hins vegar er aldursdreifing þessara
sömu dýra því sem næst eins. Megnið af dýr-
unum á báðum búsvæðunum var 5 og 6 ára
í maí 1995. Af þessu sést að vöxtur dýranna
í þarajaðrinum hlýtur að vera nokkru hraðari
en þeirra á berangrinum (sjá mynd).
Áthuganir á magainnihaldi leiddu í ljós að
talsvert meira var af fæðu í maga skollakopps-
ins við þarajaðarinn en þeirra sem hafast við
Ljósmynd/Öivind Kaosa
BEIT skollakopps í Garðsvík í Eyjafirði. Utan við þarann
er berangur með litlum sem engum gróðri.
VÖXTUR skollakopps við þarajaðar (grænn ferill) og á ber-
angri (rauður ferill) í Garðsvík, Eyjafirði.
Október
Maí 1996
I [M
J U
BREYTINGAR í kynkirtlafyllingu yfir árið í þarajaðri (grænn fer-
III) og á berangri (rauður feriil) f Garðsvfk f Eyjafirðl.
___________n tn on -rn dn <=:n bo 7f> sn on mn_______________________
EYÐING þaraskógar og framrás skollakopps í Garðsvík f Eyjafirði
á tímabilinu frá 1. október 1994 til maf 1996. Þéttieiki skollakopps
er sýndur með rauðum lit og þara með grænum, á sniði sem ligg-
ur þvert á ströndina. Þarinn er landmegin á sniðinu.
á berangrinum. Seinni hluta vetrar, sem er
aðalhrygningartími skollakoppsins, er magi
berangursdýranna tómur. Munurinn, sem
kemur fram í magainnihaldi, endurspeglast í
kynkirtlafyllingu dýranna sem nær aldrei
meira en 5% af heildarþunga þeirra á berangr-
inum á meðan hún fer upp í 17% að meðal-
tali hjá skollakoppnum við þarajaðarinn þegar
hún er mest í lok vetrar (sjá línurit 3).
Aó éta sig út á gaddinn
Ljóst er að gífurlegar breytingar verða á
lífríki grunnsvæða þegar þaraskógurinn
hverfur. í staðinn fyrir þéttan þaraskóg, með
ijölærum þara og mikla framleiðni, kemur
berangur með hægvaxta þörungaskán sem
hefur mjög litla framleiðni.
Skollakoppurinn, sem veldur eyðingunni,
fer ekki varhluta af breytingunum sem verða
á lífríkinu. Hann hefur lltið að éta og afleiðing-
in er að hann vex mun hægar en ella og dreg-
ur nær alveg úr myndun kynkirtla.
Þaraskógurinn er skjól og búsvæði sem ber
uppi mikinn fijölda tegunda dýra og þörunga.
Þannig er talið að þaraskógurinn sé mikilvæg
uppeldisstöð fyrir nokkra af okkar mikilvægu
nytjafiskum eins og þorsk, ufsa og hrogn-
kelsi. Það er þvi þýðingarmikið að kanna hve
víðáttumikil eyðing þaraskógarins er til að
geta metið áhrif hennar á lífríki sjávar.
Höfundar eru sjávarlíffræðingar. Karl og Einar
starfa á Hafrannsóknastofnuninni í Reykjavík
og Öivind starfar við útibú Hafrannsóknastofn-
unarinnar á Akureyri og Háskólann á Akureyri.
Rannsóknarráð íslands stendur aó birtingu
þessa greinaflokks.
RANNSÓKNIR Á ÍSLANDI
Umsjón: SIGURÐUR H. RICHTER
SAMSPIL
ÍGULKERA
OGÞARA
EFTIR KARL GUNNARSSON, ÖIVIND KAASA
OG EINAR HJÖRLEIFSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 25. JANÚAR 1997 15