Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1997, Blaðsíða 7

ÍRIS Sigurjónsdóttir og Alison Lister með ungverkst vesti.
SKÓRINN úr gyðingamusterinu.
varða. Margir þeirra hafa sótt nám við For-
vörsluskóianum í Kaupmannahöfn sem er
sérskóli innan Listaháskólans þar, sumir
hafa sótt skóla annars staðar og enn aðrir
öðlast menntun sína með því að sækja nám-
skeið og vinna á söfnum erlendis samhliða
störfum sínum hér.
Rannver H. Hannesson er einn þeirra sem
lærði í Kaupmannahöfn og hann situr í stjórn
félagsins. Hann segir ástæðuna fyrir því að
stór hluti íslenskra forvarða hafi sótt mennt-
un sína til Danmerkur vera þá að íslenska
menntamálaráðuneytið hefur veitt styrki til
náms þangað og fyrstu íslensku nemarnir
hófu þar nám 1979. Námið tekur þrjú ár í
Kaupmannahöfn og samkvæmt nýlegum
reglum Félags norrænna forvarða geta nú
einungis þeir sem hafa lokið námi í viður-
kenndum skólum orðið fullgildir félagar.
Næsta skref segir hann að sé að fá lögvernd-
un á starfsheitið forvörður, en það mun
vera mjög misjafnt milli landa hvernig þau
mál standa.
Sérsvið Rannvers er pappír og bækur
og á því sviði starfa 8 af 16 félagsmönn-
um. Sem kemur kannski ekki sérstaklega
á óvart hjá margfrægri bókaþjóð. Aðrir eru
á ýmsum sviðum. Reyndar segir Rannver
að á Norðurlöndum hafi verið litið svo á
að forvarsla skiptist í þrjú meginsvið: Mál-
verk, pappír og skyld efni, svo sem skinn,
leður og ljósmyndir, og svo þriðja sviðið
sem hefur verið nefnt einu nafni munafor-
varsla sem er þá flest annað, s.s. tré, járn,
textíll og fornmunir almennt. Hann segir
sérhæfinguna stöðugt vera að aukast og
nýlega var bætt við tveimur greinum í
Forvörsluskólanum í Kaupmannahöfn svo
nú eru þær orðnar fimm sem tilvonandi
forverðir geta valið um þar. Þessar tvær
eru forvarsla byggingarlistar og stórra
listaverka utandyra og svo forvarsla á
málmi. Sem dæmi má nefna að einn íslensk-
ur forvörður, Kristín H. Sigurðardóttir á
Þjóðminjasafninu, er um þessar mundir í
Englandi við doktorsnám í forvörslu á járni.
Hún hafði áður lokið námi í munaforvörslu.
í framtíðinni er því hægt að sjá fyrir sér
að við höfum fólk við að varðveita menning-
ararf okkar sem hvert er sérmenntað á einu
efnissviði.
Aó laera fervörslu
Iris Sigurjónsdóttir er ein þessara framtíð-
arforvarða. Hún dvelur í Bretlandi og er þar
á öðru ári af þremur í námi í textílforvörslu
við The Textile Conservation Centre. Það
er einn af fáum skólum í heiminum sem
sérhæfir sig í textílforvörslu og sá eini sem
tekur inn nemendur á þessu sviði án undan-
gengins náms í almennri forvörslu. Stór hluti
nemenda kemur erlendis frá, svo skólinn er
vel þekktur innan greinarinnar. Reyndar er
þetta ekki bara skóli heldur má segja að
þetta sé textílforvörslumiðstöð sem samein-
ar kennslu og forvörsluvinnu fyrir stofnanir
og einstaklinga. Húsnæðið er ekki af verri
endanum, a.m.k í augum leikmanns, því
hann er staðsettur í einni frægustu höll í
Bretlandi, Hampton'Court, sem stendur við
ána Thames, aðeins 23 km frá miðborg
Lundúna. í þessari geysistóru 500 ára gömlu
höll sem Hinrik áttundi hafði sem aðsetur,
hefur kóngafólk ekki búið síðan á 18. öld.
Nú er höllin opin að hluta til fyrir almenn-
ing, hluti hennar hefur verið heimili fyrir
eftirlaunaþega krúnunnar og ýmis önnur
starfsemi fer þar fram.
Textílforvörslumiðstöðin er staðsett í
einni af mörgum álmum hallarinnar og und-
irrituð heimsótti hana nýverið í fylgd Irisar.
Við hittum að máli tvo af kennurunum, þær
Alison Lister og Dinah Eastop sem báðar
eru menntaðir textílforverðir.
Dinah upplýsti okkur um tilurð og rekstur
miðstöðvarinnar sem var stofnsett 1975 af
danskri konu búsettri í Englandi, Karen
Finch, sem starfaði við textílforvörslu og
fann þörfina fyrir stað þar sem hægt væri
að mennta nýja forverði til starfa í um-
hverfi þar sem verið væri að vinna að al-
vöru verkefnum. Miðstöðin tengist Cour-
tauld-stofnuninni sem sér um hluta af lista-
verkasafni Lundúnaháskóla en er sjálfstæð
stofnun sem rekin er með fjárframlögum frá
stofnunum og einstaklingum auk þess sem
miðstöðin fær greitt fyrir þjónust.u sína.
Styrkirnir fara að stórum hluta til í að fjár-
magna skólavist nemenda, því námið er
dýrt og skólinn nýtur engra ríkisstyrkja
utan þess að hafa húsnæðið í höllinni án
leigu. Nemendur við skólann eru fáir, aðeins
eru teknir inn 7 á ári og um helmingur
þeirra kemur erlendis frá. Nú eru starfandi
yfir 160 textílforverðir frá skólanum í meira
en 20 löndum. Það kemur ekki á óvart að
langflestir nemendanna eru konur, aðeins
einn karlmaður stundar nám við skólann
núna, enda hefur vinna við textíl löngum
verið svið kvenna.
Alison Lister kennir á öðru ári og lýsti
gangi námsins þannig að á fýrsta ári væri
lögð mest áhersla á fræðilegt nám, bæði
raungreinar eins og efnafræði og bóklegar
greinar s.s. sögu. Þá strax er byijað að fást
við einfalda hluti. Með þessa undirstöðu koma
nemendur á annað ár þar sem áherslan fær-
ist meira yfir á verklegt nám og þeir fara
að fást við mikilvægari verkefni. Á þriðja
ári eiga nemendur að skila tveimur stórum
rannsóknarverkefnum. Annað á að fjalla um
ákveðinn hlut sem tekinn er til rannsóknar,
hitt getur verið nánast hvað sem er svo fremi
að það tengist textílforvörslu. Alison sagði
markmið skólans vera að hjálpa fólki að öðl-
ast þá þekkingu og reynslu sem dygði þeim
til að hefja störf upp á eigin spýtur en lagði
áherslu á að eðli starfsins væri þannig að
fólk yrði sífellt að bæta við reynslu sína og
þekkingu. Enginn yrði sérfræðingur á þessu
sviði fyrr en eftir margra ára starf.
Eg spurði Alison um hvort ekki væru
umræður um mismunandi áherslur innan
greinarinnar, þ.e.a.s. um tilgang forvörsl-
unnar. Hún sagði að svo væri en það væru
þó ákveðnar reglur í heiðri hafðar. Sem
dæmi sýndi hún okkur skó sem fannst við
uppgröft í gyðingamusteri í Suður-Þýska-
landi og miðstöðin hafði fengið til meðferð-
ar. Skórinn var slitinn og bættur og þegar
á að fara að meðhöndla slíka hluti kemur
upp sú spurning hvort eigi að varðveita hlut-
inn í því ástandi sem hann er eða hvort eigi
nánast að endurgera hann og reyna að koma
honum í upprunalegt horf. Slíkt sagði hún
að ekki væri gert. Grundvallaratriði í for-
vörslu er að varðveita hluti í menningarlegu
og sögulegu samhengi og ef farið er að
taka gömlu bótina og gera við aftur á nú-
tímamáta, eða gera við göt sem hafa komið
af notkun og ekki verið gert við, þá væri
alveg eins hægt að henda hlutnum og búa
til nýjan eins. Gildi gamalla nytjahluta fyrir
seinni tíma fælist í samhengi þeirra við
umhverfið. Hins vegar væru alltaf mismun-
andi skoðanir innan greinarinnar á því
hversu langt ætti að ganga í meðhöndlun
og viðgerðum.
Þegar við höfðum kvatt þær Alison og
Dinah sýndi íris okkur vinnuaðstöðu sína
og þau verkefni sem hún hafði með höndum
þá stundina. Hún byrjaði á því að sýna okk-
ur það sem hún hafði undir smásjánni. Það
var eitthvað sem okkur sýndist vera brúnar
tuskudruslur og hefðum líklega fleygt án
umhugsunar, en eru reyndar vaðmálsleifar
sem fundust við uppgröft í gamalli námu á
námasvæðum Norður-Englands og verið var
að greina fyrir safn þar. Hitt verkefnið var
skrautlegt þjóðbúningavesti frá Ungveija-
landi sem þarfnaðist umhirðu og viðgerðar
áður en hægt væri að koma því á safn.
Heim fer ég
íris hefur ekki stundað nám í almennri
forvörslu áður og ég spurði hvernig það
hefði komið til að hún fór beint í þetta
sérnám.
„Ég hef haft áhuga á textíl alla tíð. Ég
var mjög ung þegar ég fór að sauma föt á
sjálfa mig og líklega hefur umhverfið haft
einhver áhrif, því báðar ömmur mínar voru
textílkonur á sinni tíð. Föðuramma mín var
mikil hannyrðakona og móðuramma mín var
menntaður klæðskeri, fór ung til Kaup-
mannahafnar og lærði þar. Hún var alltaf
að sauma og hjálpaði mér mikið þegar ég
var að byija. Þetta var semsagt mikið í kring-
um mig og það hefur örugglega haft áhrif
á að ég ákvað snemma að læra eitthvað tengt
textíl. Að loknu stúdentsprófi heima fór ég
til Noregs og lærði vefnað í myndlistarskóla
þaðan sem ég útskrifaðist sem vefnaðarkenn-
ari. Síðan kom ég heim og síðustu tíu ár hef
ég unnið við textílhönnun af ýmsu tagi, hann-
að barnaföt, séð um búningagerð fyrir sjón-
varp og leikhús og fleira. En ég hef líka allt-
af haft mikinn áhuga á sögu og menningar-
sögu. T.d. fjallaði stærsta söguritgerðin mín
í menntaskóla um ullarvinnu íslendinga frá
landnámi til ársins 1700.
Þannig að það hefur eiginlega togast á
mér textílvinnan og áhuginn á sögunni og
með því að fara í þetta nám fannst mér ég
að einhveiju leyti geta sameinað þetta
tvennt. Ég var reyndar lengi að velja á
milli þess að fara í þetta eða læra búninga-
hönnun sem ég hef unnið dálítið við og teng-
ist sögunni mikið líka, en þetta varð ofan á
og ég sé ekki eftir því.“
- Þú ert á öðru ári í þessu námi, hvað
stendur upp úr enn sem komið er?
„Það er rannsóknarvinnan. Að fínna út
hvaðan hlutirnir eru komnir, afhveiju þeir
voru búnir til, úr hveiju þeir eru, hvemig
þeir eru gerðir og til hvers þeir voru notað-
ir. Þetta finnst mér mjög skemmtilegt. Mað-
ur þarf að læra að efnagreina, sjá út sam-
sett efni, eins og til dæmis þessa vaðmáls-
búta sem ég er með undir smásjánni og
innihalda fleira en séð verður við fyrstu sýn.“
- Nú er þetta dýrt nám og hér eru nem-
endur víða að úr heiminum sem margir eru
styrktir frá heimalöndum sínum. Færð þú
einhveija styrki að heiman?
„Nei, því miður og ég gæti ekki verið hér
við nám nema vegna þess að skólinn hefur
útvegað mér styrk hér sem borgar stóran
hluta af þessu. Mér finnst það eiginlega
dálítið skrýtið að hér sé fólk tilbúið til að
styrkja einstaklinga sem koma svo til með
að nýta menntun síná í öðru landi, en svona
er það nú.“
- Þú ert þá ákveðin í að koma heim og
starfa við þetta þar?
„Já, ég er alveg ákveðin í því og eitt af
því sem ég hefði áhuga á að gera þegar
heim er komið er að komast að því hvað er
til af gömlum textíl á íslandi. En heim fer
ég því þó ég hafi gaman af að skoða austur-
lenskan textíl og hvað sem er þá er það
alltaf norræni textíllinn og sá íslenski sem
stendur upp úr og sú saga er mín menningar-
saga,“ sagði Iris Sigurjónsdóttir. Við getum
því hugsað gott til glóðarinnar, því ekki
veitir af viðbótarmannskap á þessu sviði.
Aðeins einn forvörður á íslandi vinnur með
textíl, Margrét Gísladóttir á Þjóðminjasafni.
Fleiri foi-verðir eru í námi og það er von-
andi að augu manna opnist enn betur fyrir
mikilvægi þeirra starfa sem þetta fólk vinn-
ur og þeirri staðreynd að tímans tönn er
óþreytandi og alltaf að naga og það sem
eyðist er horfið að eilífu.
Höfundurinn er dagskrórgerðarmaður.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 25. JANÚAR 1997 7