Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.1996, Blaðsíða 15

í SÍÐARI íslandsferð sinni fór Morris á sögustaði Njálu og kom þá m.a. að Hlíðarenda í Fljótshlíð. Fáeinu márum sfðar var landi
hans, Collingwood, á ferðinni og málaði þá þessa vatnslitamynd af Hlíðarenda og Fljótshlíðinni fögru.
GÓÐAR MINNINGAR
ÚR ÍSLANDSFERÐUNUM
*
Morris fór til Islands á örlagatíma í lífi hans. En
þótt hann kæmi úr ríkidæmi heimsveldisins, lýsir
hann Islandi meó viróingu og aódáun.
EFTIR JOHANN J. OLAFSSON
1873
um hjá litlum bæ (ekki þeim sem við ætluðum
til) uppi í brekku og í túni sem verið var að slá.
Við fundum eftir mikla leit sæmilega sléttan
blett til að tjalda á og gerðum það í miklum
flýti. Bærinn stóð á mjög fallegum stað, þó hann
væri fátæklegur, en tveir bæir aðrir voru í nám-
unda. Meðal annarra orða, Jón er sannarlega
þrár náungi og fremur latur líka, Halldór er
handlaginn og glaðlyndur og hefur fallega fram-
komu, hann kann líka nokkur orð í ensku og
hefur sagnafróðleik á takteinum. Og síðan í
rúmið eftir léttan kvöldverð, súkkulaði, kalda
svínssíðu, en ég var dálítið niðurdreginn vegna
óblíðs endis á góðum degi og vegna kvefs, sem
ég fer þó dult með.
* * *
VióTungnaá.
Vaknaði klukkan hálf-sex við það
að Halldór hristi tjaldstögin, var
þó ófús að fara á fætur, en neydd-
ist til þess eftir að Halldór stakk
sínu vingjamlega andliti inn um
tjalddymar og tilkynnti að veðrið
væri mjög gott. Þegar ég kom út sá ég að það
var ekki ofsagt, því sólin var reiðubúin að skína
í gegnum morgunúðann er huldi Heklu. Síðan
til morgunverðar í tjaldinu, á meðan skiptust á
skúrir og skin. Á eftir fengum við skyr á bæ
Finnboga bónda — í baðstofunni því þar virtist
ekki vera nein gestastofa. Baðstofan er skrýtið
og loftlaus vistarvera með rúm til beggja hliða
og böm sofandi í þeim. Ég spurði hann hve
mörg böm hann ætti og sagðist hann hafa eign-
azt sextán, en ellefu væra dáin. Meðan við vor-
um að borða skyrið kom skrýtið lítið höfuð með
úfið gult hár og búlduleitt andlit í ljós og vakn-
aði, og því til heiðurs lyfti ég höku þess. Bónd-
inn vildi ekki taka greiðslu fyrir neitt nema hest-
ana og kaðlana sem við keyptum. Við lögðum
af stað klukkan hálf-tíu inn á öræfin og bjóst
ég við langri dagleið, en svo varð ekki. Við rið-
um fyrst yfir birkivaxið og grösugt land, unz
við voram komnir á móts við Búrfell og vorum
í löngum og þröngum dal á milli þess og hlíð-
anna handan við Rangá, en Þjórsá rennur með-
fram Búrfelli. Hér var landið ekkert annað en
auðn, gijót og sandur og það sama á við um
Búrfell, þó á hinum hliðunum vottaði fyrir
grænku. Það getur ekki hafa verið meira en
mfla á milli ánna, en bilið breikkar þar sem
Rangá kemur úr austurátt, og er bakkar hennar
lækkuðu sáust háir tindar og hryggir við norðu-
renda Heklu. Tveir af þessum tvíbura-pýramítum
voru sérstaklega eftirtektarverðir að lögun —
snjórinn lá á þeim á mörgum stöðum. Við hljót-
um nú að vera komnir talsvert hátt, því Þjórsá
rennur hér sýnilega með þungum straumi og
úði rauk af stærðar fossi hátt yfír bakkana. Nú
eram við komnir þar sem Búrfell rennur út í
stóra sléttu og milli okkar og Þjórsár verður
breitt bil. Við snúum líka burt frá henni yfir lít-
inn bergvatnslæk og inn á hraunfláka með mörg-
um hólum og strýtum og hálfþakinn foksandi.
Hér fóram við upp á móti, sjáum Valafell, langa
lága hæð rakta grænum kindagötum, og þegar
upp er komið sjáum við mikla sandsléttu fram-
undan okkur með dreifðu hraungrýti. Hún tak-
markast til hægri af Valafelli og til vinstri af
lágum hæðum, en á þær slær grænni slikju í
þessari íjarlægð. Hekla er að baki en tvíbura-pýr-
amítana ber á milli. Og brátt er Valafell að
baki, og er við nálgumst árbakkann bendir fylgd-
armaðurinn, Ásmundur, okkur á fólgrænan blett
á bökkum Tungnaár, en hún kemur að austan
undan Vatnajökli og fellur í Þjórsá, sem kemur
undan Amarfellsjökli. Að lokum komumst við
út úr hinu herfilega ljóta hrauni á snöggt gras
og heiðjurtir blandast mosa, og eftir stutta reið
komum við að Tungnaá hjá tungunni þar sem
ámar mætast og síðari áin dregur nafn af. Það
hafði komið snörp skúr meðan við vorum í hraun-
inu, en nú skein sólin rpjög skært og heitt. En
ég verð að segja að það veitti ekki af til að lýsa
upp þennan mjög svo eyðilega stað; grænkan
er öll gul af mosa og allt er nakið og bert, en
samt sem áður virðist sauðfé finna nóg til að
bíta. Við komum niður í skoru á milli klettanna
beint á móti rústum af leitarmannakofa á hinum
bakkanum og rekum hestana inn í rétt úr hlöðnu
gijóti, þar sem við tökum ofan af þeim og látum
þá synda strax yfir um — eftir aðeins sex tíma
reið — en það var seinlegt að selflytja allt dótið
í litlum báti (í íjóram ferðum), ganga frá bátn-
um, reisa tjöldin á vafasömum sléttum sandi,
matreiða kvöldverð (soðið kindakjöt) og borða.
Þegar þessu var öllu lokið var kvöldið liðið og
farið að rigna og jókst úrkoman bráðlega til
mikilla muna. Við voram samt í góðu skapi, lok-
uðum tjaldinu og drukkum flösku af Madeira
til heiðurs auðninni, og svo í rúmið.
Magnús Á. Árnason þýddi.
AÞESSU ári eru liðin eitt
hundrað ár frá dauða eng-
lendingsins Willian Morr-
is. Hann var einn af stór-
brotnustu sonum heims-
veldis Viktoríu drottning-
ar, sem ríkti frá 1837 til
1901. Líf Morris varð
tveimur árum styttra en völd Viktoríu, fædd-
ur 1834 ogdáinn 1896.
Morris var mjög fjölhæfur maður, ljóð-
skáld, málari, atvinnurekandi, hönnuður,
stjórnmálamaður, bókaútgefandi, þýðandi,
vefari, prentari o.fl. Líf Morris tengdist ís-
landi sterkum böndum þegar hann kynntist
í London Eiríki Magnsússyni fræðimanni frá
Cambridge. Eríkur kenndi honum íslensku
og aðstoðaði hann við að þýða íslendinga-
sögurnar á ensku. Þeirra ævilöngu kynni
hófust 1868. Samstarf þeirra varð til þess
að stórauka áhuga Willjam Morris á íslandi
og 1871 fór hann fyrri íslandsför sína en
1873 í þá síðari. Eríkur Magnússon fór með
honum fyrri ferðina til íslands.
Morris skrifaði ferðalýsingu frá Islandi í
formi dagbóka, sem lýsa ferðum hans frá
degi til dags.
Þessar ferðalýsingar Morris
hafa af sumum verið taldar
hans besta verk í óbundnu máli.
Islandsferðin hafði djúp áhrif á
stíl hans, sem varð líflegri, til-
gerðarlausari og nútímalegri.
„Enginn hefur fram á þennan
dag lýst betur kaldranalegri
fegurð íslands, sem á sinn hátt
er fremur bókmenntaleg en lif-
andi. Hin ljóðrænu augnablik
bókarinnar lýsa nákvæmlega
fyrir aðdáendum íslands, undar-
legri blöndu hins óblíða og fijós-
ama. Þessi blanda er allt að því
nautnaleg og er hún svo hríf-
andi við þetta land“ segir í formála. „Þar
var ekkert lúalegt eða hversdagslegt til að
nísta mann“ sagði Morris.
Morris notar frekar engilsaxnesk orð í
texta sínum eins og bonder - bóndi, carl-
húskarl, lith - hlíð, garth - garður, tarn -
tjörn og þýðir íslensk heiti á ensku t.d.
Bergthorsknoll — Bergþórshvoll, Lithend —
Hlíðarendi, Swinefell — Svínafell, Eastern
Rang river — Eystri Rangá, Threecorner —
Þríhyrningur, Fleet-Lithe — Fljótshlíð,
Markfleet — Markarfljót, Thwarth-river —
Þverá, Low-shard — Lágaskarð, Thurso-
water — Þjórsá.
Nafnið Thurso-water á Þjórsá vekur þó
nokkrar spurningar. Þjór á íslensku merkir
griðungur eða boli en stofninn thurs í Thurso
er sama og ásinn Þór samanber Thursday
Þórsdagur. Thurso-water er því eiginlega
Þórsá en ekki Þjórsá. Einn nyrsti bær Skot-
lands heitir Thurso eftir fallvatni sem hét
Þórsá til forna þegar norrænir menn drottn-
uðu þar. Nú heitir áin Thurso.
Mánudaginn 17. júlí lagði Morris af stað
frá Reykjavík. Ætlunin var að leggja upp
á hádegi. Eitt af því fyrsta sem undraði
útlenda ferðamenn var sá langi
tími sem fór í að koma sér af
stað, beisla hesta, leggja á, fara
yfir reiðtygi, setja upp átrúss-
hesta, jafna á þeim og svo fram-
vegis. Klukkuna vantaði því
korter í fimm er þeir loks lögðu
af stað. Eftir sex tíma reið, nær
miðnætti, komu þeir á Bolavelli
undir Húsmúla rétt neðan við
Kolviðarhól. Þessi vegalengd er
nú ekin á 18 mínútum, undir-
búningslaust. Á Bolavöllum var
slegið upp tjöldum við Draugat-
jöm en leiðsögumennirnir Ey-
vindur og Gísli sváfu í sæluhús-
inu, sem Húsmúlinn er kenndur
við. Morguninn eftir halda þeir áfram en í
stað þess að ríða Hellisskarð beygja þeir til
hægri meðfram Stóra-Reykjafelli um Lága-
skarð (Low-skard) millli Stóra-Meitils og
Lakahnjúka og ríða út Óseyrartanga þar
sem þeir láta feija sig yfir. Næstu nótt gista
þeir á Eyrarbakka.
íslandsferðin var farin á tilfinningalegum
örlagatímum í lífi Morris vegna samdráttar
konu hans og listmálarans Rosettis. Það er
ef til vill ástæða þess að ferðalýsingin var
aldrei gefin út á meðan Morris lifði og held-
ur ekki af ekkju hans. Ferðasagan birtist
fyrst sem hluti af 24 binda heildarútgáfu á
verkum Morris sem dóttir þeirra hjóna sá
um 1915 að þeim hjónum báðum látnum.
Það var ekki fyrr en 1969 sem ferðasagan
„Icelandic Journals“ kom út í sérstakri bók
í ferðasöguflokki hjá Centaur útgáfunni í
Englandi. Samt var gleði minninganna frá
íslandsferðunum og íslenska ménningin
ávalt ofarlega í huga Morris. Friedrich Eng-
els sagði að sósíalistinn Morris ljómaði allur
þegar hann sæi Eddu á borðum byltingar-
mannna. Morris var hrifinn af íslensku bað-
stofunni og hvernig smekkur og notagildi
fóru saman. Hann tók eftir því að vefstólar
voru aldrei í útihýsum eins og önnur verk-
færi eða áhöld heldur innanhúss með hús-
gögnum. Seinna lét hann setja upp vefstól
í svefnherbergi sínu.
Morris tók íslenska hestinn, sem hann
reið, með sér utan eins og Konrad Maurer
hafði gert á undan honum.
ísland og íslensk menning hafði djúp
áhirf á Morris og nokkru fyrir dauða sinn
lauk hann við að þýða Heimskringlu á ensku
ásamt Eiríki Magnússyni. Minningin um
William Morris lifir enn góðu lífi með engil-
saxneskum þjóðum. Árið 1955 kom út í
Englandi 800 bls. rit um Morris eftir E. P.
Thompson. 1977 var sú bók gefin út í New
York. Álíka stórt verk var gefið út eftir
Fiona MacCarthy í Englandi 1994 og kom
verkið út í New York 1995. Fjölmargar
minni bækur um Morris eru að koma út
öðru hveiju. Flest híbýli sem Morris bjó í \
um ævina umhverfis London standa enn og
eru aðgengileg almenningi vegna tengsla
við hann. Alþjóðlegt málþing verður haldið \
frá 21. til 23. júní 1996 í tilefni aldarafmæl-
isins.
Höfundur er stórkaupmaður.
MORRIS um svipað
leyti og hann fór
til íslands í síð-
ara skiptið.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. JÚNÍ .1 5